Katalog

B İ L İ M KÜLTÜR KISA KISA Dumanlı dağlar da kirlenir Artık sıradan bir olaya dönüşen Everest'e çıkışa "tırmanma vergisi" konuyor. Vehbi Belgil lanabilirse güzel bir karar tabii... Nepal hakkında kısa bir not bu aşamada yararlı olacak sanıyorum. Nepal 141 küsur bin kilometre karelik bir ülke. Nüfusu 20 milyon. Nüfus başına gelir 160 dolar (1,5 milyon TL). Başkent Katmandu'nun, nüfusu 450.000 kadar. G eçenlerde gazetemizde bir haber çıktı: Zenginlerimiz, şimdi dağlarda yer alıyorlarmış. Ikinci, belki de üçüncü konut olarak. Kıyılar yağmalandıktan ve taş toprak, kum çimento yığınına döndükten sonra yapılacak bu idi. Beyefendinin artık üç telefonu olacak. Kendisi yazın Marmaris'te, kışın kentte, yazın bilmem ne dağlarındaki yerinde... Ama ortaya yeni bir sorun çıkıyor: Dağlarımızın kirlenmesi... Pamukkale'yi kirletenler dağları kirletmez mi? Kirletir tabii... Serüven arayanlar için dağ, bulunmaz bir yer. Televizyon yarışma programlarından biriki kelime ile kazanılacak milyonlarla köşeyi dönüp dağda ev edinmek kabil. Arsa derdi, imar yasası derdi, vergi derdi yok. Ama su bulunmazmış dağ başında. Siz sulu yerde alırsınız evinizi. Birkaç zenginin dağda konut edinmesi ile dağlar tükenir mi, kirlenir mi? denecek. Kirlenir. Başka ülkelerden örnekleri var. Diyelim Alpler, Everest... Biz bu yazımızda sırf Eve g rest'in nasıl kirlendiğini, nasıl temiz \ leneceğini konu alacağız. Evet, Everest, dünyanın en yüksek doruğunu barındıran dağ... Tırmanılması için yarışmalar düzenlenen dağ... Tırmanamayanların kurda, kuşa, çakala, akbabalara yem olduğu dağ... Kirliliğin nedenleri Dağın en kirli yeri 8000 metredeki düzlük. Ondan sonra, 848 metrelik doruk başlıyor. Neler var burada? Çadırlar, oksijen şişeleri, içecek şişeleri, soğuktan donup olenlerin kadavraları, şapkalar, yırtık a na yapamaz sanıyorum. O zaman bu iş uluslararası bir şirkete devredilir, şirketin geliri paylaşılır. Tırmananları yarı deli sayıp "Ne haliniz varsa görün, deve ile konuşan kapısını büyük yapar" deyip geçmekle bir şey kazanılmaz. Bütün ülkelerde böyle yapılmıyor mu? isviçre'de, tırmananlar doğanın ters güçleri ile başbaşa mı bırakılıyor? Dağda kaybolanları, uçuruma düşenleri kurtarmak için ünlü Senbernar (Saint Bemard) köpekleri, helikopterler turistlere, dolaylı hizmet vermiyor mu? Nepal, ilk bir adım olarak dağı temizleme işini Dolma adlı bir dağcı ve filmci şirkete vermiş. Dağ mayıs içinde temizlenmiş olacakmış. Fransız romancı Alphonse Daudet'nin 1885'te yayımladığı "Tartaren Alp Dağlarında" adlı romanına bugün bir göz atarsanız Isviçre'nin 108 yıl önceki otellerinin konforu hakkında fikir edinmiş olursunuz. Everest de neden böyle olmasın? Bizim Erciyes, Ağrıdağı gibi dağlarımızda da neden böyle olmasın? Doğanın minyatürleri adakaskar'da yaşayan bu canlılar öyle > küçük kı, sadece mılımelrelerle ölçülebihiyorlar Dünyanın en kuçuk bukelamunu, Brookesıa mınıma, yaklaşık 28 mm; cüce kurbağa Stumptfıa ıse yalnızca 1012 mm boyutlarında, hem de yetişkın halleriyle Wolfgang Schmkft ve Frank Glavy'ın çektiğı f o toğraflarda gorulen bu mınıcik hayvanların, şimdiye kadar araştırmacıların gözunden kaçmış olmasına şaşmamak gerekıyor. Hem kuçukler, hem de renklerıyle, yağmur ormanı agaçlarının yapraklarından guç ayırt edilıyorlar. Ülkemizin dağları Ülkemiz bir dağlar ülkesi. Masallarımızda, şiirlerimizde, koşmalarımızda, şarkılarımızda dağların yeri buyük. Bizim ovalarımız, vadilerimiz de dağlardan aşınım yolu ile sürüklenen kil, kaya, kum, kireç taşı... gibi zerrelerle oluşmuş. "Sarı zeybek şu dağlara yaslanır", bir şarkımızın ilk dizesidir. Fakat, ne guzel bir sözdür? Zeybeğin görkeminı ne canlı biçimde vurguluyor. "Yol verin geçeyim dumanlı dağlar/ Dağların ardında nazlı yar ağlar" bir başka şarkımızdan bir parça Faruk Nafiz, Han Duvarları adlı manzum öyküsünde, bir han duvarında okuduğu ilk dörtlüğün devamını ikinci bir han duvarında okuyor. İlk dörtlük, şöyle başlıyor: "On yıl var ayrıyım Kınadağından/ Baba ocağından yar kucağından/ Bir çiçek dermeden sevgi bağından/ Huduttan hududa atılmışımben." Ikinci dörtlükte dağlardan yakınıhyor: "Gönlümü çekse de yârin hayali/ Aşmaya kudretim yetmez ciba'li (dağları)/ Yolcuyum, bir kuru yaprak mtsali/ Rüzgârın önüne katılmışım ben." Son dörtlük de şöyle: "Garibim namıma Kerem diyorlar/ Yârlmi el almış, harem diyorlar/ Hastayım derdime verem diyorlar/ Maraşlı şeyh oğlu Satılmışım ben." Minikkurbağaları,1991 yılında Kölnlü iki biyoloji öğrencısı Frank Glaw ve Mlguel Vence* bulmuşlardı Bu ıkı genç araştırmacı, hayvanların yaşam çevrımlerini de incelemıştı. Hayvanlar, butun yaşamlarını yağmur ormanlarının nemlı tabanında yapraklar ve cangıl devleri arasında geçiriyorlardı. Ureme için bile olsa göllere ve su birıkıntılerine yönelmiyorlardı. Olşı, az sayıdaki yumurtalarını lyı korunan, köpukten bir yuvanın içine yerleştiriyordu Yuvadan çıkacak hale geldiklerınde, şaşırtıcı bıçımde, sadece 3mm boyutunda oluyorlardı. Bu, son şeklıni almış bir hayvan için hayret vencı bir olçuydü. Kirlenmenln başladığı tarih Everest'in kirlenmeye başlama tarihini 29 Mayıs 1953 sayabiliriz. Bu tarih, Yeni Zelandalı Edmund Hillary ile Nepalli Tenzig Norkay'ın doruğa ulaştığı gündür. Everest dünyanın en yüksek dağı: 8848 metre yükseklikte. Sir Edmund Hillary'ye doruğun fatihi gözü ile bakılıyor. "Dağ deyip de dangıldama, onun da var sahibi" diye bir halk sözümüz var. Dağ deyip de dangıldayacak olanlara karşı Hillary'nin konuşma hakkı yakkabılar, postallar... bulunuyor. Kendisinden sonra dağa çıkan Everest dağ turizminin çevreye zararı heyetler 400ü aştı. Fakat, bu tırmanışlar asıl asağılardaki ormanlarda görülüyor. kimseye şeref getirmiyor. Fransız trajedi Yoksul Nepalli dağdan kestiği odunu tırşairi Corneille "Tehlikesiz savaş şerefsiz manıcılara anlatıyor. Bu odunlar yemek zafer getirir" demişti. bugün Everest'e tırpişirmede, yıkanmada, ateş yakıp çevremanma, doruktaki bir taşa imzasını atma, sinde ısınmaya satıyor. para sorunu oldu. Cebine 35.000 doları koBizde yoksul halk yerde bulduğu taş, yan, profesyonel dağcıların yönetiminde, çanak, çömlek parçalarını, hatta mezar zirveyl boyluyor. 400 milyon türk lirası ditaşlarını, turistlere satmıyor mu? yelim buna. Fazla bir şey sayılmaz havaEdmund Hillary, dağtn kirlenmesini öndan para kazânan için. Adam bu '° h l i u °T M m siz mücadele için "Everest fatihlerinden" " r lemek, hiç olmazsa azaltmak için, tırmanmayı 5 yıl için yasaklamayı öneriyor. Yadiye övünme hakkı satın alacak. Işte dağı saktan sonra ne olacak? Gene kirlilik, gekirletenler bunlar. neorman kıyımı... Nepal Hükümeti son aldığı bir kararla Bana kalırsa bu yasaklama yöntemintırmanacak heyetlerden adam başına 10 den vazgeçip dağı bütün insanlığın hizbin dolar alacakmış (125 milyon lira kadar metine açmak Belirli noktalarda konaklabir şey Bu para dağın temizlenmesinde ma yerleri, sığınma yerleri, ısınma yerlekullanılacakmış % 40 oranında. Geri kalari, hastaneler, tıbbî müdahale yerleri yanı da Nepal yoksullarına verilecek. Uygupılmalı... bunu Nepal hükümeti kendı başı Ferhad ile Şirin Gerçek aşkın neler yaptırabileceğini anlatan en güzel masalımızda, Ferhad, sevgilisine kavuşmak için dağın ardından su getirme koşulunu hemen yerine getirir: "O hızla dağları Ferhad yarınca/ Baslamış akmaya Çoban Çeşmesi" Ülkemizin doğusundaki dağlar bizim doğal kalelerımız. Onlar olmasa idi Macaristan gibi, düşmanlarımızın oyuncağı olurduk: "Ferman padişahın, dağlar bizimdir." Bu hayvanlar ıçın en buyük tehlıke kuruluk. Ormanın yaprak ortusü altındakı nemlı ortamda, saklanarak yaşıyorlar. Minık bukelamunlar da aynı ortamda bulunuyorlar, ama yaşam biçlmlerl hakkında çok az şey blliniyor Hayvanları kamerayla izleyen VVolfgang Schmıdt, ılgınç bir olay saptamış. "Kosmos" dergısinde (10/93) belirtildığine göre, ureme: reci sırasında, dişi, kendisinden azıcık dg çuk olan erkeğı bir hafta t ^ M ^ sırtır yordu. Bunun dışında h e r | ^ P J koruyucu ortüsu altında olmaktaydı Ş bu ortu. yağmur ormanlarıyla bırlıkte hızla daralıyor Madagaskar'da yağmur ormanları neredeyse yok olmak üzere. Demek kı, bu mınık varlıklar da yok olma tehlıkes.ıyle karşı karşıya Boyle kuçuk canlılar ıçın bıl" yaşam alanı gıtgıdedaralmakta (FAZ.ade.) 34413