Katalog

BE S L E N M E V E SAÖLIK mekle bırlıkte ateroskleroz gelışımınde rol oynadığı ılerı surulmektedır Hıperkolesterolemı (hıperlıpoproteınemı) tanısında normal olarak hangı değerler kabul edılmelıdır? Ulkemız tıp camıasında pek çok laboratuvar testlerınde Amerıkan tıp kıtaplarında bulunan değerler normal kabul edilmektedır Aynı kural uzun yıllardan berı hiperkolesterolemı tanısı ıçın de geçerlıdlr Son bırkaç yıl Içerısınde Amerıka ve ingıltere'de yapılan çalışmalarda, toplumun beslenme konusunda bılınçlenmesı sonucu kolesterol duzeylerıntn eskıye oranla daha duşük olduğu belırlenmıştır Bu toplumlarda total kolesterol düzeyinin 200 mg altında olması gerektığı klasık tıp lıteraturunde yer almaktadır Dıyabet, şışmanlık, ıskemık kalp hastalığı ve hıperlıpoproteınemıye neden olabılecek başka herhangı bır hastalığı olmayan 10.625 sağlıktı Insanın lıpıd duzeylerı belırlenmıştır Aynı çalışma kapsamı ıçerısınde hıperlıpoproieınemının zararlı etkılerını belırleyebılmek amacı ıle 2100 dıyabetlı, 1820 şışman ve 3725 koroner kalp hastalığı bulunan kışının de kolesterol ve trıglıserıd duzeylerı ıncelenmıştır Çalışmamız 1984 Ile 1990 yılları arasında ıç hastalıkları klınığı, genel dahılıAncak araştırmacılar, hucrelerın gereğınden daha fazla kolesterol yuklenmeye eğılımlı olduğunu saptayınca, hır de kolesterolun fazlasını hucrede.ı dışarı çıkarmaya yarar bır mekanızmanın var olması gerektığıne karar verdıler, aksı halde tum ınsanların bırkaç hafta ıçınde damar tıkanıklığına yakalanması gerekırdı Jack Oram yaptığı araştırmalar sonucunda bu ışlevı kısaca HDL (Hıgh Densıty Lıpoproteın) olarak tanımlanan, yuksek yoğunluktakı yağ proteınlerının ustlendı gı kanısına vardı Oram'ın teorısıne göre HDL parçacıkları da aynı LDL gıbı hucre yuzeyındekı bırtakım alıcılara bağlanarak fazla kolesterolü emıp, kan yoluyla atılmak uzere karacığere göturuyor "Bu durumda korkulacak pek bır şey yok Sıstem çalışıyorsa, ıstedıgınız kadar cheeseburger de yesenız fazla kolesterol kendılığınden atılır Sıstemde aksaklık varsa, duşuk kolesterollu yıyecekler bıle yesenız, başırız kolesterolle derde gırecektır" dıye belırtıyor Oram Gerçekleştırdığı araştırma, şımdılık bu teorıyı destekler nıtelıkte sonuçlar vermış Fazla kolesterol yuklenmış hucreler, HDL yoğun bır çözeltıye batırıldığında, ucrelerdekı kolesterol sevıyesı hızJa duşmüş Oram'ın teorısıne karşı çıkan bılim adamları da var tabıı Bır kısmının ıddıasına göre HDL'nın ıçerıdekı kolesterolü dışarı çıkarmak ıçın alıcıya ıhtıyacı yok Onlara göre kolesterol yüzeyde herhangı blr yerden kolaylıkla dışarı çekilebilır Oysa Oram'a göre fazla kolesterol hucre zarını şışıreceğınden yuzeye yakın yerlerde değıl, aksıne hucrenın merkezıne yakın yerlerde depolanıyor Hucre yuzeyındekı alıcılara yapışan HDL parçacıkla rı da gönderdıklerı sınyallerle kolesterolü yuzeye çağırıyorlar Bu sınyalı almadan 300 mg/dl 26 .272 238 Plazma kolesterolü (mg/dl) Yaş 2029 3039 4049 5059 6069 70 + 2029 3039 4049 5059 6069 70 + 131 154 170 174 175 1B1 126 151 162 169 173 177 Erkekler Plazma trigliserldi (mg/dl) 96 108 116 117 124 136 93 104 115 116 120 131 İ170 Kadınlar Sat)lıKlı KKH Şeker hattalığı KKH Koronst kalp h««Uhgı . f j | Koleıterol Tngliserıd Şekıl2 Sağlıklı klşilerde yaş ve cınse göre kolesterol ve triglıserıd duzeylerl •a ye pohklınığıne müracat eden yaklaşık 50 000 kışının polıklınık takıp kartlarında bulunan klınık tanı ve lıpıd değerlerının retrospektıf olarak ıncelenmesı şeklındedır Tablo 1'de gösterıldığı gıbı toplummuzda normal kolesterol ve trıglıserıd değerlerı Batı toplumlarının normal kabul ettlğl değerlerden daha düşüktür. Aynı yaş grubu gözönune alındığında erkeklerde kadınlara göre hafıf yuksek bulunmakhucre, kolesterolü yuzeye bırakmıyor Bu bulguları kesınleştırdıkten sonra, sıra alıcı görevı yapan molekulun hangı proteın olduğunu belırlemeye geldığınde Oram hucre yuzeyını tum proteınlerden ayıklamak uzere yıkadığını belırtıyor Proteınlerı molekul ağırlıklarınagöre kategorıze ettıkten sonra hangısının HDL parçacıklarını çeken alıcıları ureteceğını bulmak amacı ıle sırayla tum proteınlerı deneyen bılım adamı, sonunda aradığını bulmuş Bunu yaparken de genetık muhendıslerının yardımıyla, genetık şıfresını çözerek alıcıları urettığını duşunduğu proteının kopyasını hazırlamış Hucreye aktarılan bu kopyalar, hucrelerın HDL alıcılarını uretmesını sağlayarak kolesterolun yuzeye çekılmesıne neden olmuşlar Hucreler bu alıcıların gerçek genlerini zaten ıçerdıklerınden bır de fazladan kopyaları nufuz edınce, normalden çok daha fazla alıcı ureterek kolaylıkla kenc.lerını göstermışler ŞımdılerdeOram, bu HDL ahcısının yapısı uzerınde çalışıyor Şu ana kadarkı bulgular şöyle özetlenebılır Alıcı, hucre zarına yerleşmış, bırbırıne bağlı her bırı 2 sarmal ıçeren, 14 bırımden oluşan, benzerslz bır proteın Oram'a göre buyuk bır olasılıkla bu sarmallar, bır sılındır oluşturacak şekılde bırbırlerıne bağlanmışlar HDL alıcıya yapıştıktan sonra bır kanal yoluyla oluşturduğu kımyasal şelale ıle hucreye kolesterolü göndermesı ıçın sinyal yolluyor Bu kanalın bır başka ışlevı de kolesterolun yuzeye çıkmasını sağlamak olabılır, çunku kolesterol yuzeye sızacağı yerde, buyuk bır mıktarda fışkırıyor Burada akla hemen, bu sınyalı uyarıcı bır ılaç gelıyor HDL alıcısı ılaçla, dışarıdan uyarılabıldığı takdırde, fazla koleste rol kolaylıkla vucuttan atılarak damar tıka nıklığı tedavısınde onemlı adımlar atılmış olacak f I (Dlscover, 12/90) tadır Ayrıca yaşla orantılı olarak değerler artış göstermektedır Bu bulgular klasık bilgilere uygundur Kolesterol ve trlgliserıd değerlerının Batı standartlanna göre düşuk bulunması, kısmen Türk toplumunun sıvı yağ kullanma alışkanlığı ıle açıklanabilır Ayrıca kolesterolden zengın olan hayvansal proteınlerın (et, sut, yumurta gıbı) daha az tuketılmesı ve karbonhıdrat ağırhklı beslenme bu farklılığı açıklayabılır Batı toplumlarında kışı başına yıllık et tuketımı 120 kg, sut tuketımı 140 kg cıvarında ıken ulkemızde et tuketımı 2540 kg, süt tuketımı ıse 1820 lıtre cıvarındadır Çalışmamızda ıskemık kalp hastalığı bulunan bıreylerde ortalama kolesterol ve trıglıserıd değerlerı normalden oldukça yuksek bulunmuştur (Şekll 2) Bu bulgu kolesterol ve trıglıserıd yuksekllğinın koroner kalp hastalığı ıçın rlsk faktörü oldu18?0 Dlntml \ ğu goruşünu desteklemektedır Şismanlığın kolesterol ve trıgliserıd duzeylerı uzerındekı olumsuz etkısı çalışmamızın sonuçlarında ortaya çıkmaktadır Başka hıçbır hastalığı bulunmayan şışman kışılerde kolesterol ve trıglıserıd duzeyle rının normalden yuksek olduğu gorulmektedır Bu nedenle şışmanlık mutlak bır şekılde tedavı edılmeye çalışılmalıdır Şışman hastaların zayıflayacagından ne hekım ne de hasta asla umut kesmemelıdır (Şekll 3) Çalışma sonucu ortaya çıkan bır dığer bulgu dlyabetlk hastalardakl oldu'<ça yuksek kolesterol ve trıglıserıd değerlerıdır Dıyabetık dengenın sağlanamaması Şekıl 3 sonucu kan şekerınin yanı sıra kolesterol ve trıglıserıd duzeyı de yukselmektedır Zaten damarları bozucu bır hastalık olduğu bılınen dıyabette, ıkıncı bır rısk faktorunun gelişmesıne mutlaka engel olunmalıdır Bulgularımız sonucu total kolesterolü 200 mg/dl üzerlnde olan tum bireylerln tedavl edllmesl gerektığıne ınanmaktayız Tedavının en onemlı ve ılk basamağı dıyettır Dıyet hem bazı kısıtlamaları hem de bazı alışkanlıkların değıştırılmesını kapsamaktadır Hıperkolesterolemık kışıler katı yağlardan vazgeçıp sıvı yağ kullanmaya teşvık edılmelıdır Et turlerı ıçerısınde kırmızı et turlerınden (koyun, kuzu, dana, av etlerı) kaçınılarak beyaz et turlerının (balık, tavuk) tercıh edılmesı önerılmelıdır Etlerın yağda veya ateşte kızartılması yerıne haşlama veya bugulama yönteml Ile plşlrllmesl tavsıye edılmelıdır Sakatat, beyin, karides ve yumurta kolesteıolce son derece zengın besın turlerıdır Bu gıdaların yenılmesınden olabıldığınce uzak durulmalıdır Alkolun kan kolesterol duzeyınde olumlu değışıklıkler yaptığı boş bır tesellıdır Bu geçerlı olmadığı gıbı trıglıserıd duzeylerı nı yukselterek rısk faktöru halıne de gelebılır Hıperkolesterolemı nedenı ıle tedavı altına alınan her hasta koroner kalp hastalığı açısından rısk oluşturan tum faktorlerden olabıldığınce uzak tutulmalıdır En az 3 aylık bır dıyet sonrasında kolesterol ve trıglıserıd duzeylerı nomale dönmeyen kışılerde ılaç tedavısıne baş lanmalıdır ilaç tedavısının ömur boyu su receği akılda tutularak dıyetın dısıplınlı uygulanmasına son derece dıkkat edılmelıdır Aşırı yağla beslenme alışkanlığının Batılı ülkelerden gelmesıne benzer olarak tedavıde kullamlan ılaçlar da bu ülkelerden ıthal edilmektedır Bu nedenle tedavının malıyetı gözönune alınmalıdır Gunumuz koşulları ıçınde bır aylık tedavı malıyetının aylık asgarı ucretın uzerınde olduğu da bır gerçektır ı KAYNAKLAR 1 Sencer E Beslenme ve Dıyet Guven Mat baası IST 1991 2 Jeejeebhoy N K Current therapy in nutrlllon B C Decker press 1966 3 Erkelen» 0 W Llplds Who should be treated? Trıangle 1990 volume 29 No 1 17 25 11