Katalog

İ N S A N VE D A V R A N I Ş I Girisimci ve tepkisel insanın farklılıkları Kalıplaşmış veya gelişmiş insanın kullandıkları diller ve olaylar karşısında takındıkları tutum, birbirinden hemen ve kolayca ayırt edilebilir. Doğun Cüceloğlu, Los Angeles 11. duşunme ve dığer ınsanlarla ileItışım kurmak ıçın bır semboller sıstemıdır Dılı ınsanlar etkılı olarak kullandıkları zaman ıç ve dış dunysıarını ısımlendırır ve betımlerler, belırsız konuları daha açık seçık hale getırırler ve ıletışım kurdukları kısılerı etkılerler Dıl hem dığer ınsanlarla hem de kendımızle kurduğumuz ılışkılerın temelını oluşturur Dıl aracılığıyla, kendı duşunce, duygu ve nıyetlenmızı daha açık gozleyebıldığımız gıbl, bunları dığer ınsanalara ıletme olanağımız da doğar Insan uygarlığı dıl uzerıne, dılın getırdığı olanaklar uzerıne kurulmuştur (1) Dış dunya ve ıç yaşantılarla ılgılı aJgılamalarımızı semboller aracılığıyla ıfade ederız Dılde sembollere kelıme adı verılır Kehmeler sozlu ya da yazılı olarak ıfade edılır Bu semboller bır toplumun uyelerı tarafından benzer bıçımde anlaşıldığı ıçın ıletışım mumkun olabılmektedır Dıl ve duşunce arasında bır bağ, karşılıklı bır etkıleme vardır Temız, açık, lyı tanımlanmış kelımeler net bır duşunceye goturduğu gıbı, açık seçık kavramlardan oluşmuş duşunce açık seçık bır dıle goturur Ikı sureç bırbırını etkıler lyı duşunebılmek ıçın kelıme hazlnemızın genış olması her bır (arklı anlam, duygu ve yaşantıyı birbirinden fark ettırecek ayrı ayrı kelımelerı bulundurması gerekır Gelışmıs ve Kalıplanmıs ınsan paradıgmasının dıllerı farklıdır Kalıplanmıs ınsan paradıgmasınıı temel kabul etmış tepkisel tutum ıçındekı insanın bu tutumunu onun kullandığı dılden anlayabılırız Kalıplanmıs insanın acızlık duygusunu ve kalıplardan oteye geçemeyışını kullandığı şu tur kelımeler ve ıfadeler belırtır "Benım yapabıleceğım bırşey yok" "ne yapayım ben boyleyım," "şu kışıye çok kızarım' "şunu yapmama ızın yok," "oyle yapmam gerekıyor, elımden başka bırşey gelmez,' "yapamam," "oyle yapmak zorundayım " "ah keşke şoyle olsaydı da şunu yapabılseydım " öte yandan Gelişmiş Insan paradilgmasını temel kabul etmış gırışımcı tutum ıçınBır kışının etkıleyebıleceğı, denetimi dekı insanın dılınde aşağıdakı turden kelıaltında bulunan olayları ıçeren bır çemme ve ıfadelerı gorursunuz "Seçeneklerıber daha çızebilırız Kışının dışını fırçamızı gozden geçırelım ,"farklı bır yaklalaması, saçını taraması, haftalık ya da şım kullanabılırım', "duygularım bana aylık butçe yapması, tanıdıklarına mekbağlıdır ıstedığım bıçımde denetlerım, tup yazması, ayda bır kıtap okumayı "etkılı bır davranış seçebılırım," "duruma planlaması, bır yabancı dıl oğrenmesı gıuygun bır davranışı seçme yeteneğım bı ısterse yapabıleceğı davranışlar bu var "ıstedığım ıçın oyle yapıyorum "terçember ıçıne gırer Bu çembere etkı cıhım su şunu yeğlenm " "yapacağım " çemberi adını verelım Kışının etkı çemTepkisel dılın temelınde yatan paradım, beri, genellıkle onun sorumluluğu başkasıılgı çemberınden na aktarır "Ben sodaha kuçuktur, çunrumlu değılım, kendı GELİŞMİŞ İNSAN: ku kışı ılgılendığı yaşamımı ben denetherşeyı etkıleyeleyemem,' anlayışı a) Denetimi altındaki mez hakımdır Bu çemberden Tepkisel dıl Kalıp olayları çözümünü üstune hangısıne enerjı ve lanmıs ınsan paradıg alır. dıkkatını odaklaştırmasının dılıdır Tepkidığına gore bırey gısel dılı kullanmayı b) Dolayıl denetimindeki rışımcı ya da tepkisurduren kışı, tepkisel sel tutum ıçınde tutumunu, bu tutumun olaylarla etkileşim arar. olur Gırışımcı tutualtında yatan benlik mu benımsemış kışı paradımını pekıştırır c) Denetimi dışındaki yapabıleceğı, yanı ve bır sure sonra ken soruniarı da kabul etkı çemberi ıçındedısının guçsuzluğune kı olaylara zaman daha çok ınanmaya etmesini bilir. verır ve gayret gosbaşlar terır Boyle bır tuKışı hangı paradımı benımsemışse, yatum ıçınde olan bırey yaşamı boyunca şamında o paradıgmasının geçerlı oldubılgı, becerı ve deneyım yonunden gıttıkğunu kanıtlayan bır suru delıl bulur Soçe guçleneceğınden, etkı alanını genışlerumluluğu baskasında goren tepkisel dıl tır örneğın, yabancı dıl bılmeyen bırı, paradıgmasını kendınden başka herşeyı, kendı gayretı ıle yabancı dıl oğrenerek o dığer ınsanları, anayıbabayı, toplumu, dılde yazılı eserlerı okuyabılecek hale okulu, oğretmenı, devletı, doğayı, hatta gelır yıldızları kendı yaşamından sorumlu tutar Gırışımcı tutumu benımsemış kışı oncelıkle sorumluluğu kendı duşunce ve duygularının temelınde yatan ılke ve değerlerde gorur Gırışımcı tutum sevgı duygusunun bıle kendı gırışımı ıçınde gelıştırılebıleceğıne ınanır Ona gore sevgı ve sevme bır davranış turu bır faalıyettır Kendılığınden olmaz, bu sevgı faalıyetıni ortaya çıkaracak koşulları hazırlamamız, ortaya çıkarmamız gerekır Sevmek fıılı hızmet etmeyı, dınlemeyı, empatıyı, takdır etmeyı, tasvıp etmeyı gerektırır Sevme bır değerdır ve bu değer seven kışının Glrifimcl tutumu benlmtemlş klşl etki alanını davranışlarında gerçekleştırılır Gırışımcı genifleUr. kışı, değerlere onem verdığı ıçın davraTepkıcı bırey ıse, etkısı altında olan nışlarında bu değerı canlı tutmaya çalışır olaylarla ılgılendığı olaylar arasında bır ayırım yapmaz, ilgilendığı herşey uzerınilgi Çemberi/ Etki Çemberl de enerjısını yoğunlaştırır örneğın, yaBır insanın gırışımcı tutum ıçınde mı bancı bır dıl oğrenmeye zaman ayırmayoksa tepkisel tutum ıçınde mı olduğunu dığı ve gayret gostermek aklına hıç gelanlamak ıçın bakılması gereken yonlermedığı halde tum enerjısını nukleer başden bırı de o insanın zaman ve enerjısını lıklı sılahların ya da uluslararası bır sıyanelere yonelttığıdır Her insanın ılgılendısal olayın protestosuna verır Tepkisel ğı ve ılgılenmedığı olaylar ve ınsanlar vartutum ıçındekı kışının bu davranışı onu dır Bır insanın ılgılendığı olaylann tumusuçlayıcı, tepkıcı bır davranış ıçınde hanu kapsayan bır çember duşunun, bu reket etmeye goturur Tepkisel tutum çembere ılgı çemberi adını verelım llgı ıçınde olan kışıler, kendılerını sureklı dış çemberı değışık konuları ıçerebılır Yurt koşulların mahkumu olarak, dış guçler ıçın ve yurt dışı borsa faalıyetlerı, uluslararası parasal antlaşmalar gıbı ekonomık olaylarla ılgılı olayları kapsadığı gıbı, yurtda ve dunyanın değışık yorelerındekı terorust hareketlerı, son zamanlarda pıyasaya çıkan Fransız fılmlerını gazete kağıtlarının fıyatını, Eğıtım Bakanlığı'nın takıntılı sınıf geçme hakkı verışını ıçerebılır tarafından haksızlığa uğramış mağdur kışıler olarak gorurler Kendını mağdur goren kışı bu tutum ıçınde, kendı yaşamında yapabıleceğı olaylara el uzatmaz Bu nedenle tepkisel tutum ıçınde olan kışının etkı çemberi yaşamı boyunca daha da kuçulmeye devam eder Tepkisel tutum Içlnde olan kişinln etkı çemberl yaşamı boyunca daha da kuçulmeye devam eder Kellmeler ve Semboller Bırey ılgılendığı ne var kı etkı alanı ıçınde olmayan olaylara tepkisel tutum ıçınde zaman ve enerjısını verdığı zaman zaten sınırlı olan zaman ve enerjısını harcamış olacağından. daha da etkısız hale gelır Ilgılendığı ve etkı yapabıleceğı olaylarda ayırım yapmayan ılgılendığı olaylara zaman ve enerjısını harcayan kışının etkılı olma gucu daha da azalır, etkıleme gucu daha da azalan . kışı, kendı yaşamından sorumlu olma duygusundan daha da uzaklaşır Benlik paradigması ve dil Etki çemberlnin, llgl çemberınden daha buyük oldugu durumlarda, kışının düsunoel ve duygusal miyopluğu söz konuaudur. Bazı durumlarda mevkıı, servetı, rolu, ılışkılerınden dolayı kışının etkı çemberi, ılgı çemberınden daha buyuk olabilır öyle bır ulke duşunun kı, bu ulkenın yuksek duzeydekı sorumlu yonetıcılerı etkı alanları ıçınde olduğu halde, o ulkede yılda 10 bının ustunde can alan trafık kazalarına ılgı duymuyor olsunlar Bu tur etkı çemberının, ılgı çemberınden daha buyuk olduğu durumlarda, kışının duşuncel ve duygusal miyopluğu soz konusudur Boylesıne duygusal mıyopluk hem o kışının hem de o kışınm ıçınde bulunduğu toplumun psıkolojık yonden pek sağlıklı olmadığına ışaret eder Gırışımcı tutumu benimsemış, gelişmiş bır ınsan paradımı ıçınde yaşayan bır klşı kudretlenıp mevkı sahıbı olduğu zaman ılgı ve etkı çemberlerı hemen hemen bırbırıne denk olur, boyle sağlıklı 3194