Katalog

TIP ARAŞTIRMALARI göre Kuzey Amerika ve Avrupa kıyıları yüksekliği 200 metreyi bulan bir deniz dalgasının altında kalacak. Hills efsanevi Allanlis ülkesinin böyle bir çarpışma ile ortadan kalkmış olabileceğini kurguluyor. Çapı 4 km olan daha buyük gök cisimlerinin Dünyaya çarpma olasılığı ise 10 milyon yılda bir olarak hesaplanıyor ki böyle bir olay, ınsanlık ıçin "kıyamet günü" ile eş anlamlı O gün geldiğinde tüm yeryüzünü alevlerın saracağını, kalkan toz bulutunun Guneş ışınlarını engclleyeceğini, dev dalgaların kentleri sular altında bırakacağını tahının etınek guç değıl. Bilim adamları artık bu tür kozmik felaket senaryoları üretmenin ötesinrie onları önlemenin yollannı arıyorlar. Goktaşlarına karşı Dünyayı savunmada ilk akla gelen şey ne gariptir ki yıllardır gezegenimiz için başka bir büyük tehdıt oluşturan atom silahları! Bir zamanlar ABD'nin Sovyetler'e karşı hazırladığı Yıldız Savaşları' projesi, gelecekte gezegenimizi goktaşlarına karşı Bir genin keşfinin ilginç öyküsü Sinir sistemî harabiyeti ile seyreden Huntington kalıtsal hastalığının geni 10 yıllık bir çalışma sonucu bulundu. Ama ne pahasına? Dr. Zeynep Tümer, Kopenhag parçacığının (DNA marker) 4 numaralı yılının kasım ayında Nature dergisinde Huntington hastalığının genetik kalıtımı üzerine Gusella ve 13 arkadaşı bir yazı yayımladı. Bu, ilk genetik "linkage" (genetik bağlantı) çalışmalarından bırıydi. Aradan 10 yıl geçti ve Huntington hastalığına neden oldugu sanılan aday genin bulunduğu, Cell dergisinin nisan sayısında ilan edildı. Bu gen hasta kişilerde "büyüyerek" hastalığın ortaya çıkmasına neden oluyordu. Bu olayı diğer gen bulma çalışmalarından ayıran birkaç nokta var Hastalığın nitelığı, yüzlerce aaştırmacının aynı konuda emek vermesino rağmen genin bulunmasının 10 yıl alması, alkışlanacak bir ortak çalışma örneğı olması, daha Nature dergisinin nisan sayılarından birinde bir başka aday genin daha bulunduğunun ilan edilmesi vs Huntington hastalığı, baskın geçişli, ağır sinir sistemi harabiyeti ile seyreden kalıtsal bir hastalık. Hastalığın oluşma sıklığı 10.000'de 1. Hastalığın ilk belırtileri 3040 yaşlarında ortaya çıkıyor. O güne kadar "sağlıklı" bir yaşam sürdüren, çocuk sahibi bir kışide kontrol edilemeyen hareketler, bunama ve psikiyatrık sorunlar başlıyor. Hastalık gederek ağırlaşarak 1020 yıl içinde ölüme neden oluyor. Hastalık baskın geçişli oldugu ıçin kişinin çocuklarının hasta olma ihtimalı de % 50 Bu hastalığın genç yaşlarda başlayan ve daha ağır seyreden bir tipi daha bulunmakta. Huntington geninin bulunmasına ilişkin ilginç bir yön onlarca, neredeyse yüzlerce araştırmacının yoğun çahşmasına rağmen genin bulunmasının 10 yılı aşması. 1983 yılında yayımlanan makalede G8 adlı bir DNA Huntington hastalığı 1983 1883'de Kuzey Amerika'daki meteor yağmurunu gösteren bir tablo. savunmak amacıyla kullanılabilir ABD'nin Titan4 ya da Rusyanın Energıa roketleri bir goktaşını ya da kuyrukluyıldızı kolayca yakalayıp parçalayabılır Ancak gokyüzunun hangı koşesınden geleceğı bellı olmayan bir gokcismi için kurulacak olan erken uyarı sıstemı ve 24 saat ateşlemeye hazır bekletılecek nükleer füzeler için her yıl milyarlarca dolara ihtiyaç vardır. Bir insanın ömrü boyunca Dünya'nın karşıla&acağı bir gokcismi felaketi sonucund.: ölme olasılığı on binde bir. Bu olasılık a\ nı kışının bir amelıyat sırasmda anestezıden olmesı, altı aylık bir sürede trafik kazası sonucu olmesı ya da hava kirliliğı nedenıyle kanserden olmesı olasılığıyla aynı Dunya yuzünde şımdiye kadar var olan türlerın uçte ikisinin çeşıtli nedenlerle yok oldugu duşünüldugunde, ınsanoğlunun da ovronsel yazgısını doğal karşılamak gerekiyor.ama bizler bu yazgıyı sezebılecek ve belkı de onu degıştırebılecek tek canlı turu olabilıriz 322 10 Klonlama (Cloning): Buyuk bir DNA parçasının kuçuk parçalara bölunüp taşıyıcıların ıçine yerleştırılmesı Bu taşıyıcıların bir kısmı (virüsler, plazmıdler) bakterı hucresıne gırerek, bakteri hücresi ile birlikte ço ğalırlar. Bu laşıyıcıların çoğalması ile birlikte, ıçlerıne yerleştırılmış DNA parçası da çoğalır Klonlamayı bir çıçek tarlasındakı görunuşte bırbırinin aynısı olan mılyonlarca çıçekten bırının, dığerlerınden ayrılıp çoğallılmasına ben7etebılırız Boylece her seterınde çiçek tarlasına dalıp aynı çıçeğı aramaya gerek kalmaz Çıçek artık elımızdedır Artık bu çıçeğı ıstedığımız gıbı çoğaltabılir ve ınceleyebiliriz. Bir kromozom bölgesının klonlanması da bu bolgenin DNA'sının kuçuk parçalar halınde elde odılmesıdır. Boylece bu parçalann her bırı teker teker ıncelenerek bellı bir hastalığın genını taşıyıp taşımadıkları araştırılır. kromozomun kısa kolu (4p16 3) üzerindeki Huntington geni (HD) ile bağlantısı anlatılıyordu Bu bölge insan genomunun (insanın tüm genetik/kalıtsal yapısı) en yoğun araştırılan bölgelerinden birisı. Bolgenin neredeyse tümü klonlandı (Bkz. Kutu), neredeyse binlerce hastanın DNA'sı incelendı. Gene de üzerinde bu kadar yoğun çalışılan bir genin bulunması 10 yılı aldı. Araştırmacılar bunu 4 numaralı kromozomun bu bölgesinin gen açısından son derece zengin olmasıyla açıklıyorlar. Bu nedenle bu bölgede birçok aday gen bulunuyor. Ancak aday genlerin her birinin asıl gen olup olmadığının tek tek araştırılması gerekiyor ki bu son derece uzun zaman alan bir süreç. Genellıkle inandırıcı kanıtlar bulunmadığı sürece aday genler "asıl" gen olarak lanse edilmiyor Ama gene de kimi zaman çeşitli nedenlerle "yanlış" genler "asıl" gen olarak ortaya atılıyorlar. Nitekim bu Huntington genin de başına geldı. Üstelik de "asıl" genin bulunmasından çok kısa bir zaman önce, 1993 mart ayı son sayısında Nature dergisinde yayımlanarak Kanıtlar Nature dergisinde yayımlanan aday genin asıl Huntington geni olmadığını gösteriyor. Nature dergisi hemen bir sonraki sayısında Cell dergisinin sonuçlarını ve kendi dergisinde yayımlanan sonuçları özetliyor ve değerlendıriyor. Huntington hastalığının temelinde yatan genetik bozukluk bir tür "gen büyümesı". Bu durum daha«nce üç hastalıkta daha gosterildi Myotonik distrofi, Kırılgan X hastalığı (Fragile X syndrpm), Bulbar kas atrofisi. "Gen büyümesi" "yapılarında tekrarlayan diziler içeren genlerde ortaya çıkıyor örneğin CAG yapı taşı dizisi normal kişilerde 1020 kez tekrarlarken, hasta kişilerde 4050 kez tekrarlıyor, yani gert büyüyor (Bkz. Kutu). Genin bu şekilde yapı değiştirmesiyle de kodladığı protein zarara uğruyor ve hastalık ortaya çıkıyor. Bilgisayarlarla yapılan araştırmalar Huntington genin kodladığı varşayımsal prsteinin bugüne kadar bilinen proteinlerle benzerlik göstermediğini ortaya çıkardı. Araştırmacılar bu aşamaya sonun başlangıcı değil, henüz başlangıcın sonu diyorlar. Bir genin bulunması önemli bir olay. Ancak en az onun kadar hatta daha fazla onemli olan, genin kodladığı proteinın ne oldugu, bu proteinin görevi, hastalığın temelinin ortaya çıkarılması, Hastalığın temelınin ortaya çıkarılması da kendisiyle birlikte tedavi olanaklarının araştırılmasını da getiriyor. Huntington geninin bulunması çalışmasında altı çizilmesi gereken bir nokta var Huntington hastalığının genetik kalıtımıyla ılgıli 1983 yılında yayımlanan bilimsel ma kaleyi Jim Gusella ve 13 arkadaşı kaleme almtştı. Aradan geçen 10 yıl içinde bu hastalığa ilişkin genin bulunmasıyla ilgilenen 6 grup bir%araya gelerek Huntington Hastalığı Ortak Araştırma Grubu (The Huntington's Disease Collaborative Research Group) kurdular. Cell dergisinde yayımlanan yazının birinci yazarı da tek bir kişi değil, bu Ortak Araştıma Grubu Bu grup Amerika ve Ingiltere'deki 9 laboratuvarın 58 araştırmacısından oluşuyor. Bu çalışmanın biçiminin gerek gelişmiş gerekse gelişmemiş ülkelerde örnek alınması gerekiyor. Genelde aynı geni bulmak için dünyanın farklı yerlerinde onlarca insan, binlerce dolar, binlerce saat harcayarak aynı noktaya veriyorlar Aynı genin bulunuşuna ilişkin üç ayrı makale aynı zamanda aynı dergide yayımlanıyor. Bu daha çok yakın zamanlarda Menkes geninin, Gliserol Kinaz yetmezliğine ilişkin genin, daha doğrusu bu genlerle çalışanların başına geldi. Onlarca insanın emeğı, binlerce dolar ve üç koldan aynı zamanda verilen, aynı sonuç. Peki neden her alanda ortak çalışma grupları oluşturulmuyor'' Ne yazık ki öne çokma dürtüsu ne yazık ki çoğu zaman ağır basıyor, rekabet düşmanlık düzeyine ulaşıyor, Makyavelli oyunları oynanıyor, insanlar birbirlerıni yiyorlar, kendilerini öldürüyorlar Ama Huntington Hastalığı Ortak Çalışma Grubu bunun hıç de utopya olmadığının bir orneği. Bu tur işbırliklerı özellikle bizim gibi araştırma olanaklarının kısıtlı oldugu ulkeler için son derece önemli lyi sonuçlar alabilmek için işbirliği yapmanın her türlü kişisel kazanımın önünde olması gerekiyor Bunun için de gerçek bilim sevgisi, alçakgönüllüluk, olgunluk ve sağduyu yeterli Huntington geni Huntington geni (IT15) 210kb büyüklüğünde (210.000 nukleotid dızisi). Huntington geninin trankrıptı yenı mRNA dızisi 10.366 nükleotıtten oluşuyor Yanı oldukça buyük bir gen. Kodladığı varşayımsal proteinin buyuklüğu ıse 348K. Genin başlangıcında (5'end) yer alan CAG nukleotıt dizisınin çeşıtli kişilerde PCR ile araştırılması sonucunda CAG dizisinın normal kişilerde 11 ile 34 kez arasında tekrarlandığı görüldü. Bu tür tekrarlayan dizilerin en önemli özelliği kışıden kişiye farklılık göstermeleri (polimorfizm). Bir başka deyışle bende bu dizi 15 kez tekrarlarken, herhangi bir okuyucuda 30 kez tekrarlıyor olabilır. Burada söylenebılecek olan 1134 tekrar arası tekrarların hiçbir hastalık nedenı olmaması Buna karşılık hastalığı taşıyan kişiler ıncelendiği zaman bu dizinin 4266 kez. hatta bazı kişilerde 100 kez tekrarlandığı görulmuş Bu bir tür gen büyümesi. Nedeni. kodladığı protein üzerinde nasıl bir etkisi oldugu henüz bilinmiyor. Genin hasta kişilerde farklılaştığının ve buyüdüğünün gösterılmesi aday genin gerçekten Huntington geni olduğunun en önemli kanıtını oluşturmakta