Katalog

NEW E N G L A N D ' D A N İZLENİMLER Müziğin kan dolaşımı Yankı Yazgan ostadan Cem Karaca'nın son kasetı 1 çıkınca, sevınsem mı uzulsem mı bılemedım Uzulmek bıraz abartma oldu ama, şu Almanya'dan yurda dönup Özal'ın elını opme soylentılerinden oturu bıraz bozulmuştum, açıkçası' Muzığını de acayıp merak ettığım ıçın hemen dınlemeye başladım, her şeye rağmen Sonunda, kasettekı birkaç parçanın tıryakısı olup, kendı yargı sıstemımde Cem Karaca'yı "iyl hal' den bağışladım Her şey durulup da bir an duşununce benım alafrangaya koşullanmış kulaklarımın bu muzıkte bayılacak ne bulduğunu duşunmeye başladım Ustelık sadece dınlediğim şarkılar değıldı hoşlandığım Belleğımın çeşıtlı koşelerınden çıkıp gelen 'Resımdekı Gozyaşları" (hanı şu ınsanın doğarken ağladığını oğreten şarkı), Cem Karaca yı değıl lıse yatakhanesının korıdorlarını hatırlatan Tamırcı Çırağı ya da Kavga', Çınarcık'takı yazlık sınemada mikrofon sehpasını tekmeleye tekmeleye soyledığı Bır Mayıs her bırı hıçbır zaman tamamını aklımda tutamadığım sozlerı ve garıp bır şekılde kanımı ısıtan ezgılerıyle sokun ettıler Her Turk gencı ya da yaşlısının başına gelebılecek cınsten bır şey olduğuna dıyecek yok Ama bu muzıklerın ve benzerlerının ruhumuzun derınlerınde, oralarda bır yerlerde sılınmez ızler bırakmasını nasıl açıklayabılırsınız? Muzık beynımızı nasıl etkılıyor7 Etkılendığının hem de bızım ızın vermek ıstedığımızden ote etkıledığının kanıtı şu anlattığım Cem Karaca seruvenım Herkesın benzerı bır suru anısı ya da deneyımi yok mu? Nıye bazı melodıler (Istıklal Marşı harıç1) gozlerımızı yaşartıyor, nıye bazı muzıkler yureğımızı hoplatıyorken bazıları kılımızı bıle kıpırdatmıyor? Şarkıları ya da ezgılerı bıze hatırlattıkları ıçin mi sevıyoruz? (Ya da sevmıyoruz?) Cem Karaca'nın son kasetinin çağrıştırdıkları veya beynimizin alaturka müzik ilişklsl... Sozlu ya da, sozsuz ama çok melodık bır muzık parçasını dınledığınızde de beynin sağ tarafı daha fazla ışlıyor Muzık termınolojısıne gore "konkordan dıye bılınen (birbirıyle uyumlu seslerın egemen olduğu) olçulerın beynin sağ tarafı uyarılıyor ' Dıskordan ve ' arıtmık muzık parçaları ıse beynin sol tarafıyla muhatap Bu melodık olmayan muzığın en lyı orneklerı Boulez ya da Schonberg2 gıbı modernıst bestecıler Pek çok meraklıya dınlemesı zor gelen, muzıkten çok anlayanların sahasında sayılan bu eserler beynin sağ tarafını, yanı duygularımızı pek hedeflemıyorlar Oysa, klasık muzığı sevdırme konserlerinın demırbaşı pek çok eser, melodlk ve rıtmık ıseler, "sevdırme' amacına ulaşmak kolaylaşıyor Beynin sağ tarafının bu farklılığı çoğunluğa ozgu ve 'çoğunluk zevkı 'nın bıyolojık temelı belkı de bu Çok lyı yetışmış muzısyenlerın ve muzık kulağı gelışmış sayılan kışılerı beyınlerın sol tarafının da sağ tarafa eşdeğer duzeyde muzıkal" olduğu gosterılmış Yanı sol tarafı n gıderek gelışmesı farklı nıtelıklerdekı muzık urunlerınden zevk alabılmeyı' ya 6a 'anlamayı'sağlıyor Bır de, ıkı beyın yarımkuresınde de eşıt gelışmış denebılecek limblk bölge var Belleğın onemlı bır bolumu, temel durtu ve duygular (ıştah, cınsellık, saldırganlık gıbı) beynin bu bölgesındekı yapıların kalımını gerektırıyorlar Beynin evrımsel yaşı en eskı, ve yerleşım olarak da en derındekı bu bolgesı, muzık parçasının duygularımıza hıtabet gucuyle orantılı olarak "tıtreşıyor"! kişısel tarıhımızdekı yerını bellrlemek beynin sağ tarafına duşuyor Sozlenn hangı zaman. yer ve kışıleri çağrıştırdığı ıse karmaşık bır haberleşme şebekesının ışleyışıne bağlı Muzığın limblk sıstemı aracılığıyla orantılı olarak bellek verımlı ya da verımsız bır tempoda ızleyebılıyor Sadece muzıkle ılgılı araştırmalar değıl, dığer bırçok bellek araştırması da, anıların kalıcılığının ve hazırlanabılırlığının eşlık eden duyguların "optımal" (en munasıp!) şıddette olmasına bağlı olduğunu ortaya koymuştu Cem Karaca'nın ya da başka bırısının ezgilerlnln limblk sıstemımızı 'optımal" uyarımı nasıl mumkun oluyor pekı? Muzık parçaları arasında akılda kalmayı dınleyıcıyı avucuna almayı ve duy P dılımızı konuşan bırısıyle yabancı bır ulkede karşılaşmaya benzer bır şekılde karşımıza çıktığında beynimizin ılgılı mercılerınde bır gevşeme ve rahatlama ortaya çıkabılır Klasık Batı muzığındekı kadans lar lyı klışe orneğı sayılıyorlar Klışe'nın ardından belırıveren yenı bır ezgı ıse bızı 3 peşıne takmaya baştan hazır goruluyor Turk musıkısının klışelerının Batı dakılerden sıstematık farkları olduğu malum Ama ezgının ve rıtmın on planda olduğu bu, muzıgin bır sağ beyın yarımkuresı ışı olduğu hemen hemen kesın gıbı gözukuyor Çocukluğumuzdan berı her yerde kulağımıza çalınan Turk musıkısı makamları beynımıze yuvalarını çoktan yapmış oldukları ıçın de, bu ana muzık dılını" konuşan her parça ıster ıstemez bızı etkıleyıvenyor Pekı çocukluğundan, hatta ana karnından başlayarak bambaşka muzıkler dınlemış kışının, yıne de "ana muzık dılı ne yatkınlığı olabılır mı? Fıkrımce, ana muzık dılının beynin lımbık sıstemını ve sağ yarımkuresını uyarabılme gucu belırleyıcı rol oynuyor Butun populer muzık parçalarının bu ozellığe sahıp olduğunu duşunursek (tekrarlanan kıhşelerın ardından sokun eden yenı ezgı), kendl ana muzlk dılımızı ayırdeden ne oluyor? Yoksa, genetık bır şeyler mı var"? Bu sorunun cevabı kocaman bır 'hayır", beyın yapısının şekıllenmesı ne oğrendığımıze sıkı sıkıya bağlı, dolayısıyla hangı muzık dılını ılk oğrenıyorsak beyın de muzığe ılışkın son şeklını ona gorealıyor Muzık hem uretımı hem de algılanması çeşıtlı duzeylerde gerçekleşebılen bır ınsan urunu Muzığe ılışkın sureçler basıtten karmaşığa doğru bır seyır ızlıyor, kımı zaman da aradakı birkaç basamağı bırden atlayıverıyor Dolayısıyla butun bu olup bıtenı bırıkı beyın bolgesının katılımıyla açıklayabılmek guç Beyının bırçok bolgesının eşzamanlı ya da ardışık aktıfleşmelerı, pek çok ışlevde olduğu gıbı, muzık ıçın gereklı ' beyınsel değışıklıklerı oluşturuyor Nerede Kalmıştık ı dınlerken beynımde neler olupbıttı? Sozler mı ezgıler mı, ya da bambaşka çağrışımlar mı kafamın bır yerlerındekı haz merkezlerını tıtreştırdu Benzer soruları çok zaman once sormuş Oğuz Atay° Hâlâ en geçerlı cevap onunkı Alaturka, damarlarımızda alvuyarlarla bırlıkte akıyor Cem Karaca yı, Stravınskı ya da Erıc Clapton'a gore alaturka sayabılırız herhalde ' Nerede Kalmışlık ABD ye ulaşan en son ka setlenı ' Atonal dıye bılınen çok farklı (belkı devrımcı) blr yaklaşımın urunu olan bestelerl kastedlyorum 1 Now Age" bu ılkenın lyı uygulandığı bır muzık turu sayılabılır ' Ana muzık dılı dıye bır kavramın '<ıu/ık açısın dan olabılirlığını bılemlyorum Muzık nakkındakl bllgı mln sınırlılıgı nedenlyle fazla blr hata yapmadığımı umarım Belkı do bu konuda bılgılı okurların kendı goruşlerını söylemelerl yazmaları ıçın bır kışkırtma" olur * Tutunamayanlar dakı cumleden hatırlayabıldı flım kadarıyla Beynin sağı lle solunun müzikleri farklı! Okurların kımıteri hatırlayacaklardır, beynin örgutsel bolumlenmelerınden bırısı sağ ve sol şeklınde Sağ yarımkurenın daha zıyade duygularla, dışımızdakı dunyanın bır uzay parçası olarak algılanışıyla, rıtmle ılgılı olduğu bılınıyor Sol beyın yarımkuresı ıse ' mantıklı dıye bılınen, dıl, zaman ve 'her şeyın sırası" onun ışı sayılır Bu ıkı yarımkurenın bu ışbolumu bır "memur zıhnıyetı' ıle yurutulmedıklerı ve hemen her ışlev ıçın ıkı bırımın ışbırlığının gerektığı ıse aradakı yoğun bağlantıdan bellı Korpus kallozum adı verılen beyın bölgesı ıkı yarımkureyı birbirıyle ılışkıde tutuyor Beynin sağ tarafının kendısıne bır şey olduğunda (damar tıkanması gıbı) ya da sol ıle bağlantısı bır nedenle kesıldığınde, konuşmanın monoton bır hal aldığı, ınış ve çıkışların, sesın rengının kayboldugu gozlenmış guları şoyle bır karıştırmayı becerenlerın bazı ortak ozellıklerı gızlenmış Bır ezgının defalarca tekrarının ardından bırdenbıre farklı ve yenı blr başka muzık cumlesının çıkıvermesı duygularda en kalıcı etkılerı oluşturuyor Kımı yazarlara gore bu lımbık sıstem hakkında şımdıye kadar bıldlklerımızle açıklanabılır bır durum Duygularımı en çok harekete geçiren parçalar Pekı, Cem Karaca'nın son kasetini dinlerken benım beynımın nerelerl ve ne sebeple tıtreştı? Her ıkı parçadan sonra aklıma çeşıtlı çağrışımlar duştu, kımılerınden hoşlandım, kımılerını sevmedım Ama çoğu kolayca aklımda kaldı hatta farketmeden ezgılerı ıslığımda buldum Sozler? Beyının sol tarafı dıle ılışkın görevlerde asıl soz sahıbı Ama, sozun yapısını değıl, taşıdığı anlamları ve bunun Tekrarların ardından çıkıveren yeni ezgl 33212 Tekrarların bır tur "alışma" yarattığına ve defalarca tekrar edılen bır uyarıma verdığımız yanıtın gıderek zayıfladığına dıkkat ettınız mı' Işte, o zayıflama anında yenı, farklı ama çok şıddetlı olması da gerekmeyen bır uyarım algılarsak, normalden daha fazla etkılenıyoruz Bu etkılenme "ırkılme" ya da ' haz" şeklınde kendınıgosterebılıyor Bu "klışe ler çeşıtlı yerlerde duya duya beynımızde kalıcı ızler bırakan muzık parçaları olabılır Dolayısıyla, bıldığımız klışelerı tekrarlayan parçalar, adeta ana Okurlara notlar