Katalog

PSİKİYATRİ İnsanlar ve somon nalıkları Pasifik somonları, çok hızlı bir üreme etkinliği sonunda, adeta bir gecede "yaşlanıp" ölüyor. insanla somon balığı arasında bazı paralellikler kurmak mümkün. dan bir başarı kastedılıyor herhalde Çunku Ölüm içgüdüsü ve yaşlanma üzerine Yankı Yazgan oğum gunumun 2530 dakıkasını ay|na karşısında geçırdım Saç kesırnı, ne yazık kı, bu kadar çok zaman alıyor Boynumu sıkan bir örtunun ustundekı yuzumu, zorunlu olarak seyrettim Her berbere gıdışımde olduğu gıbı Ama her seferınde bu kadar çok farklılık gormezdım Oysa yuzumun dokusunda değışıklıkler vardı, derım eskı esneklığını yıtırmış gozukuyordu Saçımdakı beyazlıkların mıktarının normal olup olmadığını berbere mı sorsaydım? Ne de olsa uzmandı Aynadan onu da seyrettim Son birkaç yılda ne kadar çok değışmıştı Gerdanlanmış, gozlerının altında kuçuk torbalanmalar oluşmuştu Az once de bel ağrılarından, kolayca hastalanıverdığınden şıkayet etmıştı Doğum gunu ıçın parlak sayılamayacak bir sohbete gırmektense susup oturdum lebistesler Yaşlanma teorisi ama bedenımız, beynımız "bozulmadan" kalsa Yoksa yaşlanmaya mecbur muyuz? Olaya çok basit bir gozle bakıldıgında, yaşlanıp olmenin dunyadak! nufus artışını dengeleyerek ve kaynakların ekonomık kullanımına hızmet ettiğı bıle soylenıyor Ancak olum nedenlerının onemlı bir bolumunu organızmanın eskımesıne bağlı olmayan dış etkenler (kaza, afet gıbı) oluşturuyorlar Yanı yaşlanma olmasa da olumlerolacak O zaman, niye yaşlanıyoruz? Geçen yuzyılın onde gelen bıyologlarından A. Russell Wallsce yaşlanmayı evrlm teorısıyle bağdaştırırken, oncekı paragrafta sozunu ettığım "kaynaklan ekonomlk kullanma" ve sonrakı kuşaklara "fırsat verme" varsayımını one suruyor Evrım teorısıne gore, ' 1yı bir şekılde" çoğalmak ve genlerının olabıldığınce çok kopyasını uretmek bir canlı turunun temel hedefıdır Bu hedefe ulaşmak ıçın vakıtlerı geldığınde olerek, turlerıne hızmet ederler Pasıfık bolgesındekı somon balıklarının olulerının kısa zamanda çuruyup suya karışması suyun besleyıcı maddelerle zengınleşmesıni sağlar Dolayısıyla, sudakı "genç" somonlar daha lyı beslenmiş olurlar Ama, Pasıfık somonlarının (') olumlerınden bir sure oncesıne gozumuzu dıktığımızde somonların ureme hızında muthış bir artış olduğunu gorebılırız Bazı bıyologlar bu gozlemı farklı bir evrlm stratepsıne bağlıyorlar "Bir organlzma gençllğlnde ne kadar çok üreyebillrse, o türün nufusu ve hayatta kalablllrilgl çofialacak Yaslanmasak olmaz mr? Zaman geçse gençken öyle bir çoğalıyorlar kı o bakımdan bıraz zayıf kalan kaya balıklarının gorelı olumsuzluğunu alt edebılıyorlar Sapolsky'nın verdığı bir başka örnek ıse ınsanlardan Gençken uremeyı kclaylaştıracak özellıklerın (ılerde zararlı olma potansıyelı taşısalar bıle) korunduğunu soyluyor Prostat sıvısı, sozgelımı Prostat metabolızması ve hucre bolunmesının hızlılığı, genç bir erkekte prostat sıvısını dollenmeyı kolaylaştıracak kıvamda tutabılir Oysa aynı ozellıkler daha yaşlı bir kışıde kanser oluşma rıskını arttırırlar Prostat kanserının ılerı yaşlarda sıklaşması pahasına gençlıktekı uretkenlığı destekleyen bu ozelliklerın varlığı, yaş tonkoresldıyebılınen genetık hastalıkta rastlanıyor Kırk yaşlarındayken başlayan ve çeşıtlı norolojık belırtılerle seyredıp on onbeş yıl ıçınde ölumle sonuçlanan bu hastalığın başlangıcı psıkıyatrık bir hastalık gıbıdır Cınsel ılgı, ıstek ve aktıvıtede aşırı bir artış ılk belırtılerden bırısıdır Huntıngtonkoresıne ılışkın onerme şoyle Eğer bir gen erken sayılabılecek bir yaşta olume neden olacaksa bu gende öylesine bir karşıt ozellık bulunmalı kı, aynı zamanda bıreyıh (olumunden önce) çoğalma "kapasıtesim" de arttırabılsın Dolayısıyla, hastalığın başlangıç donemındekı"hıperseksuelıte" (3) onceden belırlenmış erken ölum kararını, turun varlığının devamı lehinde gusal şok" ya da "kronlk bir sires" ıçer yılların acıklı" Turk filmlerınde, nedense Edlz Hun tıpınde, bırısınin saçlarının bir gecede ağardığını aynada dehşetle farkedışı Çunku hemen oncesınde çok sevdığı kadının aslında " başka turlu" olduğunu oğrenmış, ya da başka bir acı verıcı olay yaşamış O zamanlar, "bu nasıl oluyor?' sorusuna, "artıstın saçlarına un serpıyorlar" gıbısinden bırcevap verebılırdım Şımdı de, daha esaslı bir cevap bulmak kolay değıl Ama kısa surede çökup yaş4 lanan kışılerın bu donem oncesınde "duysınde oldukları soylenır Bunun hızlı yaşlanma (hem de |et hızıyla') ıle ılışkısını ıse bir turlu kuramıyorum Pasıfık somonlarının olumlerının çok hızlı bir yaşlanma surecının sonunda olduğu belırtılıyor Adeta genç yatıp, yaşlı kalkıyorlar Balıkların mıdelerınde ulserler açılmış Bağışıklık sıstemlerı dokuluyor Dokularda onemlı olçude erımeler var Aşırı bir enerjı ve stok tuketımı gozlenıyor Butun bu değışıklıkler glukokortıkoıd turu hormonların aşırı salgılanmasının sonuçları Glukokortıkoıder organızmanın alarma geçtığı, aşırı yuklendıgı durumlarda bolca salgılanırlar Genellıkle slres olarak adlandırılabılecek bu durumların sureklılıği, glukokortıkoidlerın sureklı varlığını doğurur Dolayısıyla, somonlarda gözlenen etkılere benzer etkıler (ulser, hastalıklara karşı dırenç azalması) ınsanlarda da ortaya çıkabılır Aradakı paralellıklerı duşununce duygusal bir yuklenme sonrasında genç yatıp yaşlı kalkmak bir Turk filmı mucızesı olmaktan çıkıyor (Hoş, o mucızelerin çoğunun hakıkatın kendısı olduğunu duşunmuyordeğılım) Yaşlanmaya mecbur muyuz? Yaşlanmanın ışlevlerıne ılışkın öne surulen pek çok hıpotez var Hepsınde de, yaşlanan organızmanın kendısınden zıyade, organızmanın aıt olduğu turun çıkarları açısından bir ışlevsellıkten soz edılıyor Turun yeryuzundekı varlığını guvenceye almayı hedefleyen yaşlanmanın, tek tek organızmalar ustundekı etkılerıne daır fazla bir hıpoteze rastlayamadım "Bızım tur"un uyelerının yaşlanmasının oykulerı ıseayrıcayazılıyor Evrım teorısı açısından duşunduğumuzde aynaya her bakışta farklı bir yuz gormek kaçınılmaz Yaşlanmaya mecburuz... Somon gibl ve onunla aynı gerekçelerle. Tek bir farkla Nasıl yaşlanacağımız nasıl bir yaşlı olacağımız buyuk ölçude bızım belırlememıze açık Sız hıç yaşlı ve bılge bir pasifik somonu gordunuz mu' 1) Somonların bu ozellığıne dıkkat eden bırısı daha var Freud ölum ıçgudusunun hayatı uzatmaya hızmet ettığıne kanıl olarak somonları gosteren Freud un evrım teorısıne ılgısının bu kadarla kalmadığından birkaç hafta once sozetmıştım 2) Robert Sapolsky nın yazısında yaşlanma nın nasıl olduğuna ılışkın değışık teorı ve ornekler var (The Scıences March / Aprıl 1991 s 3038) 3) Her cınsel aktıvıte artışının 'hıperseksuelıte olmadığını (herhalde) vurgulamak gerek Flbotte her hıperseksuehte de o hıperseksuelin" sonunun yaklaştığı anlamına gelmıyor* Hızlı ölümün biyolojik temeli hr" dıyen bu bıyologlar birkaç ornek daha verıyorlar örneklerı aktaran Robert Sopolsky'ye (') gore kısa omurlu lobistesler, neredeyse hıç yaşlanmayan kayabalığı tıplerınden daha başarılılar Evrımsel açı lanmayı evrım ıçın "zarurı" gorenlerı de desteklergıbı dengeleyen bir davranış olarak değerlendırılebılır Şu berberın aynasının karşısında boyle duşunup dururken, ayna ve yaşlanmayla ılgılı gorunuşte tamamen ılgısız bir şey geldı aklıma Altmışlı ve yetmışlı Clnselliğl kamçılayan hastalık Şu pasıfık somonlarının olmeden oncekı ' seks duşkunluklerı 'nın (ya da can havliyle üremelerının) bir benzerıne Huntlng 2514