Katalog

BİLİM NOTLARI SOFRASAĞLIĞI Ek E vitamini alalım mı? Prof. Dr. Ayşe Baysal unluk beslenmeye ek olarak E vitamını tabletlerı almanın yararı ve zararı sık karşılaştığım sorulardan btrıdır E vıtamını, yağda çozunen bır vıtamın olduğu ıçın yağ ve yağlı besınler ıçınde vucudumuza alınır En tyı kaynakları, bıtkısel sıvı yağlar yağ ıçerığı yuksek olan fındık, badem, fıstık gıbı kabuklu meyveler, buğdayın ruşeyım denılen ozu ve yeşıl yapraklı sebzelerdır Buğdaydan saf beyaz un elde edıhrken ruşeym bolumu buyuk olçude ayrılır Bunun yanında bulgur yapımsırasında ruşeym ayrılmadığından E vıtamını açısından beyaz buğday urunlerıne gore daha zengındır Yağlı tohumlardan yağ uretımı sırasında uygulanan rafınasyon surecı de E vıtamınının azalmasına neden olur Yeşıl yapraklı sebzelerın yağ ıçeren yemeklerle veya bıraz yağ eklenerek yenmesı E vıtamınının yararlılığını artırır Kızartma yapılırken E vıtamınınde kayıplar olur özellıkle, tekrar tekrar kızartılmış yağlarda, kızartıldıktan sonra uzunca sure bekletılen patates cıpsı gıbı yıyeceklerde E vıtamının çoğu kaybolur Safra yetersızlığı ve pankreas bozukluğu E vıtamınının bağırsaklardan kana geçış hızını duşurur Telefon beynimizi nasıl aldatabilir? Telefondaki sesin, telefonun Içine girmiş birisinden geldiğini söyleyenlere rastlayabilirsiniz, yaşı 23 civarında olanlar arasında... Sesle sesin kaynağının ayrı mekânlarda olduğunu anlamak beynin doğal gelişiminin sonucu. Peki ya anlamazsak? Yankı Yazgan arşı taraftakı telefon açıldıktan sonra neler ışıteceğımı kestırmek zor değıl Her seferınde hep aynı oluyor Yahu, sesin ne kadar yakından gelıyor Istanbul'dasın usandım" veya "Allah Allah, sankı kulağımın dıbındeymışsın gıbı" Bu tepkılere ılk başta dudak bukmelı cevaplar verıyordum Sonra çetele tutmaya başladım Farklı yaşlardan, farklı şehırlerden ve değişık kulturlerden yaklaşık 20 kışılık bır ' deney" grubu oluştu sonuç pek çok araştırmacıyı hasetınden çatlatacak bır tutarlılık ve ' ıstatıksel anlamlılık taydı, herkes evet herkes (benım herkesım"), ılk ıkıuç dakı ka ıçınde 'çok yakındaymışlık" duyumunu bır şekılde belırtıyordu Bır sure sonra, aradakı gerçek mesafenın sesımle kulağı arasındakı mesafeden çok farklı olduğunu kavrayan karşı tarafın beynl baştakı soruyu bır kenara kaldırıverıyor Bu kenara kalkma en azından benımle konuşmalar ıçın geçerlı Ama, beynımızdekı "mekân belırleme" sıstemını zorlayacak başka bır suru olay yakınlıkuzakhk sorusunu defalarca raftan ındırebılır Gerçeklık duyularımızı buyuleyebılecek muzıkgoruntu bıleşımlerı veya sadece bır başka telefon 1 goruşmesı bu defa sıyam veya kutuplar ıle Telefonun acayıplığl, algılarımızı ve algılama yeteneklerımızı alıştığımızdan çok farklı kullanmaya zorlanmamızdan gelıyor Hıç gormedığınız, o anda nasıl bır mekânda nasıl bır kılıkta olduğunu bılmedığınız bır kışıyle konuşurken neler olmuyor kı? Bır kere, ışıtme ve konuşma dışında hıçbır ışlevın geçerlı olmadığı bır alışverış ıçınde kalıyor ınsan Hele, konuşmalarda karşısındakının gozune, yuzune ya da elkol hareketlerıne bakarak sozlerı anlamlandıran bırıysenız telefonda konuşup tartışmak bır ezıyet 'Sahıcı duygu ve duşuncelerın sadece sozle ıfadesıyle yetınmıyorsunuz Ayrıca karşı karşıya olduğunuz bırını dınlerken sağasola bakmayan hele sırtını hıç donmeyenlerdensenız Kım bılebılır telefonda aynı fıkırdeyım vallahı" dıyenın, aynı zamanda sıze dıl çıkarmadığını ya da, ne bıleyım yanındakılere bırtakım notlar çızıktırerek sızın hakkınızda olmadık yorumlar yapmadığını Bebeklığımızdekı ılk duygu alışverışlerımızı gözlerımızle yaptığımızı duşunursek, beynımızın telefon aracılığıyla aldığı "mesaj" ların duygusal yuklerının çozumunun lyıce guç olduğu anlaşılabılır Ofke, sevgı, ıstek ya da tıksıntı gıbı duyguları sözlerden anlamak çok zor olmasa da "gızli" anlamlar olarak dıle gelen duygular kulakla tam anlaşılamayabılır Bereket versın, beynımızın gerçek hayattakı çalışma tarzı benım bu yazıday ansıttığım kadar koşelı ve katı değıl Dolayısıyla, duygu ayırd etme yeteneğı açısından zaman ıçınde en az goz kadar uzmanlaşan kulağımız (kulaklarımız) telefon meselesınde ışın ıçıne gırer Görer değerlendirme yeteneğımızı sıfırlayan telefon karşımızdakının kulağımızın dıbıne gırmesıne fırsat verdığınden oturu, pek çok duyguyu kaçırmayız Ses tıtremesı, homurtu ya da tışlayarak konuşma kulağımızın avuç ıçıne yerleşır Gorme ve dokunma gıbı duyu sıstemlerıne dıkkat harcamamıza gerek olmadığından, ışıttıklerımıze kulak kesılebılırız telefonda konuştuğumuz her kışı, aslında hayatımızda pek fazla ınsana tanımadığımız bır ayrıcalıktan yararlanır Nerede olursak olalım, o kulağımızın dıbıne kadar sokulur ve sdyleyeceğını söyler G K E vıtamını, antıoksıdant vıtamınlerın başında gelır Bu nedenle hucre zarındakı çoklu doymamış yağ asıtlerının oksıdasyonunu engelleyerek hucrenın yıpranması onler E vıtamını yetersızlığınde oksıde edıcı öğelerle hucrelerın yıpranmaları hızlanır Damar hucrelerındekı yıpranma sonucu damar sertlığı rıskı artar Dığer hucrelerdekı yıpranma kanser, katarakt ve sınır sıstemı bozuklukları rısklerını arttırır, alyuvar ların erken parçlanmasına yol açar Yetışkın bıreylerın gunluk E vıtamını gereksınmelerı 10 mg cıvarındadır Gebe ve emzıklı kadınlarda buyume çağındakılerın gereksınmelerı bıraz daha fazladır Çoklu doymamış yağ asıtlerınden zengın bıtkısel sıvı yağların ve yağda kızartılmış yıyeceklerın çok tuketılmesı E vıtamını gereksınmesını arttırır Yaşlılıkta E vıtamını gereksınmesının arttığı konusu ıle tartışmahdır Bunun yanında koroner kalp hastalığı kanser ve katarakt gıbı hastalık rıskı taşıyanların E vıtamını alımlarını arttırmalnrının yararlı olacağı goruşu vardır Tablet şeklınde yuksek dozda alınan E vıtamınının hepsı ınce bağırsaklardan kana geçmez Her oğunde bır mıktar alınması daha yararlıdır En lyısı E vıtamınınden zengın yeşıl yapraklı sebzelerın her sofra da yer alması, beyaz tahıl urunlerı yerıne bulgur ve tam buğday unundan yapılmış ekmeğın yenmesı zeytın yağı ve palmiye yağı gıbı teklı doymamış bıtkısel yağlar gibı çoklu doymamış ve doymuş yağların dengelı tuketımıdır Bunun yanında, gunluk 100 mg dozda tablet şeklınde alınan E vıtamınının zararlı etkısı gorulmemıştır Rısklı bıreylerın bu şekılde E vıtamını almaları sakıncalı değıldır deki ses "e bır varlık kazandırabılır Yanı, sesin yakınlığı ıle sesin sahıbının yakınlığını yeterınce ayırdedememıze yol açan bu beyın aldanması kontrolumuz altında olabılır Keyfı kontrolun etkenlığını daha zıyade duygular ustlenır Yoksa, hemen hemen her beyın ıçın sesin kaynağını gerçek coğrafı yerleşkesıne kondurmak farkedılmeyecek kadar kı sa surer Ama beynin çeşıtlı duşunme ve algılama ışlevlerıne yonelık sıstemlerın kaygan zeminı gıbı bır şey olan duygular beyın aldanmasını duzelten otomatlk mekanızmayı bır sure ıçın askıya alabılır Çok uzakta olmasından memnun olmadığımız bırısıyle konuşurken de bu sıstem devreye geç gırebılır Turkçesı ozledığımız bır kışının sesının yakınlığını onun coğrafı ulaşılabılırlığı şeklınde yo rumlayabılırız Bu yorumu kendı yaşadık larıma uyguladığımda, "sesin ne kadar yakından gelıyor" dıyenlere soyledıklerım ıçın derın pışmanlıklara duştum Hemen ıçlerınden birine telefon ettım ' Geçen ay hanı sen, sesin çok yakından gelıyor, demıştın de Ben, senı şu çocukluğumuzun pazar sabah seanslarında gosterılen fılmlerdekı yamyam 'lara benzetmıştım Hanı gokten bır radyo duşer de, fılmlerdekı sıyahlar radyonun ıçınde adam ararlar' Karşımdakı ses çıkar madan benı dınlıyor "Yanı, demem o kı ben sana, beynının frontal lobu lyı çalışmıyor dıyesataştıydım Oysa sen benı ozledığınden oyle dıyormuşsun " Karşımdakı bır yandan kıkırdıyor Senın bu beyınsel açıklamalarına aklım ermıyor O sırada aklıma soyleyecek bır şey gelmedı ben de oyıe dıyıverdım Buyrun bakalım1 Beynin mekâna ılışkın aldanmasının bır benzerı zaman ıçınde yaşanabılıyor Ancak bu aldanma da, o kadar kısa suruyor kı, genellıkle fark edılmıyor örneğın, bır mektubu okurken orada yazılanların okunan ana mı yoksa mektuptakı tarıhe mı aıt olduğuna karar vermek beyın ıçın bırkaç mılısanıyelık bır ış Olayların zaman ıçınde dızılışını yapan beyın sıstemlnin aksaması, oncesonra eskıyenı gıbı ayrımların yanlış yapılmasına yol açabılıyor Bunama ozellıkle Alzheımer hastalığındakı bunama boyle bır çarpılması ıle seyredıyor 2957 OKURLARA NOT: Bu garıp durum hem Haydarpaşa Danışma ya tren saatını sorarken, hem de sevdığımız bırısıyle konuşurken aynı olçude geçerlıdır ' Aynı olçude" tanılaması bıraz tartışmalı örneğın tren saatı oğrenılırken bu yakınlık akla bıle getırılmez Ama, şu 900'lu telefon dıye bılınen "sıcak hat'larda ahızenın ıçınden çıkıverecek bırısı ıç geçırıyormuş gıbı algılanabılır Kulağa uflenen sozler duyguları öylesıne ayağa kaldırabılır kı, (telefonda) normalde pek kullanmadığınız görme duyunuz, belleğınızın de yardımıyla "kulağınızın dıbın