Katalog

MOLEKÜLER AÇIDAN HAFTANIN GÜNDEMİ Biyoteknoloji, ne dünyanın en iyi, ne de en şeytani teknolojisidir. önemli olan nasıl kullanılacağıdır. Doç.Dr. Bcvazıt Çırakoğlu Madalyonun diğer yüzü m aklaşık ıkı ay once "Molekuler Açıdan' da bıyoteknolojının daha çok konuşulan yanını yanı topluma ve ınsanlığa sağladıgı yararlardan SO7 etmıştım O zamandan bu yana Bılıırı Teknık okuyucuları dergıde aynı konuda bırkaç değışık yazıyla karşılaştılar Yayınlanan roporta) ve dış kaynakh yazılar Bıyoleknolojının ılgınç uygulamalarını ozellıkle çevre lemızhğı ve ınaden urelımındekı yararlarını sergılerken, Dr. Osman Hayran da "Gen Teknolojısı Nereye Gıdıyor? başlıklı yazısında gen teknoloıısının (bıyoteknolojının) bazı uygulamalarına etık açısından bakıyordu Bu yazıda ozellıkle bır cumle dıkkalımı çektı Gen teknoloıısının dıyetı ne? Bu yazı da bır bakı ma Bıyoteknolojının dıyetını konu almakta Bıyoteknoloıının 1970 lı yıllardan gunumuze dek sureklı artan bır ıvmeyle gelışmesı bu teknolojıyı 21 yuzyılın kılıt teknoloplerınden bırı halıne getırdı Daha şımdıden doğrudan veya dolaylı şekılde biyoteknoloji ıle ıçıçeyız Gıda tarım, tıp ve çevre sektorlerındekı Bıyoteknolo|i uygulamaları gundehk ya^amda onemlı vc vazgeçılemez yerler edındıler Artık daha oncelerı elde edılmesı çok zor olan veya tam etkı saglamayan bır takım ılaç ve aşılar, orneğın ııısan buyunıo hormonu, ınsulın veya hepatıt B aşısı, etkın ve yoğun şekılde uretılebılıyor Gelıştırılen tahıl soylarıyla 50 yıl oncesının "Bire kırk veren başaklar'ı yerlerını blre binler verenlere bıraktı ve bu sayede bır çok ulkede açlık tehlıkesı ortadan kalktı Kendı ellerımızle kırlettığımız doğayı artık Bıyoteknolojı yardımıyla temızlemeye çalışıyoruz Bugun Avrupa Toplulugu ulkelerınde çalışan nufusun %20 sı (yaklaşık 15 mılyon kışı) Bıyoteknolo|i ıle ılgılı ışlerde çalışıyor Agrokımya, ılaç, gıda gıbı sektorlerı kapsayan bu ışlerde onumuzdekı 10 yıl ıçınrie ıkı mılyon kışının daha çalışmaya başlaması ongoruluyor Ancak tum bu olumlu yanlar bıyoteknolojının yarattıgı ve yaratabıleceğı olumsuzlukların tartışılmasına engel degıl ABD'de bıyoteknolo|inı karşıtı akımı başlatan J Rılkın'ı destekloyenlerın sayısı gıderek çoğalıyor Blyoteknolojıye karşı duyulan tepkının en onemlı kaynaklarından bırının ozellıkle yükıek canlılarda yapılan embrlyo transteri ve gen aktarım çalışmaları oldugunu goruyoruz Tarım sal veya tıbbı amaçlarla (are, tavşan, domuz, koyun ve balık gıbı hayvanlar uzerınde uygulanan genetık ozellıklerı değıştırerek yenı soylar gelıştırme çalışmalarının bır gun ınsan embrıyoları uzerınde de uygulanabıleceğı endışesı, bır çok ınsanı bu teknolo|iye ve uygulamalarına karşı tepkı gostermeye zorluyor Bır başka olumsuz tepkı de dogum öncesl tanı konusunda gorulmekte Dogum oncesı tanıya dayanarak bır canlının yaşamına son verılmesının ne değın ahlaka (etıke) uyduğu toplumda olduğu kadar bılım adamları arasında da tartışılan konu Tabıı bu tartışma konularına hayvanları koruma amacıyla ıfade edılen kaygıları de eklemek gerekıyor Bıyotoknolo|inın bır tanımının da "En yoşil teknoloji" olmasına karşın, en onoıtılı karşı propaganda unsurları arasında bu teknolojının dogaya olumsuz katkısı yer alıyor Doğada eşı bulunmayan, laboratuvarda gelıştırılmış bır mıkroorganızmanın laboratuvar koşulları dışında zamanla nasıl bır davranış gostereceğı ve mılyonlarca yıllık bır sureç ıçınde gelışerek gunumuze ulaşan doğanın dengesını ne şekılde etkıleyeceğı bılınmedığı ıçın, bu tur organlzmalarla yapılan ve hayata geçırılen çalışmalar yoğun spekulasyon ve tartışmalara yol açıyor Bu konuda ornek olarak Bacıllus thrunguensıs adlı bakterı verılebılır Dıger canlılara hıçbır zarar vermeden sadece bıtkı zararlısı bocek turlerı uzerınde oldurucu etkısı olan bu bakterının laboratuvarlarda daha da gelıştırılerek bıyolojık pestısıt olarak kullanılması bır çok ulkede yasaklanmış durumdadır Bazı ulkelerde ıse konlrol altında kullanılmaktadır Şu ana kadar zararlı bır etkısı gorulmemekle beraber tonlarca genetık değışıklığe uğratılmış bakterının doğaya salınması ulke ve kurumları endışelendırmekte Benzer endışelerın bu alandakı çalışmaların başından bu yana en sorumlu konumda bulunan bılım adamlarında var oldugunu goruyoruz 1970 lı yılların başlarında Nobel odu lu sahıbı J. Wat»on ın gırışımı ıle bıraraya yelen gen teknoloıısının oncusu araştırmacılar, yapılacak çalışmaların denetlenmesı ve kurallarla baglanması gerektığı uzerınde fıkır bırlığıne vardılar Yakın geçmışte OECD uyesı ulkelerln uzmanlarından oluşan "Bıyoteknolojıde Guvenlık" grubu uye ulkelerdekı araştırmalar ve uygulamaları sınırlayan kuralları gelıştırıp tartışmaya açtılar Bıyoteknolojının kımı olumsuz etkılerı sosyoekonomık alanda da saptanabılıyor 1015 yıl once öne surulen bu teknolojının gehsmekte olan ulkelerın ekonomı ve teknoloııde gelışmış ulkelerı yakalamalarında en etkılı ve ucuz araç olacağı duşuncelerı bugun artık ağızlara alınmıyor Hatta gelışmekte olan bır çok ulke bıyoteknolojık gelışmelere koşut olarak yenı zorluklarla karşılaşıyorlar Cografı konumları nedenıyle kahve vanılya sus bıtkılerı gıbı tarımsal urunlerde tekelleşmış ve ekonomılerını bu urunlerın dışsatım uzerıne kurınuş az gelışmış veya gelışmekte olan ulkeler. bu bıtkılerın bır çogunun tarımsal biyoteknoloji (bıtkı gen aktarımı) yontemlerıyle bırçok bolgede uretılebılır hale gelmesıne bağlı olarak cıddı ekonomık sorunlarla başbaşalar örneğın Japonya kozmetık sanayıınde kullandığı maddelerın bırçoğunu artık laboratuvarlarda bıtkı doku kulturu ve gen muhendıslığı yontemlerıyle urettığı ıçın bu sektordekı ham madde dış alımında (artan uretım hacmıne karşın) son yıllara %30'luk bır azalma oldu Bu son ornek temel bılımlerde bellı bır bırıkıme ve altyapıya ulaşamamış ulkelerın ne kadar basıt ve kolay olursa olsun hıçbır teknolojıyı saglıklı bır şekılde gelıştırıp uygulayamayacaklarını, temel bılımsel araştırmalara yatırım yapmadıkça teknolojık gelışmenın asla gerçekleşmeyeceğını bır kez daha gostermesı bakımından ılgınçlır Bıyoteknolo|ide madalyonun ıkı yuzundekılere kısaca bır goz attıktan sonra varılan sonuç şoyle ozetlenebılır Biyoteknoloji de dığer teknolojıler gıbı ne dunyanın en iyi ne de en şeytani teknoloıısıdır Onemlı olan nasıl kullanıldığıdır Nükleer teknoloji veya lazer teknolo|lsl ıçın soylenen ve soylenebılecek her şey Biyoteknoloji ıçın de geçerlıdır Bıyoteknolojının iyi veya kotu kullanımı konusunda en iyi denetım hıç kuşkusuz toplumun denetımıdır Bunun ıçın de toplumun bu konuda bılınçlendırılmesı gerekır Her gun doğrudan veya dolaylı şekılde biyoteknoloji ıle temas eden, onun urunlerını kullanan toplumun tukettıklerının nasıl uretıldığı, bu mal ve hızmetler ıçın ödenen ucret dışında topluma ve ınsanlığa başka faturaların da çıkarılıp çıkarılmadığı hakkında bılgı edınebılmelerı ıçın, ozellıkle Avrupa'da genış olanaklara sahıp vakıf ve kuruluşlar yoğun çalışma ıçındedır Bu çalışmalar başka bır yazının konusunu oluşturacaktır Y evgılı dınozorlunmız olmasuydı, Batı'dakibinlerccpaleonlolog, vüzlerce (lınoror ressamı kendilerıne mutlaka daha başka uğraslar bıtlurlardı, ama ı uplıklurı ışlerden bu kadar kvvıf alırlar mıydı, bümiyoruz. Son avlıırm popüler bilinı dergilerini karıştırıyoruz, heıncn hepsınde bir dınozor konu.su var Ömımuzde Almanlann resımlı eoğrafyu dergısi GEO duruvor. dinozor konusunu vcnı bir yaklaşımda hulunuvor "Aslında hugiine kadar dinozorlıır nıçin ve nasıl oldııler, dıve ka/u puilulıroruz, bundaıı daha dnenılı.sı, vahıı bu hayvanlar bu kadaı uzun siire, 140 milyon yıl nasıl yaşadılar, bız msanlar i(,ın bu daha oııemli" dıyor Dergı hııiıın dınozor lurlennı bırarada gosleren 8 .sa\/alık bır de resımlı "posieı " veınıış. Yaşadığı çağlar ve gereklı bilgilerle donanınış halde In ın oldııklan ıı,ın rcssunun lıı\asına, duslcrmc de "ı\ı gelıvorlar". Bıılı ulkelerınde oldıık<,agelısnıis bır dınozor, bilınıı, kııltıtrü ve buıuı bağlı olarak da sanavısı var. Dınozor uvcısı bılım adamları olduk<,a re\uçtu. Nerdeyse, "vıoduğu uslunın üzerine bir ayağını basarak lü/ek elde poz veren" avt ı kankalııru veya foioğra/ındakı gıbı, buldukları dınozor ıskelellerının başındu bol bol loloğruflannı seyredıyoruz Dınozorlan "ayağa kaldınnak" başlı btışına bır saıuıl. Hepsı bırbırınden /arklı onhırı a dinozor. Laboraluvarlarda dinozorlıır uzerınde (ıılısıın uzmıın elemanlar Miizelerde mullaka birer örneğı var. A yrıca dınozor muzeleri de var. Kı'n iik leı in müzeleı de en <, oh ılgısını eeken yaralıklann başında dinozorlaı gelıyor. Dinozor leonsyenlerı, onlarea yıldır bu hayvanların nasıl ortadan kayboldukları konusunda fıkır viirütu vorlur. Dinozorlıır konusunda dergımizde oldukea <,ok mıktarda yazılar yayınladık. Bu hın vanların vokoluşlarnla ılgılı orltnıı alıkııı her düsüıue, jazla ınuııtık aramadan (çok şükiiı uznıunı da yok aramızda) ılgine geldiğt ıı,ın yayınladık Şımdı bunlara bır yazarınkını de ekleyelım. Yıızar Toııı Robbins, "Puneuım Datıst" kilabındıı, dınozoıların olüın nedenini "kokulu <,iı,eklenn ortayıı eıkışma" bağlıyor. Boyleee dinozorlıırımız, ı neıek kokusuz ol bulıınııtyınaı ölmüşleı! Dınozorlan böyle öldürerek kokulu (/(<'Aleıinı yih elli\or' Dınozoıların dunvadakı dıığılım hurilasına bakıyoruz. Anadolu'da Misuınanııslıiı Bunlarınpekçoğunun Kuzey Anıerıka'dan, henüz Asva ıle tam kopnıa gereekleşmeden once Asya'ya geçlıklerıni. göç ettıklerıni bilivoruz. Bızım bu uşüğdüiıı \ollaıı düsmenıış nıi, yoksa iılkemizde dinozor uzmanı. ııvıısı bılım adamımız olmadığı ve yelerınıe aıuşlırmu \upılmudığı ıçın mı Anadolu luııılada "es ge<, ilmış ". bilmn orıız ' Dergımizde okuyacağınız dinozorlıır ıle onları mahvcden goklasınııı oykusünu ılgınç bulaeağınızı ıımuyoruz. Varsayımlannı kanıtlamak i<, ın babaoğul dinozorcuların dünvadu gokıaşı kraterı aranuıya çıkmulanna, babıt olduklen sonra oğulun lek luışına uramıılannı süıdüımesine de stınka <,ıkat tıyoruz Yıllardır aranan kraterın hulunusm lıı dınozor oykusü yenıden başlıyor. Bu demektır kı bız daha çok dınozoı \azısı \ayınlayaıağız. Bu köşeye dayanamuytp bu ressumın dınoror dıısunü alıyoruz. Ha/tııya da dinozorlunn dünyııda dıığılım hanlusıyla, "32 kısmını" va\ ınlamaya başlıyoruz '.. (ielecek cumartesıve kadar, nthayet ülkemizde de bir dinozor hulunması umuduyla güzel bır hıtfta dileriz.. O K U R D A N BİZE Dayak atılmasm! lar daha erinçll büyüse malum "sevgl yılı'da hanl. Hadl kaleminize gayrel Sevgller.. M*lt*m Küf ükkaraağcK Burıo Slzlerden bir rlcam var, aslında pek gündemde olmayan bir konu. Biliyorsunuz "dayak cennetten çıkmadır" dıye dövmeyı marilet sananCumhuriyet BİLİMTEKNİK • No 230 lar çok. Ama bunun insan psıkoloıısını nasıl 10 Ağustos 1991 •Cumhuriyet Matbaacılık etkiledlğlnl bilen çok az. Bence bu konu , insan ve Gazetecılık T A Ş •Kurucusu YunusNadl hakları olgusunun bir baska boyutu. Çocuğunu • Genel Yayı'n Yonetmenı HasanCemal doven aıleler, yabancı ulkelerde arasürılıp Izlenlyor. Hatta aileden alınıyor. Bizde ise uyarma • Muessese Muduru Emlne Ufaklıgll ya kalkınca "Slz ne kansıyorsunuzT' diyorlar. • Yazı Işlerı Muduru OkayGonenain Ben dlyorum ki Bllim Teknik eklmlz bu konu • Yayın Yonetmenı Ortıan Bursalı da yayınlar yapta da biraz bllgilentok. Çocuk •GrafıkYonetmenı Tüle» Hasdemlr 2303