Katalog

HAFTANIN GÜNDEMİ Bilimcinin aradığını bulduğu ve doruğa vurduğu an... Yerbilimcinin dünyası genistir, çünkü o yeryüzü ölçekli düşünmek zorundadır. Yeryüzünü anlayabilmek için bazen de uzaya uzanır ve düsüncelerine diğer gezegenlerin olusumlarından destek arar. Yerhilimci, hele kıtaların olusumunu ve evrimini inceliyorsa, yani Celal Şengör gibi "tektonikçi" ise, yerkabuğu üzerindeki çeşitti levhalarla, çocukların puzzle oyuncaklan gibi oynar. O levhayı alır, bu levhanın yanına koyar, öteki büyük ölçekli kara purçasını "eline" alır, hir satranç oyuncusu gibi düsünür ve uil olduğu yeri, koyması gereken yeri bulmaya çalısır. Bir bakmıssınız, örneğin koskoca Sibirya'yı yerinden etmis, getirmiş onu Avrupa'mn kuzeyine ycrleştirmis. Çünkü 100 milyon yıl önce Sibirya nın yeri orasıymış. 500 milyon yıl öncesini merak ederseniz, Sibirya'yı belki de Amerika kıtasının bulunduğu yerden veya Kuzey Kıttbu'ndan bulup çıkartacaktır ve hemen nuısa üzerindeki kağıda o dönemin yeryüzü kıtalar haritasını çizecektir. Siz de sadeee meraklıysamz benim gibi. "Vay be!" diyeceksiniz ve yerbilimcilerin anlatttkları kıtaların oluşumu, birbirlerine dalma çıkma harekelleri sonucu denizlerin, okyanusların, sözgelimi Himalaya veya Altay Dağları na evrümeleri öykülerini "masal gibi" dinleyeceksiniz. ran şu kaya parçasının nesi muhteşem?" der, sasar durursunuz. llalbuki yerbilimci eğik duran o kaya bütünlüğünü belki de kıtasal veya bölgesel çarpışmanın veya dalmanın başlangıç yeri olarak algılamaktadır ve uzun süredir aradığı bir olayı gözlemlemektedir. Puzzle'daki eksik bölge birden anlam kazanmaktadır. *** İçinde Altay Dağları da bulunan geniş bir kıtasal alanın evrimi, yerhilimcilehn bugünkü yerkürenin geçmişini açıklayan haritalarında eksik bir puzzle'dı. Bilimcilere göre, alanın kannusıklığı, hilinen yöntemlerin burayu uygulannıusını ve sonuçlar çıkarılmasını olanaksız kılıyordu. Celâl Şengör. iki Rus bilimei arkadasuun da Katküanyla bu karmasıklığı yeni bir düsümeyle çözdü ve olayı açıklayan yeni bir model önerdi. NATURE'da yayımlanan yazıyı (bu önemli bilim dergisinde bir Türk'ün çalışması ilk kez kapak oluyor!) yavımdan önce değerlendiren dünyanın ünlü yerbilimci "hakemleri"nin yorumlarından aktarma yapmak istiyorum: "Avrasya paleo okyanusunun tektonik tarihinde henüz açıklanamamış, tamamlanamamıs bölgeler var. Bu çalısma bu bölgedeki tektonik gelişme ile ilgili orijiinal bir model sunuyor, akılcı ••• bir açıklama sağlıyor. Yazar, son derece karmaşık bir bölgenin evrimi için akıllıca bir senaryo Bilim adamlarımn kendilerine özgü bir dünyakurmuş.." (Robert G. Coleman) ları vardır. Kamuoyımu doğrudan ilgilendiren konularda önemli iş ve bilgi üretenler kulaylıkla "Bölgeyi kendi içinde uyumlu anlatan ilk çalışiletişim organlanna yansır da (hem kendisi hem ma... Orta Asya'da üretilen yer kabuğunun mikde üreüiğl), bugün için pratik bir değeri olmatarı ile ilgili çok önemli bir sonuca ulasıyor.. Hayan ve hemen kullanılmayacak bilim üretenler rika bir sentez" (B.C. Burchfîel) kendi hallerinde kalır (hem kendisi hem de üret"Basitleştirilmesi zor olan konuyu ele alıyor... tiği!) Yeni olması sindirilmesini zorlaştırıyor.. Cejal Bu ikinci tür araşürmaeılar daha çok temel biŞengör bölgeden bu şekilde anlam çıkartacak lim üretenlerdir. Temel araştırmacılardan bazımuhtemelen yaşayan tek teklonikçidir... Belki de ları sadeee kendi meslektaşları arasında kalmaktektonik konusunda, özellikle Asya tektoniği la yetinir. Celâl Şengör ise ürettiklerini sadeee üzerinebelki de gelmiş geçfnis en önemli akadeyerbilimciler dünyası içinde değil, çok daha gemisyendir, isimdir. Şengör'ün dilbilimsel beceriniş bir kesimle paylaşmak isteyen, paylaşmaktan leri de, elde ettiği verileri değerlendirebilecek çok mutluluk duyan, bundan yeni çalışmalan için hız önemli bir konuma yerlestiriyor kendisini... Bu Rus Altaylarında Slyoma Geçldi güneyinde Ordovlsyen Devve teşvik alan bilim adamlan türündendir. rl'nde oluşmuş okyanus çökelleri. Bu çökellerin tabakalarının çok özgün ve ayrıcalıklı bir çalışmadır. çünkü Celâl Şengör ayrıcu Türkiye'de de evrensel öl dikleşmesi, yığışım karmaşıklıkları içinde meydana gelen sıkif Çin ve A vrupa arasındaki genis bölgeyi ilk kez ma sonucudur. un planda A.M. Celâl Şengör. (Foto :Boria A. jeolojik aşamalanyla yerli yerine koymuşlur" çeklerde bilim yapılabileceğini kanıtlar durmaNatal'in) dan. Konusuna çok egemendir. Dünyadaki diğer (isminin açıklanmasmı istemiyor). *•• "tektonikçilerin" hepsiyle iliski içindedir. Onların arasında özel hir yeri vardır. Yani kendi alamnda üç beş özel insanŞengör konuyu bir de Bilim Teknik okurları için, basitdan biridir. leştirerek yazdı. Boris, hafitaları bizim için yeniden çizdi. Konuyu, zor da olsa, çoğunluğu ilgilendirmese bile, yerbiCelâl Şengör aynı zamanda yerbilimleri tarihçisidir de. limleri tarihindeki önemi, özellikle de Türkiye'den bir biOnunla da yetinmez, sosyal konulara el atar; bir sürü olalimcinin eseri olması açısından bütün okurlarımızın dikkayı bazen "yeniden kesfeder". Seçkinciliği, bazen onu, toptine sunuyoruz. lumsal ve sosyal olaylarda çok seçkinci bir tutuma sürükler; bu durumlarda, benim bakış açıma göre "saçmalar". Ayrıca Altay Dağları yla Türklerin hep bir alış verişi Ama bu kadarı kadı kızında da olurl... vardır. Türklerin ilk anayurtlarının yerbilimsel evrimini ve oluşumunu açıklamak bir Türk bilimciye nasip olması da, *** altı çizilmesi gereken, olayın bizim için önemini artlıran Bilim adamının heyecanını onda çok iyi görür ve yaşarsıdiğer noktadır. nızt NATUR dergisine kapak konusu olan çalışmalan sırasında gezdikleri Kazakistan steplerinde, Altay Dağla*** rı 'nda çektiği slaytları ITÜ yerbilimlerindeki geniş Gelecek cumartesi yeniden birlikte olmak umuduyla, ojhinde gösterirken, çeşitli kayaçlar ve dağ oluşumlarını gönlünüzce bir hafta dileriz. perdede yeniden gördüğünde "İşte bak ne muazzam bir örnek" diye havaya sıçrar, sözgelimi. Siz de "Yahu, dağ yamacında biraz eğik veya farklı duCumhurlyet BİLİMTEKNİK • N o 332 30Temmuz 1993 • Basan ve Yayan Yeni Gun Haber Aıansı Basın ve Yayıncılık A Ş •Genel Yayın Yonetmenı özgen Acar » G e n e l Yayın Koordınatoru Çatlnkaya •Genel Yayın Danışmanı OrhanErinç • Yazı Işlerı Muduru Celal Başlangıç • Yayın Yonetmenı Orhan Bursalı •Grafık Yonetmenı TOIes Hatdemlr • Reklam: Reha I?rtman Hlkmet 3323