Katalog

TARTIŞMA Bilim belleği tartısıyor Alı İ. Tekcan on yıllarda bellek konusunda araştırma yapanlar arasında çok tartışılan konulardan bırısı bellek araştırmalarının ne tur konular uzerınde ve nasıl yapılması gerektığı, Tartışmanın temelınde Emory Unıversıtesı nden Ulrıc Neisser'ın 1978'de yaptığı ateşlı konuşma yatıyor Neısser, bu konuşmasında son 100 yıl ıçınde bellek uzerıne araştırma yapan psıkologların laboratuvarlarına kapanıp ınsan belleğının gunluk yaşamda nasıl çalıştığı sorusu ıle ılgısı olmayan yapay konuları araştırdıklarını ılerı surdu ve çevresel geçerllliğı olan araştırmalara yonelınmesını onerdı Nedır bu çevresel geçerlılık? Basıt bir bıçımde soylersek ınsan belleğının gerçek yaşamda, gunluk halınde nasıl ışlediğının araştırılması ve bu yapılırken de laboratuvarıardan çıkılıp bu çalışmaların gerçek ortam ve mekanlarda gerçekleştırılmesı Bu goruşe göre deneklerl laboratuvara getırıp ellerıne bır sozcuk lıstesı vererek bu lıstenın ne kadarını ezberledıklerıne bakmak bıze ınsan belleğının gerçek yaşamda nasıl işledığı konusunda pek bırşey soylemeyeblllr Son yıllarda bu çevresel geçerlılik' çerçevesı ıçınde yapılan araştırmalara bakıldığında bunların çoğunluğunun, hepımızın gunluk yaşamda karşılaşabıleceğı sorunları ele alan bu sorunları laboratuvarda gerçek yaşamdakıne mumkun olduğunca sadık bır bıçımde smule etmeye çalışmalar olduğu gorulur Bu çalışmaların gunluk/gerçek ortam ve mekanlarda gerçekleştırılmesı geri planda kalmıştır Ne olursa olsun, 'çevresel geçerlılığı' olan bellek araştırmaları, ınsan belleği hakkındakı bılgımıze onemlı katkılarda bulunmuştur Bu tlp araştırmaların ele aldığı konulara bırkaç ornek vermek yerınde olacaktır a) llerıye dönuk (prospektıf) bellek, yanı, ılerıde (10 dk sonra, yarın ya da onumüzdekl hafta) yapmamız gereken şeylerı (kaynayan suyun altını kapatmak, dışçi randevusunu hatırlamak) nasıl hatırlıyoruz1? b) Kışısel geçmışımızde yer alan, bızım de parçası olduğumuz (otobıyografık) olayları nasıl hatırladığımız Bu konu bızı bız yapan şeyin onemlı bır bölumunun geçmışımız olduğu hatırlandığında daha da onem kazanıyor Regardıng Henry fllmını hatırlamak yeterli olacaktır sanırım c) Bugune dek öğrendığımız genel bılgı'lerı nasıl ve ne kadar bir sureyle hatırlayabıldiğımız örneğın, lıse yıllarında öğrendiğımız matematık ya da Almanca bilgısının ne kadarını hatırlayabılırız uzerinden yıllar geçtıkten sonra? Yakınlarda bu konuda yine buyuk bır tartışma patlak verdi, bu kez de S 'laboratuvar araştırmacıları dığerlerının yaptıkları araştırmaların ne bulgu ne de kuram duzeyınde bır yenılık getıremedı ğını ılerı surduler Oysa, polemıkler bır yana bırakıldığında açıkça gorulur kı çevresel geçerlılığı' olan araştırmalar, bellek konusunda daha da fazla şeyler oğrenebılmemız ıçın gereklı olan vazgeçılmez bır unsurdur Bunun nedenlerını kısaca behrtmek gerekır Her şeyden once, klasık laboratuvar çalışmaları sonucunda ortaya çıkan bulgu ılke ve kuramların daha değışik sorulara (gerçek yaşamda varolan sorulara) genellenebilirllğinin sınanması gereklldır Eğer benzer sonuçlar elde edıhrse zaten sorun yok Tersi olursa, bu da bızl eldekı ılke ya da kuramın eksikliği ya da yeteraızliğı konusunda aydınlatacaktır Iklnci ve kanımca daha da onemlı bir nokta ise pratik ıle ılgıli Eğer bu tlp çahşmalarla ınsan belleğının gunluk yaşamdakı ışleyışıne ışık tutabılırsek, böylece ınsanlara belleklerını daha 1yı ve etklli bir biçımde kullanabılmelerı ıçın pratik öneriler de vermek mumkun olur Zıra, sanırım, bellek psıkolojısı ıçın de kendı 'teknolojısını' uretme zamanı gelmıştır Bu teknolojının varolan örneklerı ne yazık kı pek yeterli ve doyurucu g o zukmuyorlar Kaynaklar don ACademıc PreSS InC R N Sykes (Eds). Praflcal Aapacts o« Mrnnory Lon Kızlık zarı Solak olmak konusunun veya başka yönleri olmamak Dr. Serap Pelin(*) 22 Ağustos 1992 tarıhlı Cumhurıyet bılım Teknık'te Sayın Dr Bulent Savran'ın ' Bekaret tabusu Kızlık zarı uzerıne' başlıklı yazısını okuduk Bır unıversıtede Tıbbı Etık araştırma gorevlısı olmam ve konuyla ılgıli çalışmam nedenıyle, bır ıki temel noktaya değınmeyı duşundum Sayın Savran bu yazıda hımenın (kızlık zarının) etımolojık kokenınden tarıhınden, dındekı yerınden, anatomık bılgısınden, konunun hukuksal boyutundan soz edıyor uzellıkle hızla değışen değer yargılarının yaşandığı gunumuzde, son zamanlardakı ıntıhar olaylarından sonra bu konunun değışık yonlerının uzerınde durulması kanımca gereklıydı Tıp etkınlığı yonunden, doğuştan kapalı oluşu (atrezısı) dışında, doğrudan bır patalojı dolayısıyla bır hastalık konusu olmayan buzarabır organ'mış gıbı bakmamamız gerekır Burada çok temel ve vurgulanması gereken bır toplumsal sorun, bu zarın ozellıkle bedensel ve ruhsal değışım geçırmekte olan genç kızlarda, onun ıncelenmesinin doğurduğu, bıreyı olumsuz olarak etkıleyen psıkolojık sonuçlardır Tıbbı etık açısından duşunulduğunde ise, ınsan hakları ve bıreye saygı açısından ozellıkle hekımlerın ve konuyla Ilgıli başkalarının (savcı, yargıç vb ) bu "ıncelome" ler karşısindakı tutumlarının uzerınde kuşkusuz ayrıca onemle durulmalıdır (*) Ankara üniversltesi, Tıp Fak. Figen Gurdöl Dr Yankı Yazgan ın 12 Eylul 1992 tarıhlı Bılım Teknık Dergısınde yayımlanan Solakların Bilımsel Yukselışı başlıklı yazısını ılgıyle okudum Sayın Yazgan ın solaklığın davranışsal bır azınlık oluşturduğunu savunmak ısteyen olup olmadığı sorusuna dayanarak bu konuyu goruşlere açmak ıstedığını duşundum Ben de tam bır solak olarak doğmuş, sonra modıfıkasyona uğramış bırı olarak bırkaç deneyımımı aktarmak ıstedım llkokula başladığımda devrınin aydın bır kadını olan oğretmenım* bıle kalemımı sağ elıme almam ıçın baskı yapmak gafletınde bulundu Aynı hataya evde annem ve babam da katıldı Ve ben sol elımle guzelce yazdığım halde başımdakı nobetçıler tarafından sağ elımı kullanmaya zorlandım Başlangıçta pek becerıksız olan sağ elım zamanla yazma ışlevını tamamen ustlendı Ama bıçak, makas gıbı ev aletlerını kullanma, dıkış dıkme kıbrıt yakma çivi çakma vb işlerinı sol elım yapmaya devam ettı Arada sağ el de bu ışlere karışınca sonunda ambıdexter olarak yaşamımı surdurmeye alıştım Bu durumdan nasıl etkılendığime gelınce Allahtan konuşma merkezınde bır bozukluk ortaya çıkmadı Ancak sağımı ve solumu ayırt etmede yon ve mekân saptamada oldukça zorlanırım örneğın yol tarıfınde hep yanlışlar yaptığımdan taksı suruculerınden ılgınç tepkıler almışımdır Bır hanım olarak makas gıbı komplıke aletlerın kullanıldığı dıkış işlerıne olan ılgısızlığımı de evde sol el ıçınyapılmış makas bulunmayışıyla açıklamayı uygun gormuşumdur Boyle bır makas edınmeyı de nedense (!) hep ıhmal etmışımdır Tıp fakultesınde okurken ınıeksıyonu sol elımle yapar, pipet ve buretı sol elımle kullanırdım Buretlerın sağ ele gore hazırlanmış olduğunu sız sağlaklar hıç farkettınız an? Daha fazla ayrıntıya gırmeden baskı altında kalmış bır solak olarak solakların haklarını ozellıkle anne baba ve ılkokul , öğretmenlerine karşı savunmak ıstıyorum Solaklığın evrımsel bır gerılık olup olmadığını araştıran bılım adamlarına da içten selâmlarımı yolluyorum! Bu konudakı araştırmaları ABD Başkanlık seçımınden once sonuçlanoırmalarında hur dunyanın geleceğı açısından sayısız yararlar goruyorum Nelsssr U (1978) Memory What are the Important questıons? In M M Gruneberg P E Morrıs Açılın da yardım edeyim' Ben TV dlzısinde doktor rolunu oynuyorum. 2884 (')Oğretmen Fatma Kayan Ilkokul arkadaşım (bugun Fızık Prolesoru) Rahmı Guven da herhalde onu sevgıyle anıyordur