Katalog

H A Y V A N L A R D Ü N Y A S I Yüksek Göklerin Kuşu: TURNALAR "Turna gelir yüce dağı yol eyler, / ördek gelir çayır çemen göl eyler, / Üç güzel oturmuş bana el eyler, / Biri Şems, biri Kamer, ille Elif." radan oraya göç eden aşkın ve sevginin sımgesi turnalardan, gurbet ve özlem haberlerı beklenır ya da sorulur; yakından görülmesı herKese nasıp olmayan bu doğa harıkası kuş, • ılaşılmak ıstenıp de bir türlü bütünleşile•Tieyen arzuları temsıl eder; duruşu, tav•\ yürüyüşü ve uçuşu, ınsana özgü duyuuların dışa vurumudur sankı. o Esat Korkmaz Turnagiller ailesi Turna, turnagıller (Gruidae) familyası• ı oluşturan 14 kuş turunun ortak adıdır; ..zun Doylu, uzun boyunlu ve uzun bacakdır; doğanın en gosterışlı kuşları arasın< a yer alır. Kökenı çok eskılere dayanan ru aılenin bilinen ılk fosıllerıne, Eosen yaşı cökellerde rastlanmıştır; günümüze degın varlığını sürdüren türler, Güney Amecka dışında yeryüzünün hemen hemen her yanına yayılmış durumdadır; ancak yaşam alanlarının yok olması ve denettmsız avlanmalar nedenıyle kimı türlerde birey sayısı sürekh korunmayı gerektirecek denjj azalmıştır. mızde kışlarlar; bu nedenle kışları soğuk geçen yörelerimizde kuluçka kuşu, kışları ılık geçen bölgelerimizde ise geçici ya da kışlayıcı bir kuş olarak bilinir. Uzunluğu 115180 cm arasında değlşen bayağıturnanın hem erkeğl hem de dlşisi külrengındedır; başın ön bölümü siyah tüylerle örtülü, arka bölümü çıplak ve kırmızı renktedir; gözün arka kesıminden başlayan ve boynun orta yerıne değın uzanan beyaz bir şerıt kendisıne ayrıcalıklı bir alımlıhk kazandırır; kol uçma tuyleri ve omuz tüylerinin uçları sıyah, büyuk kanat tüylerinin üstü sıyah beneklidır; sarımsı yeşıl gagası ve siyah ayaklarıyla hemen dıkkat çeker. Telliturna Tek eşli olan telliturnalar dans ederek başlattıkları beraberliklerinl bir yaşam boyu sürdürür. Türk folklorunu derinden etkilemiş, türkulere, masallara konu olmuş telliturna, bayağıturnaya göre daha küçük yapılı (uzunluğu 75 cm.) bir kuştur; Avrupa'nın güneydoğusunda, Anadolu'nun iç kesimlerinde, Cezayir'de ve Orta Asya'da ürer; kış aylarında sıcak bölgelere göç ederler. Bayağıturnadan ayrı olarak başı tümüyle tüylüdur; gözlerinin arkasından aşağıya doğru, kendisıne adını veren ipek gibi beyaz bırer tüy demeti sarkar; baş ve boynun yanları, çene, gerdan ve kursak bölgesı siyah, vücudunun diğer bölümleri külrengi gridir. Göç mevsimınde başımızı kaldırdığımızda çok yükseklerden düzenlı sıralar halinde, kimi kez düzgün bir "V" harfi biçiminde, ünlü çığhklarıyla uzaklara doğru akıp giden telliturna sürülerine tanık oluruz ve gözlerden yitinceye değin onları seyretmekten kendimizi alamayız. Turnalar, ıslak alanlarda yaşar; ağaç üzerinde tünemediğinden, geniş görüş alanı bulunan yerleri yeğler; göç sırasında, sürüler oluşturur. Beslenme alanında, kısa uzaklıklar için genellikle uçmaz; ya yürür ya da kanatlarını çırparak kendisıne hız kazandırır, bu durumda iyi bir koşucudur. Hepçil beslenen bir kuştur; tohum, tane vb. bıtkısel, böcek, solucan, kurt, kertenkele, yılan, fare vb. hayvansal besınlerle beslenir; büyük sürüler halinde bulunduğu yerlerde tarım için zararlı kabul edılir. Kızışma döneminde aşırı ıhtıyatlı ve ürkektirler; çiftleşmeden sonra dışı, bataklıklarda daha kuru bir yer seçer, otlar ve bitkı saplarıyla yuvasını hazırlar; aynı yuvayı yıllarca kullandıkları da olur; mayıs ayında 2, kımi kez 3 yumurta yapar; yumurtalar, kalın kabuklu, açık zeytini renkte Toplumsal yaşam Göz kamaştırı güzellikte bir taçlı turna. ve kahverengi beneklidir; yumurtadan çıkan hav tüylü yavrular, kısa bir süre sonra koşmaya başlar; yaklaşık 3 yıl sonra yumurtlayabılecek duruma gelirler. Korunuyor mu? Turnagıller aılesı Anadolu'da iki türle temsıl edılır: Bayağıturna (Grus grus) ve telliturna (Anthropoides virgo). Bayağıturna, Avrupa ve Asya'nın kuzey kesimlerinde, Türkıye'nın özellıkle Iç ve ; Doğu Anadolu bölgelerındeki bataklıklarI da ürer; kış aylarında geniş sürüler halın• de Afrika'nın kuzeyine, Hındistan'a ve ! Çin'e göç ederler; bayağıturnanın Anado: lu'da yaşayan ırkı, Grus grus grus alttü! rudur ve kıml yıllar, bu genel göç eylemıî ne katılmayarak Batı ve Güney bölgeleri30476 Anadolu'da yaşayan türler Şahin gibi yırtıcı kuşlarla turna avı yapmak, kimi hükümdarların büyük zevkleri arasındaydı. Hem bayağıturna, hem de telliturna Merkez Av Komisyonu'nun korunan kuşlar listesinde yer almaktadır; ayrıca kanatlı hayvanların tümüne yönelik "kesin sınırlı" kimi koruma alanlarında turnalar da korunmaktadır; bütün bunlara karşın, turnalarla ilgili olarak, ülke ölçeğinde uygulanabıliretkili bir korumanın yapıldığını kabul etmek gerçeklerden kaçmak Ülkemizde, turna soyunu tehdit eden asıl etken, ıslak alanlara yönelik uygulamalardır; avlanma yoluyla yapılan yıkım ise "tarım zararlısı" ve "av sporu" kapsamında sınırlı bir etkiye sahiptir Geleneksel tarımın büyük ölçüde terk edilmesıyle iki önemli gelişme gözlendi; turnalar vb. bataklık kuşları için zehır etkisi yapan tarımsal ilaçların kullanımı yaygınlaştı. diğer yandan buna koşut olarak ıslak ve bataklık alanların kurutularak tarıma kazandırılması çalışmalarına hız verildı; böylece bu kuşların yaşam alanları daraldı ve sayıları hızla azaldı. Islak alanların korunmasına yönelik olarak etkili bir kamuoyu oluşturulamaması durumunda devlet eliyle yürütülen bu uygulamalar yüzünden, belki de yakın bir gelecekte, turnalar Anadolu topraklarını tümden terk edecektir. D olur.