Katalog

SAÖLIKLI YAŞAM TEKNOLOJİ Zeytin yağına evet! Zeytin yağının kan kolesterolünü düşürücü etkisi kanıtlanmıştır. Serpıl Nebtoğlu* Eylul 1992 tarıhlı Bılım Teknık dergı sınde Kımya Muhendısı olan llhan Vardar ın sağlık koşesınde yazdığı ayçıçeğı yağı zeytınyağı tartışmasını hayretle okudum Sayın llhan Vardar kımya muhendısı olduğu ıçın kımya ıle llgısı olabılır ya da bu konulara ozel olarak ılgı duyabılır Ancak bırakalım da beslenme ve sağlık konularının uzmanları bu konuyu tartışsınlar Herhangı bır nıyetım yokken bu yazıda yer alan ve tuketicıyı cıddı yanılgılara duşurecek olan bılımsel yanlışları duzeltme gereğı duydum 1 Televızyon ve basın ılanlarında zey tınyağına mal edılen bılgıler gerçekten zeytınyağına aıttır 2 Lınoleık asıt ıkı adet doymamışlık ıçeren bır yağ asıtıdır Yazarın teklı doymamış ıkı çıfte lınoleık asıt ıfadesının ne anlama geldığını bulabılmış değılım 3 Uç çıfte bağlı doymamış yağ asıti Lınoleık asıt değıl lınolenık asıttır 4 Lınoleık ve lınolenık asıtlere esansıyel yağ asıtı denır esası değıl Ayrıca arakıdonık asıt esansıyel bır yağ asıtı ola rak kabul edılemez Çunku memelıler be sınlerden aldıklar lınoleık asıtten hareket le arakıdonık asıt sentezleyebılırler 5 Zeytınyagında bulunan Oleık asıtın kan kolesterolünü duşurucu etkısı yazarın ıddıasının aksıne ıspatlanmamıştır (12) Ayrıca bu farmakolojık bır etkı değıl bıyokımyasai bır etkıdır 6 Yazarın buyuk bır talıhsızlıkle ıfade ettığı gıbı bızler sadece kendıne ozgu koku ve rayıhası (aslında bu da kokuanlamına gelır) nedenı ıle değıl son yıllarda yapılan çalışmalarda LDLkolesterolunu lınoleık asıtçe zengın ayçıçeğı yağına oranla daha belırgın bır şekılde duşurduğu ıçın bu lınoleık asıte bağlı bazı advers (ters) etkılerı olmadığı ıçın zeytınyağını tuketmelıyız (3 4) Çok kıt.a olarak zeytınyağı ıle ayçlçek yağının kan kolesterolu uzerıne etkılerını halk arasında lyı kolesterol ve kötu kolesterol olarak bılınen HDL ile LDL nın besınlerden etkılenışını açıklayalım Kolesterol yağ (lıpıt) sınıfına gıren bir maddedır Yağ lar suda çozunmedığı ıçın kolesterolun de vucut sıvılarında çozunmesı zordur Bu nedenle kanda bulunan kolesterol lıpop roteın adı verılen tanecıklerın ıçınde bulu nur Kan kolesterolunun en çok HDL LDL ve VLDL harflerı ıle kısaca tanımlanan lıpoproteın tanecıklerı ıle taşındığını bilıyoruz Plazma total kolesterolu denınce bu lıpıt fraksıyonlan ıçındekı kolesterol anlaşılır Kan kolesterolunun % 6070 kadarı LDL adı verılen lıpoproteınlerle taşınmaktadır LDL karacığerde bulunan kolesterolu dolasıma perıfere taşıdığı ıçın bu fraksıyondakı kolesterol halk arasında kotu kolesterol olarak bılınır Yanı LDLkolesterolu atherojenıktır ve koroner kalp hastalıkları ıle atherosklerozdan sorumludur HDL ıse karacığerde sentezlenlr ve dolasıma salınır Dolaşımda bulunan kolesterolu esterleştırerek yapısına alır ve metabolıze olmak uzere tekrar karacığere doner Halk arasında HDL kolesterolu nun tanımı lyı kolesteroldur ve antıatherojenıktır Kolesterol tek bır yapıya sahıp olduğuna gore ve tyısı ıle kotusu olamayacağına gore onemlı olan nokta kolesterolun hangı lıpop roteın fraksıyonu ıçınde olduğu dığer bır deyışle nereden nereye taşındığıdır Besınlerımız ıçerısınde bulunan yağlar LDL ve HDL kolesterolu duzeylerıne çeşıtlı şekıllerde etkı ederler Hayvansal ve doymuş yağ asıtlerının LDLkolesterolunu arttırdığı bıtkısel yağların ıse HDLkolesterolunu arttırdığı bılınmektedır Bıtkısel yağ asıtlerı ıçınde dığerlerı yanında tek çlfte bağlı Oleık asıte (en çok ayçıçeğı yağında bulunur) rastlan maktadır Son yıllara kadar lınoleık asıt kan kolesterolünü duşurmesı açısından bazıaraştırıcılar Oleık asıtın en az lınole ık asıt kadar etkılı olduğunu ve hatta lınoleık asıtte gozlenen bazı advers etkılerın Oleık asıtte bulunmadığım bıldırmektedırler (3 4) Buadvers etkıler arasında ımmun sıstemın bakılanması kolesterol satra taşlarının artışı karsınogenezın uyarılması HDL nın azalması LDL oksıdasyonunun artması sayılmaktadır kı bunlar arasında LDL oksıdasyonunun artması koroner kalp hastalıklarının onemlı rısk faktorlermden bırı sayılmak tadır Bu bılgılerın ışığı altında sağlıklı bes lenme ıçın onerılen dıyet ıçınde yağlar gunluk kalorının en çok % 30 unu oluşturmaktadır Gunluk kalorının % 10 undan az doymuş yağ ve yıne % 10 undan az olacak şekılde çok doyma 5 mışlık ıçeren yağ asıtlerı alınmalıdır (Ayçıçek yağı ve mısır ozu yağı gıbı) Tek doymamışlık ıçeren yağ asıtlerınden ıse gunluk kalorının % 1015 ı kadar alınmalıdır Gorulduğu gıbı ayçıçek ya da mısır ozu yağı zeytınyağı ıle aynı oranda karıştırılarak alınmalıdır Balık yağında ıse omega 3 grubu dedığımız yağ asıtlerı vardır Bunlar Lınolenık yağ asıtı aılesınden sayılırlar ve eıkosapentanaenoık asıt ve dokosahekzaenoık asıtler ornek olarak verılebılır Omega3 grubu yağ asıtle rı ıçeren besınlerle beklenıldığınde bunların metabolızması sonucu organızmada oluşan Tromboksan A ve Prostaksıklın L ı n etkisi ıle kan kolesterol duzeyı duştuğu gıbi kanama zamanı uzamakta ve kandakı platelet sayısı azalmakta, yanı kısaca tromboz (pıhtı) olma sıklığı duşmektedır Bu tur yağ asıtlerı ıse çok doymamışlık ıçeren 10 luk yağ asıtı grubunun uçte bırı kadar olmalıdır Butun bunların yanında gunluk alınması gereken kolesterol duzeyı de 250300 mg ı geçmemelıdır Özet olarak doymuş tek doymamış ve çok doymamışlık ıçeren yağ asıtlerınden hemen hemen eşıt oranlarda ancak totalı gunluk kalorının % 30 unu geçmeyecek şekılde almamız gerekmektedır Kaynaklar ameliyatlar için motor MikPO 1 Grundy S M Comparıson öl monosaturated fatty acıds and carbohydrates lor lovverıng plasma cholesterol N Eng J Med 1983 314 746 2 Mattson F H veark Comprasıon of effects ol dıetary salurated monounsaturated and polyunaatu raled fatty acıds on plasma llpıds and lıpoproteıns ın man J Lıpıd Res 1985 26 194 3 Grundy S M Cholesterol and coronary heart dısease JAMA 1990 264 23 3053 4 Partnasaraty S ve ark Low densıtıy lıpoprote ın enrlched In oleık acıd ıs protected agaınst oxıdatı ve modıflcatıon ımphcatıonb for dıatary preventıon o( the atherosklerosıs Proc Natl Acad Scı USA 1990 87 3894 "Prot Dr AÜ Eczâcılık Fakultesi Biyokımya Anabılım Dalı Başkanı. yyııı iç/u co* c€ç KfiLPlK I apon araştırmacılar dış çapı yalnızca 0 8 mm olan dunyanın en kuçuk elektromanyetık motorunu urettıler Toshıba elektronık şırketındekı gelıştırıcılerın amacı ınsan vucudunda yapılacak mıkro amelıyatlarda kullanılacak bır motor uretmektı Daha once Durham Duke Unıversıtesı nden Phılıp Trıckeg 1 mm çaplı bır mc t gehştırmış ancak Trıckey geçey yıl olunce çalışmalar bıtırılememıştı Toshıba da uretılen motorun onda bırınden daha kuçuk motorlar uretılıyordu ama buniarın guçbuyukluk oranları çok kuçuktu Bu yenı motor 4 mg ağırlığında ve 1 7 volt uretıyor Boyle kuçuk bır motorun yapılışındakı en buyuk guçluk tel bobınlerı alabıldığınce kuçuk sarmak Toshıba nın urettığı bu motordakı her bırı 0 22 mm çaplı uç bobın kalınlığı 0 03 mm olan tellerle sarılıyor Toshıba onceden vıdeo kayıt başlıkları bobınlerının yapılması ıçın urettığı otomatık sarım maklnesınde kullanılan teknıkle motorun bobınlerını saran bır makıne gelıştırdı Motor tıkalı damarlardakı tabakayı temızleyen makınelerde ya da dar boruları kontrol ıçın kullanılan sondajlrrda ve uretım merkezlerınteki tuplerde kullanılacak Toshıba'nın şımdıkh sorunuysa dakıkada 10 000 devır yapan elektromanyetık motorun hızının nasıl duşuruleceğı Hız duşurulunce motorun donel etkısı arttırılmış olacak Dişlıler olmadan motorun yalnızca 5x10 8Nm lık de donel etkısı ıle bır mıkro makıne çalıştırılabılı yor Motora eklenecek mınyatur bır dısk sıstemıyle donel etkının 50 katına çıkarılması duşunuluyor J (N. T. N«w SctenUst 10 Eklm 1992) 29512