Katalog

K Ü L T Ü R VE T A R İ H V A R L I K L A R I M I Z Yıkmayalım da seyir mi edelim? Ateş Amiklioğlu Türkiye'deki tarihi zenginlikleri yok edecek yasa tasarısıyla günün milletvekili, peki bakımsız bırakılan, çivi bile çaktırılmayan eski eserlerin yok oluşlarını seyir mi edeceğiz. Toplu Konut Fonu bu eserlerin bakımı için harekete geçirilemez mi? Şener Özler, Mimar Ç orum Milletvekili Ateş Amiklioğlu'nun Kültür ve Tabiat Varlıkları'nı Koruma Kanunu'ndaki kamulaştırma maddesinin degiştirılmesi önerisinin TBMM'nin ilgili kimisyonunda benimsenip TBMM Başkanlığı'na sevkedildiğini öğrenince, içimde oluşan tepki, dudaklarımdan "Hadl canım sende..." diye tam tersi bir yumuşaklıkla çıktı. Çünkü Amiklioğlu'nun önerlsi şöyle: Yetkill kurullarca SİT alanı olarak llan edilen bir koruma alanı, üç yıl Içinde kamulaştırılmamışsa, bunların sahiplerinln imar ve mülklyet hakları bundan böyle koruma imar planlarıyla belirlenemeyecek. O yapılar, ya da o SİT alanı, artık, otomatik olarak korunması gerekli eski eser olmaktan çıkacak. Böylece eski eser sahipleri üç yıldan sonra, bu yapıları yıkarak diğer mülk sahipleri glbi Insaat yapabilecekler. Nasıl; akıllıca ve hakçadegil mi?!... Önce Amiklioğlu'nun, nasıl bir bölgenin milletvekili, hangi yörenin kültürel biıikiminin temsilcisi olduğunu araştırmak gerekiyordu. Derlediğim bilgiler, çok özetlenmiş olarak şöyle: Çorum ve çevresi, tümüyle arkeolojik bir bölge. Anadolu'nun en eski ve en köklü uygarlıkları bu bölgede kurulmuş. llk yerleşmeler küçük köy toplulukları biçiminde. Daha sonra bunlar yerlerini çevresi surlarla korunmuş küçük kent devletlerine bırakmış. Bölgenin tamamında çok sayıda höyük, tümülüs, yerleşme kalıntıları ve kaya kabartmaları var. llk yerleşmeler günümüzden 7000 yıl öncesine kadar gidiyor. örneğin, bugünkü adlarıyla Alacahöyük, Büyük Güllücek, Kalınkaya, Pazarlı, Kuşsaray ve Boğazköy gibi. Sayılan Arkeolojik ve Kentsel SİT Alanlarının altı, günümüzden 5000 yıl öncekı Hattl uygarhğının, 4000 yıl önceki Hitlt uygarlığının, daha sonraları da Asur, Flrlg, Galat, Roma ve Blzans uygarlıklarının mimari eserleriyle dopdolu. Ustleri ise, alttaki bu tarihsel değerleri adeta zamana karşı koruyan, değişip dönüşerek günümüze kadar gelen sivil ve dinsel mimarlık örnekleriyle kaplı. Bu antik kentlerden yurtdışına kaçırılan parçalar, Avrupa ve Amerika müzelerinin en değerli, en gözde eserleri. Çivi yazılı tabletler bunların başındagelıyor. XI. yy. başlarında Anadolu'ya gelen Türkmenler'in yerleştikleri ilk bölge de Çorum olmuş. O dönemden başlayarak Selçuklu ve Osmanlı eserleri, önceki kültürlerin örnekleriyle kaynaşmış, onların izlerini bugünlere taşımış. Bunlardan başlıcaları: Ulu Caml, Alaca alındıktan sonra kaderlerıne terkediliyor. Bu eski eserlerin sahiplerine ne bir yol, ne bir yöntem, ne de bir olanak sağlanı yor. Üstelik onarım için "çivi blle cakılamaz"oluyor. Kaderlerıne razı olan en girişimcileri, yapılarını II. Grup veya III. Grup 2Olarak sınıflandırıp dışı korunarak aynı m 'lerde yapılarını yenileyebiliyorlar. Söz konusu esHüseyin Paşa Medresesi, Slnan Paşa Külki eser yapı, Boğaziçi'nde ise, o tarihi esellyesi, Elvan Paşa Zaviyesi, Koyun Baba re sahip olmanın rantı çok yüksek bir şeKöprüsü, Mihri Hatun Hamamı, Çorum ve kilde sahibine dönüyor. Yok eğer, bir başIskllip Kaleiçi evleri. ka kentin, örneğin, Tekirdağ'ın, KastamoÇorum yöresinde XIX. yy.'dan beri yünu'nun, Tokat'ın, Çorum'un, Mardin'in bir rütülen arkeolojik kazılar ve araştırmalar, mahallesinde ise o mahalle SİT alanı olabölgenin evrensel, kültürel önemini aydınrak saptanmışsa, hiçbir kıymeti yok. Yenilığa çıkararak tüm dünyaya kabul ettirmiş lense de, yenilenmese de tarihi esere saUygarlığın gelişmesi araştırmalarına kayhip olmanın rantı sıfır. naklıketmiş. Kentin diğer mahallelerindeki gaynBu bulgulara göre, Hititliler'in en menkul sahipleri, apartmanlarını yenileönemli merkezlerinden olan Alacahöyük yip, yükselttikçe, değerlerine değer kattık(Arlnna), günümüzden 5200 yıl öncesinça, koruma bölgesi giderek terkediliyor; den beri yerleşme alanı olan antik bir ikinci, üçüncü el kiracılara kalıyor, bakımkent. Zaman tünelinde 4 kültür çağını ve sızlaşıyor. 14 yapı katını barındırıyor Arlnna'da güKoruma amacı, yıkma aracı oluyor. nümüzden 3500 yıl önce kent mimarisi düAcınacak bir durum. şüncesinin oluşAmiklioğlu bu kez de haklı tuğu. kazılarla orBakımsız eski eserleri yıkmayalım da taya çıkartılan soseyir mi edelim?!. kak, kanalizasyon Madem kamulaştıramıyoruz, o zaman ve kaldırımlardan bırakalım da sahibi ne yaparsa yapsın. anlaşılıyor. Mülkünden kazanç sağlasın. Pazarlı'daki en Evet Amiklioğlu haklı; ama KÖTÜ Nlönemli buluntuYETLİ. lar, Flrlg4ler döKültür Bakanlığının verilerine göre nemine ait. Antik Türkiye'de halen tescilı yapılan toplam Pazarlı'nın en ori2857 SlTalanının üç yıl içinde kamulaştırıljinal yanı, ev ve ması mümkün mü? tapınak duvarlarıAynı verilere göre 2425 arkeolojik SİT, nın kabartmalı 269 doğal SİT, 146 kentsel SİT ve 17 tarihlevhalarla kaplansel SİT ve bu dokularda bulunan 44 400 mış olması Kaeski eser yapı, mevcutların ancak % 30'u. bartma levhalarArkeolojik SİT, ile doğal SlT'leri şimdida savaşçılar, aslik bir yana bırakırsak, kentsel ve tarihsel ian, dağ keçisi, SlT'lerin kamulaştırılması için kaynak arasfenks ve boğa gimaya fazla gerek yok. Bu dokulardaki sivil bi figürler işlenmimarlık eserlerinin yapı stokları olduğu mis. gerçeği lyl nlyetle benimsenirse, Toplu iskillp Kalesl, Konut Fonu ne güne duruyor. Hititlilerden beri Amiklioğlu'nun memleketl Çorum'daki Hititlerin Aslanlıkapısı... Bunİkinci konut yazlıklar için bile kullandırılar yok mu edllecek? hâlâ kullanılıyor. lan TOPLU KONUT FONU, tarihi eserlerin Bugün içinde 15 mimarlık, arkeoloji ve güzel sanatların dikorunması ve onarımı için kullandırılsa, evli bir eski mahalle ve bir mescit bulunuğer kollarının eğitim yerleri, açık sınıfları hem atıl yapı stokları değerlendirilmiş olayor. olmaları açısından da sahip olduğumuz cak, hem de koruma yoluyla toplumun biOsmancık Kalesl (Kandıber Kalesl) en zengin kaynak. linçlendirilmesı sağlanmış olacak. ise, Roma dönemi yapılarından, KızılırToplu Konut Fonu'nun korumada kullaEvet de acaba böyle mi? mağa açılan yeraltı geçitleri ile kale içinnılması, mevcut koruma yasasının 15. Batılı ülkelerin üniversiteleri, ülkemide kayalara oyulmuş hamam kalıntılarıyla maddesindeki kamulaştırma yoluyla koruzin Çorum ve benzeri bölgelerinde öğrenünlü. ma yanlıslığını da gidermiş olacak. cileriyle yüzyıldır eğitim çalışmaları yaBoğazköy (HattuşHattusas), Hitit devAmiklioğlu bu açıdan da haklı... parken, biz büjün bunları kendi okullarıletinin başkenti. Döneminin mimarlık ve mızda onların kitaplarından öğreniyoruz. Yasanın yanlış koruma anlayışını sürsanat odağı olarak yaşamını Bizanslılara Amiklioğlu bu açıdan haklı; ne yapabidürmekten başka ne yapabilirdi ki?.. kadar korumuş. Kentin çekirdeğindeki lirdi ki başka?.. Kültür Bakanlığı'nın yaklaşık bir yıldır Kral Sarayı ve iki katlı Arslv Yapısı en Üniversiteler, Koruma Kurulları ve meslek kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma önemli mimari yapıtlar. 1933'te burada kuruluşlarıyla birlikte yürüttüğü Koruma Kanunu'nun 15. maddesi "Kamulaştırbulunan çlviyazılı 3500 tabletin uygarlık taYasasının bütününün değiştirilmesi çalışma" başlığını taşıyor. Ve taşınmaz kültür rihi açısından değerine paha biçilemiyor malarından haberi yok. Üstelik kendi partivarlıkları ile bunların koruma alanlarının Kentin yukarı bölümünde ise, Hitit dönesinin ve diğer partilerin de yok. Parti grupkamulaştırılma esaslarıjnı düzenliyor. SİT minin dört büyük tapınağı bulunuyor. Bu larının, bu değişiklik önerisinin görüşüldüalanlarının, bakanlıkça "program dahlllntapınaklar, Hititliler'e özgü olan bakışıksız ğü komisyondaki temsilcilerinin de Bade" kamulaştırılacağını belirliyor. Işte on pian düzenindeki iç avlu çevresinde dizikanlığın bu çalışmadan haberleri yok. yıllardır kıyamet tam burada kopuyor. len odalardan oluşuyor. Aşağı bölümde Gerçekten de, Koruma Kurullan'nca tesSözümüz Sayın Amiklioğlu'nun sahsınise Hitit Imparatorluk döneminden evler cillenen eski eser yapılar, ama, özellikle da tümüne aslında; Bu önerlyl hemen gerl veTeşupTapınağı bulunuyor. slvll mimarlık eserleri, koruma kararı çekmellslniz. 31913 Mimarlık tarihinin ilk köprülerinden birisi yine burada. Adı Hitlt Köprüsü. Hattuşaş'ın hemen yakınlarındaki Yazıkaya, günümüzden 3300 yıl önce açıkhava tapınağı olarak yapılmış Planı, kapı, avlu, ana mekandan oluşan Hitit tapınağı düzeninde. Içindeki galerilerde, büyük kayalara oyulmuş 83 figür bulunuyor. Hititliler, figürlere duygularını, düşüncelerini, yaşamlarını ve inançlarını bugünlere kalacak şekilde ustaca işlemişler. Günümüze kadar gelen Selçuklu ve Osmanlı dönemi mimarlık eserlerinin de Hititlilerden beri gelen bu özelliklerin izlerini taşıdıkları biliniyor. XI. yy.'dan beri Çorum'da kaynaşan, yeni ve özgün bir sentez oluşturan bu kültürel miras, sadece dini ve idari yapılardan ibaret değil. Sivil mimarlık örneği evler, hamamlar, hanlar günümüze kalan korunması gerekli yüzakı diğer mimarlık eserleri. Tarihsel önemini kısaca anımsattığımız Çorum bölgesi, Anadolu'nun (yurdumuzunülkemizin) diğer bölgeleri gibi sadece turizm açısından değil, sanat tarihi,