Katalog

ÇEVRE VE KİMYA TARTIŞMA Dünyanın suyu: Hidrosfer Ne ekersek onu biçiyoruz. Kirletiyoruz, faiziyle ödüyoruz... Suları kirlettikçe, suyumuz ısınıyor.... Ömer Kuleli yın, ışı kavramış sayılırsınız. Bır de kımlerin ne kadar suyu var, bakalım, sonra suyun kimler ıçın daha değerlı olduğunu anlarız. Boylece bundan sonrakı savaşların nerelerde çıkabıleceği konusunda biz de biraz falcılık yapabılirız Çiz. 3 te anakaraların su dengelerı gösterilmiştir. Bu çizelgedeki yağış ve buharlaşma arasındaki fark insanların ve diğer canlılann kullanabileceklerı suyu göstermektedir Burada tüm dunya nehırlerının 1/7 ınin G. Amerika'dan okyanuslara aktığını görüyoruz. Elbette Amazon bunların en büyüğü Su çevrimine bu denli büyük katkısı olan Amazon bölgesıne "Dünyanın Akciğerleri" deniyor. Ve hepimiz bihyoruz kı artık Amazonlar hasta, giderek de hastalık ilerliyor. Sakın ola ki Brezılya bıze çook uzak, orada ne isterse yapar, onun toprağı demeyesiniz Hasta olan dünyamızdır Benzer nedenlerle gozbebeğimiz GAP projesinin bencillıkle yalnız bizim çıkarımız için kullanılması da bizim yapacağımız en büyük yanlışlardan biri olabilir, o zaman Ş Perez haklı çıkabilır. Su yaşamdır, yaşamın en önemli kuralı da "Yaşa ve yasat!"tır Kalma süresi 9gün 2hafta 2 hafta 1 yıl 10yıl 10100 'lerce yıl 120 yıl 3000 yıl 10 000 yıla kadar 10000 yı! Çizm:1 Kavram karmaşası Yabancı tıp sözcük ve kavramlarım dilimize uydurmak zorundayız Dr. Ni'cüct Tuıuı Kimin suyu fazla? G eçen yıl Kuveyt'te bir petrol savaşı oldu, ama sonuçta insanların bu savaştan en 1yi öğrendikleri şeylerden birı de suyun önemi ve değerı oldu Basra Korfezi'nin suları, uğruna savaşılan petrolle korkunç derecede kiflenirken bolgenin uzerindeki sular da yakılan petrollerın artıkları ile kırlendi Bulutların is parçacıkları, hidrokarbonlarla yüklenmeleri yanında havadakı karbondioksit derişiminin de çok artması sonunda geniş bir alanın iklımı değişti Kirli bulutlar taa bizim buralara kadar gelip tepemıze kapkara yağdılar Ne ekersen onu biçersin örneği doğa bizden aldığını faızi ile bırlikte geri verdi Bolgenin petrol bakımından önemi savaşlara neden olup dururken geçenlerde Istanbul'daki Sosyalist Enternasyonal'de Şımon Peres efendi açıkça Ortadoğu'da bundan sonrakı savaşların nedenın su olacağını ilah ediverdi. Allah'ın suyu birden bu denli önem kazanınca bız de şu dünyanın suyu nedir, nerden gelir nereye gıder dıye biraz kitap karıştırdık vee elalemın suyu neden savaş nedeni saydığını buluverdik.. Çoğumuzun bilmediğı bu büyük gerçeği şimdi açıklıyorum. E/et deniz suyunun bir kilometrekübünde lam 4 kilo altın var. Artık bu altını oradan çıkarıp zengin olmak sizin elinizde Kolay gelsin! yerlerde olan suyun % 97'sı okyanuslardır, bknz. Çiz. 2. Okyanus sularındaki tuzların derışımı ağırlıkça % 3.453 65 arasındadır, derinlikte ve enlemle değişir Suyun yoğunluğu da 10261.030 g/cm' tür. Okyanus suyunun ıçınde suyun (H2O) derişimı 0 991g/cm 3 magnezyum, kukürt, kalsiyum, potasyum, brom, karbon, stransiyum, bor, silisyum ve flor'dur. Bunlardan başka 15 kadar diğer elementin varlığı da saptanmıştır Ha, altın mı, ona da geleceğız. Bir öncekı tümcede en altta bulunan florun dirişimi 130Ş ton /km iken altınınki yalnızca 4 kg/km , , bunu denizden çıkarmak azıcık pahalı olabilir, ille de zengin olmak istiyorsanız size gümuşü denemenizi öneririz, o biraz daha çok, 200 kilo, ya da uranyumu deneyin, 3 ton/km En iyisi siz önce bır kılometrekübün ne kadar büyük olabıleceğinı düşüneye çalışın Çiz 2 ye gore dünyanın tüm akarsularının toplamının binde biri. Az sayılmaz, değıl mı? Bana kalırsa, sız suyun yaşam için altından çok daha değerli olduğunu anlaYer Atmosfer Akarsular (Akış hızı = 1 m/s) Topraktaki su Büyuk göller Yeraltı suyu (Akış hızı = 110 m/gün) Okyanusun üst 150 metresi Okyanus ortalama Çok derin yeraltı suyu Antartika'daki buzlar Çiz. 2. Hldrosterdeki Sular S evgılı Hasan Yazıcı bılımsel araştırma yontemlerı konusunda ınce eleyıp sık dokuyan tıtızlıliğle Bılim Teknık'ın 227 sayısında "randomıze" lerımının Turkçe karşılıgını bulmakta zorlandıgından soz edıyor Danıştığı ıkı uzmanın yorumlannı o terımın karşılığı olarak dılımıze olurtmak da gerçekten guç Dılımızde tıp termınolo|i konusundakı karmaşa ortada Herkes bıldığı yabancı dıle gore bır başka yazıyor Enfeksıyon mu, ınfeksıyon mu. endemı mı, andemı mı dıyeceğımıze hala karar vermış değılız Daha bır suru bunıın benzerı Romatızmal Hastalıklar kıtabımızı hazırlarken, ortak bir yol bulmak umıdıyle, uzman arkadaşlara da danışarak hazırladığım yabancı sozcuklerın Turkçe yazılışlarını ıçeren bır lısteyı çalışmaya katılan meslekdaşlarıma gondermıştık Bır kısmı bunları kullandı. bır kısmı da gene bıldığını okudu Redaksıyonda, olabıldıgınce, ozen goslerdık Olayın ilgınç yonu hıç ılıraz eden çıkmadığı gıbı, değışık bır onerı getıron de olmadı Yıl 1982 ıdı O gunden bu yana ne yazık kı ne öğretım uyelerı ne de uzmanlardan bırı çıkıp, "bır komısyon oluşluralım da. neyı nasıl yazacağımıza karar verelırn ve hepımız aynı yazı dılını kullanalım demedı " Gerek mı duymazlar, kendılerını sıkınlıya sokmak mı ıstemezler, yoksa bu karmaşa hoşlarına mı gıdıyor' Yabancı terımler arasında oldukça da sık kullanılan ve "doppelblind" tenmının karşılığı olarak dılımıze alınan "çHt kör" deyımı var Doppelblind terımı Almanca, Ingıhzce. ve Fransızca tıp dıllerınde yazıldığı şeklıyle geçıyor Sanırım Almanca kokenlı Kıtaplığımdakı Ingıhzce, Fransızca ve Latınce sozluklerde boyle bır terıme rastlıyamadım lurkçe tıp sozluklerınde de (A. Kazancıgll, U. Kocaturk, P. Tufilaa) doppelblind yontemıyle ılışkılı bır açıklama yok. Dılımıze uyumu hıç dıkkate alınmadan doppelblind karşılığı olarak alınmış olan çıft kor deyimı Turkçede hıç bır anlam taşımadığı gıbı, başka kullanıldığı yere de rastlamadım Çıft kor yontemıyle yapılan araştırmalar aslında "Ikl bilmeyenll" calışmalardır Deneme amacıyla verılen ılacın ıçereğını ne hasta ne de uygulayan hekım bılır Hastalar ılaç olarak aldıkları şeyı, doktorlar da verdıklerı ılacı gorur ler, fakat ne olduğunu bılmezler Bunu Turkçe olarak almak ıstıyorsak nıye "ıkı bılınmeyenh" demıyoıuz Ya da, bu anlamsız çevırıyı kullanmak yerıne, bır çoklarında yaptığımız gıbı, yabancı terimı, doppelblind 1 nıye aynen almıyoruz1 Bırısı ortaya bır laf atmış, hıç kımse de sesını çıkarmadan kullanıp gıdıyor Bu denli sahıpsizlık olamaz1 Sürekli bir devinim Dünyamızın suyu çeşitli biçimlerde, tümüne birden hidrosfer deniyor. Hidrosferin büyük çoğunluğu yaşamın başlangıç yerı olan okyanuslar, dığer parçaları ise atmosferdeki su buharı, su damlacıklan; nehir ve göller, buzullar, buz dağlart, yeraltı suları. Hidrosfer sürekli bir devinimdedir, dünyamızda su çevrimi yaşamın bu temel maddesını sürekli bir yerlerden başka yerlere götürür, böylece su kaynaklarından çok uzaklardaki yerlerde, örneğin çöllerde yaşam sürer. Yeryüzündeki yaşamın temel motorlarından biri olan su çevrimi sırasında bir su molekülünün hangi konutlarda ne sürelerle otuduğunu merak ediyorsanız lütfen Çlz. 1. e bakınız. Su çevrimi motorunun çalışması için gereklı enerjinin tek kaynağı da Güneş'tir Aslında dünyamıza ulaşan Güneş enerjisinin en büyük kullanıcısı da su çevrimidir. Bu işi zaten Güneşten başkası da beceremezdi. öyle ya bir gram suyu 100"C de buharlaştırmak için gereklı enerji 2250 Joul iken aynı suyu ortalama yeryüzü sıcaklığı olan 15°C de buharlaştırmak için gerekli enerji 2440 Joul dür ve bu deger bilinen en büyük bijharlaştırma enerjisidir. Yılda 518 000 km suyun yeryüzünden buharlaştığını düşünürseniz böylesi büyük bir işi yapabilmek için ancak güneş olmak gerekir. Yeryüzünde ve yerkabuğunda yakın 23OA BinKm I Akarsular Atmosferdeki bulutlar + Nem Topraktaki su Tuzlu göller Tatlı su göller! Yeraltı suları Buzullar ve buz dağları Okyanuslar Çlz. 3. Anakararalann su deng«l«ri Yağış cm/yıl Afrika Asya Avustralya Avrupa Kuzey Amerika GüneyAmerika 69 60 47 Buharlaşma cm/yıl 43 3 1 13 67 104 8 29 1 370 125 300 200 000 Nehir Akışı cm/yıl km /yıl 26 29 25 34 ? 93 7 13 2 8 16 700 000 380 200 100 600 64 66 163 31 42 39 32 5 Termınolo|i konusundakı karmaşaya değınmek için çıft kor yontemt bır vesıleydı llgılı uzmanların "asgarı muşlerek de buluşarak bır karara varma zamanı çoktan geçtı Bır zamanlar, sanırım 1970 lı yıllarda Turk Dıl Kurumu Turkçe termınolo|i konusunda bır ekıp çalışması başlatmış ve yayınlamıştı Ancak onlar daha çok yenı sözcuk uretme yolunda gıttıklerı için eleştırıye uğramışlardı Ama ıçlennde gunumuzde de kullanılabılecek bır çok terım vardı Onlardan da yararlanılabilir. Bunun ıçın de sayın O Bursalının da değındığı gıbı, ünıversıteleomızın oğrencı eğitim yanı sıra biraz da bu ışlere zaman ayırmaları gerek