Katalog

KİMYAELEMENTLER Elementlerin adı nereden geliyor? Manisa'nın M'si Yeryüzünde işsiz kalınca gezegen olan tanrılar kim? Oksijenle ekşıten'in, menekşe ile 'iyot'un, gülle radyumun ilişkisi ne? En beyaz boyar, hangi maddede? Kıbrıs ne demek? Burak'ın elementinin adı? I ılım dunyasında encamımız okunımuyor dıye hayıflanıp durmayın 'artık sıze guzel haberlerımız var Bunca yıldır gazete bulmacalarında ıkı harflık boşlukları doldurmaktan başka bir ışe yaramadığını sandığınız kımyasal elementlerin dunyasında Anadolu'nun guzel bır kentının adı ölumsuzleşmış, pek değışeceğe de benzemez Ustelık aynı kent, ıkı ayrı elemente birden adını vermış durumda Başlığımızdan ve de bunca gırışten sonra bu kentımızın adını hâlâ bulamadıysanız yanı artık ayıp oluyor Elementlerin adı çoğunlukla eskı Yunan dılınden turetılmış Bugunun Manlsası'nın bundan 2500 yıl öncekı adı Magnesia. Bu yörede bulunan fllızlerden, hep kireç ile bırlıkte bulunan, onun gıbı beyaz olan, ama ondan daha yumuşak oluşu ile ayırt edılebılen bırısıne yörenın adı verılmış Magnesıa'dan an olarak elde edılebılen toprak alkalı metaller sınıfından elemente uzun yıllar sonra Magnezyum adı verılerek Mendeleyev apartmanının 12 katına oturtulmuş Anadolu'nun en varsıl kentlennden olan Magnesia, ayrıca kımı fılızlerının aldatıcı benzerlıklerınden oturu Manganez'e de adını vermış, böylece kımya dunyasının olanaklarını kullanarak adını herkeslere hem de hıç unutulmamacasına belletmıştır Bir de "Efendım, kendımızı tanıtamıyoruzl" dıye hayıflanıp dururuz, ne yanı bıze gelen turıstler hıç mı kımya bılmıyor sanıyorsunuz siz ytım (Seres adlı asteroid), Uranyum (Uranüs) Eskıler gökyuzüne baktıkça kendılerine yanl tanrılar bulmakta çok usta ıdiler Tanrılaştınlıp tapılan krallann, kralıçelerın de sayısı az değıl Elbette tanrılar çoğaldıkça adları da bıraz ayağa düştü, ölümsüz tanrıların adları ölümlulere de verılır oldu Ne var kı tanrıların adları tüketım maddesı sanılan kimı madenlere verılırken hıç kımse bır gün o tanrıların öleceğını, ama adlarını taşıyan elementlerin ölümsüz olacağını duşünmemıştı Artık yalnızca kımya kıtaplarında yaşayan tanrılar hangılerı mıydı? Güzel Iskandınav tanrıçası Vanadis'ın Vanadyum'u ve bu soğuk surışının sevgılısı savaş tanrısı Thor'un Toryum'undan başlayalım Yıne Isveçlılerın kötü ruhlara verdıklen Cobold adının nasıl olup da Kobalt elementi ile bağdaştırıldığını bız bılmıyoruz, ama belkı okurlarımızdan bırl bılıyordur Işığın, aydınlığın sımgesı Prometheus'un Prometyum'a adını verdığını bılıyor muydunuz9 Neden bu zatı şerıfın adını şöyle çokça bulunan bır elemente vermedıler acaba? Adı sık geçerse mıllet uyanır, aydınlanmak ıçın çabalar ve de krallan falan devırır dıye ml acep? Tantalos ve kızı Nıobe o zaman adlarını Tantal ve Niyobyum'a verip gerçek. ölümsüzlüğe kavuşamazlardı Ah, demokrasi sen o zamanlar nerelerde ıdin? (Bu tümce kökü dışarda ve de çok kötü nıyetli kışıler tarafından "Niye hâlâ bize gelmıyorsun?" dıye de okunabılırse de böylesı yorumlar bız zavallı yazarları doğrusu hıç bağlamaz Hani, bılesinlz dedik de Kötü ruh: Kobalt ömer Kulelı / Osman Gürel B Amerikyum (Amerıka), Bakır (Kıbrıs), Franslyum (Fransa), Galyum (Fransa), Germanyum (Almanya), Lutesyum (Parıs), öropyum (Avrupa), Polonyum (Polonya), Renyum (Ren ırmağı), Rutanyum (Rusya), Stronsiyum (Strontıan, Iskoçya'da bır kasaba) Bulunma, bılınme, kullanma tarıhlerı bakımından en eskı olan elementlerin adlarına bır anlam vermek/yakıştırmak bugün ıçın çok zor Örneğın Demır (Ferrum), Kukurt (Sulvere, Sulhurıum), Kalay (Stannum), Altın (Aurum, Geola), Kurşun (Plumbum), Gümüş (Argentum) gıbı elementlere neden bu adların verıldığını anlam ak kolay değıl, çoğunlukla bunların elde edıldıklerı fılızlerın adları kaynak olarak alınmıs adamlarının ya da buluşun yapıldığı bılım kurumunun adının verıldığını sıkça göruyoruz Einsteln, Ferml, Hahn, Curie, Lawrence, Mendeleyev, Nobel bılıme katkıları kadar adlarının sonuna eklenen "unV'ların sımgeledığı elementlerle de her gun aramızdalar Amerıkalıların Berkeley unıversttelerı ile Rusların Kurchatov enstıtulerının de Berkelyum ve Kurçatoryum elemenöerınde yaşadığını da anımsatalım Eylemsiz ışık veren işsiz kalınca gezegen oldu Neptunyum'un Neptün'unun de Güneş Sıstemi'ne surgün edılmeden önce Ega dolaylannda tanrı olarak çalıştığını bılıyordunuz herhalde M ö 1402yılında kendılerının ışıne yüce tanrılar tarafından son verılınce o da gıttı, uzaklarda bır yerde gezegen oldu Kendısının arkadaşlarından dev Tltan bey Ise kendısı gıbı çok güçlu, kuvvetlı Tltanyum elementıyle özdeşleştı gemı uskurlarında, uçak gövdelerınde, ama en güzelı beyazların en beyazlarında yaşayıp gıdıyor Titanyum dıoksıtın en beyaz boyar madde «Iduğunu çoğunuz bılıyorsunuzdur Bu gruptaki sonuncu elementımız Bor, adını Arapçada peygamberı göğe çıkaran ata verılen Burak'tan alıyor Adlarını ıçerdiklerı elementlere veren mınerallerın sayısı da epeyce çok, biz 15 tane sayabıldık Alum= Alumınyum, Barllz Berılyum, Gadolinlts Gadolınyum, Argentum a Gümüş, Kalk= Kalsıyum, Karbos Karbon, Llthos (taş) = Lıtyum, Motlbdosa Molıbden, Samarsklts Samaryum, Slleks (çakmak taşı)= Silısyum, Soda* Sodyum, Thallus (genç fıliz) = Talyum, Tellus (toprak) = Tellür, Tung Sten (ağır taş) = Tungsten (bu elementın Almancadan kaynaklanan dığer adı da VVolfram'dır), Zlrkon= Zırkonyum Gelelım bılım adamlarına ve onların çalıştıkları ünıversıtelere, enstıtülere 20 yuzyılda bulunan elementlere OnlO bılim Yer isimleri Elementlerin adlarının anlamlarını araştırırken Manlaa'nın M'si başlangıçta bızı çok mutlu etmıştı, ama doğrusu kuçucük bır isveç kasabası olan Yttorby çabucak onun pabucunu dama attı iterbiyum, itriyum, Erblyum ve Terblyum elementlerı adını hep bu bır zamanların unlu bılım merkezınden alıyor Iskandınavlar başta ulkelerının adından türetılen Skandıyum olmak üzere Kopenhag (Hafnıa) ve Stockholm'un (Holmıa) adlarını da Hafniyum ve Holmlyum'a verdıler Yıne kendı dıllerınde kuzey ülkesı anlamına gelen Thule de Tulyum'un ad babası oldu Elbette bu elementlerı keşfedenlenn ya da bu amaçla buyuk emek verenlerın kuzeylı bılım adamları olduğunu söylemeye gerek yok Ülkeler ve kentler her zaman elementlere ad kaynağı olmuşlardır Bız perıyodık çızelgede 21 tanesını saptadık, yukarıdakılerden başka abece sırasıyla sayarsak Bu gruptakılerı, bır başka deyışle en eskı dostları, bız 17 tane olarak saydık Aralarında Antlmon gıbı ılgınç anlamlıları (yalnızlığa karşı, keşış duşmanı), Arsenlk gıbı erkek olanları (Arsenıkos Yunanca da erkek demek), Azot gıbı yaşatmayanları (Fransızcadayaşatmaz), Neon gıbı yenılerı (Neos Yenı) ve Nlkel gıbı yalancıları (bır zaman bırıleri nıkelı bakıra benzetıp "yalancı bakır" demış') var Bunları gızlerı ile baş başa bırakıp geçelım bır başka gruba Sımyacıların en büyük meraklarından bırı de gökyuzunün cısımlen ve onların hareketlerı ile yeryüzundekıler arasında bağlantılar kurmaktı Böylece pek çok yıldız da adını elementlere vermıştır işte aılenın yıldız falına duşkün bıreylerı Cıva (Merkur, aynı zamanda sıvı gumuş anlamında Hydrargıum), Helyum (Güneş), Kadmlyum (Dunya), Neptünyum (Neptün), Palladyum (Pallas adlı asteroıd), PUHonyum (Pluton), Setonyum (Ay), 8ar Elementlerin adlarının kökenlerlnl araatınrken tdmlslnln bir durumu, Idmlnln bir olayı, klmlnln de bir rengi betımlediğını görduk İşte renkler Krom (Chroma renk), irldyum (Irıs gokkuşağı), Klor (Yeşılımsı sarı), Rubldyum (kırmızı), Sezyum (Gok mavısı) Bır durumu betımleyenler ıse şunlar Argon (Eylemsiz), Astatln (Kararsız), Baryum (Ağır), Blzmut (Ak kutle), Brom (Pis kokulu), Dlsporsiyum (Elde edılmesı zor), Flor (Akış), Fosfor (Işık veren), Kripton (Gızlı), Ksenon (Yabancı), Lantan (Gızlı yatan), Teknesyum (Yapay) Menekse adını lyot'a gül de Rodyum'a vermış Işıletkın oluşları nedenı ile Aktınyum, Radon ve Radyum adlarını ıaın sözcüğunden almışlar Latıncede osme koku demek, ama Osmıyum bıleşıklerı kokulu değıll Boşuna dememış dilbılımcıler "Dılın mantığı yokturt" diye Neredeyse tüm elementlerl saydık, en sadık ıkı dostumuzu anmadan bu yazıyı bıtıremeyız Bu ıkılı adlarını kımyasal özellıklerınden almışlar Havanın Oksljen'ının pek çok maddeyı bozduğunu, eksıttığinı ayırt edenler ona asrt yapan, eksiten adını yakıştırmışlar Sureklı onunla bırleşıp yaşamın en kararlı maddelennden bırısını, suyu yapan sevgılısıne de "su yapan" anlamında Hidro|an demışler 3 tane de yolda... Bu kısa yazıda sıze 103 elementın adlarının kökenlerınden söz ederek kımyacıların ılk bilgısayarı olan Peryodık Dızgen'ın bıreylerını kımı özellıklerıyle anımsatmak ıstedık Mendeleyev'ın bu ustun bilgısayarı şımdiden 104,105 ve 106 numaralı elementlerin pek çok özellıklerını bılıyor Ne zaman, nerede, kımın tarafından bulunacaklarını ıse bılmıyor Ünlu femınıst yazarımızın kulakları çınlasın, şımdılık elementın adı yokl Yakında olabilir D