Katalog

Tl P SAĞLIKLI YAŞAM Canlı insandan karaciğer nakli yapıldı vustralya'da bır yaşındakı bır erkek çocuğa annesının karacığerı nn bır bolumu nakledıldı 6u canlı bır verıcıden alınarak gerçekleştırılen ılk karaciğer naklı Normalde, ancak bır kaza sonucu beyın ölumu olduğu bıldırılen kışılerın karacığerı nakledılrnek uzere kullanılabılıyordu Cerrahlar annenin karaclğerinin yarısını alıp, bebeğın karacığerının yerıne yerleştırdıler 29 yaşında olan annenin karacığerının normal boyutlarına 10 hafta ıçınde ulaşacağını tahmın edıyorlar Amelıyat tam 10 saat surdu, çunku karacığerın tunıu değıl, sadece bır bölumünu, anneye zarar vermeden almak ve vucudumuzun en genış organı olan karacığere, kaburgaların ve akcığerlerın altından ulaşmak tıtız bır çalışma gerektırıyor A Öldürücü toksin içeren ve tüm mantar zehirlenmeleri arasında en ağır zehirlenme tablosu meydana getiren ve ölümlerin % 95'inden sorumlu olan mantar türü "amanita falloida'dır. Uz. Dr. Nurten Aşçı Taksim Hastanesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Kllnlk Şefi. Mantar zehirlenmeleri Amanita falloıda yağışlı ve sıcak sonbahartarda ağustostan eklme kadar orman ve kırlarda bol mıktarda urer Butun turlerı zehırlı olan "yumru koklu mantarların" en zehırlısıdır Dış gorunuş olarak, köku yumrulu, şemsıyesı kubbelı, rengı yeşılımsı, kubbesının tepesı sarı, knhverengı, sıyah veya beyaz çeşıtlı renklerdedır Amanita falloıda da 2 tur toksin (zehır) ızole edılmıştır Bunlardan alfa ve beta amanıtın içeren ' amatoksın" çoktehlıkelı bır "hucre zehırı"dır Öldurucu doz: 0 1 mg/KG amatoksın olup, bu mıktar 70 KG 'lık bır erışkın ıçın 50 gr 20 KG'lık bır çocuk ıçın ıse 10 gr "taze mantar" demektır Amanita falloıda ıle husule gelen zehirlenme tablosu "falloıt sendrom" olarak ısımlendırılır ve spesıfık uç fazı vardır Latent (glzll) faz: ilk zehirlenme belırtılerı mantar yedikten sonra 424 saat arasında, ortalama 812 saat sonra ortaya çıkar Çocuklarda ve çok fazla mıktarda yıyenlerde bu sure daha kısa olabılır Gastrointestinal (midebağırsak) faz: Latent fazın sonunda başlayan ılk zehirlenme belırtılerı karın ağrısı ve mıde krampıdır Çoğu kez 'gastrıt" tanısı ıle yanıltır llerleyen saatlerde kusma ıshal ve daha sonra kollaps husule gelır Karaciğer böbrek fazı: Ikıncı gunden sonra karaciğer, kalp, bobrek yetmezlığı belırtılerı ve pıhtılaşma mekanızması bozukluklarına bağlı yaygın kanamalar (mıde, bağırsak ve dışetı) gorulur En tehlıkelı devresı 48 gunler arası olup, ölum bu gunler arasında görulur Bu sureyı atlatabılenlerde sekızıncı gunden ıtıbaren lyıleşme surecı başlar Tedavlde en etkılı devre zehırın henuz hucrelere ulaşmadığı ve kanda serbest dolaştığı ılk 2448 saat arasıdır Bu dönemde uygulanan yoğun tedavı yöntemlerı ıle zehır kandan kısmen de olsa atılabılır Uçuncu gunden sonra tıbbı tedavı artık anlamını yıtırmıştır Bu sure ıçınde zehır kandan organların hucrelerıne geçerek, hucrelerde gerıye donuşu olmayan öldurucu etkısmı yap mıştır Bundan sonra sonucu etkıleyecek faktor hastanın dırencı ve yedığı mantarın mıktarıdır Fazla yıyenler ve dırencı duşuk olan çocuk, yaşlı ve hamıleler kotu sondan kurtulamazlar Bu nedenlerle tum mantar zehırlenmelerınde ılk belırtıler ne kadar hafıf olursa olsun, aksı ıspat edılene kadan falloıt sendrom duşunulmelı, anında yoğun tedavı yontemlerıne başlamalı, tedavı ıçın çok kısıtlı olan zamanı boşa harcamamalıdır Zehırlı ve zehırsız mantarları lyı tanıdığına guvenerek, ormanlardan mantar toplayan ve mantar yemeyı sevenlerı ayrıca aşağıdakı hususlarda da uyarırım Toplama mevsimine girerken H fSağ lob (verl sol lob (alıcıya) Vericınin ;oplardamarı Karaciğer naklınde krıtık basamak ana top'ardamarı karacığerın toplardamanna bağlaAnnenin genel durumunun gayet lyı olduğu bıldırılıyor Bebeğe aktarılan karacığerın de bebeğın buyumesıyle eş zamanlı olarak buyuyeceğı beklenrnekte Bılındığı gıbı, karacığerın vucut ıçınde bırçok fonksıyonu var Safra salgılıyor, kandan glıkozu alıp glıkojen olarak depoluyor, vucudu zehırlı maddelerden temızlıybr, karbonhıdrat, proteın ve yağların vucutta kullanılır hale gelmesını sağlıyor Bu operasyon, karaciğer naklıne ıhtıyacı olan ve verıcı ıçın bekleyen bebekler ıçın buyuk bır umut oldu ( a a ) Yeni bir AIDS ilacı dıye bılınen Zıdovudıneden sonra AIDS tedavısınde yenı bır ılaç gelıştırıldı Scıence Dergısı'nın ağustos sayısında, Amerıkalı araştırmacılar ddl adlı bır ılaçtan umıt verıcı sonuçlar aldıklarını belırttıler Yenı ılacın çok az yan etkısı olduğu ve zıdovudının aksıne, anemıye neden olmadığı ılerı suruluyor Bethesda'dakı Ulusal Kanser Enstıtusu ndekı ve Chıcago'da bulunan Albott laboratuvarlarındakı araştırmacılar AIDS'lı ya da benzerı semptomlar gösteren 26 hastaya 42 haftadan fazla bu ılacı verdıler Hastalann ç jğunda ılacın etkılı olduğu göruldu (c H ) er sene sonbahar mevsımınde yoğunlaşan mantar zehırlenmesınden olumler toplumda tedırgınlık yaratır 1988 ekım ayında çoğunluğu Çukurova bolgesınden 40'a yakın kışının mantar zehırlenmesınden olduğu basına yansımıştı 19861987 ekım aylarında da istanbul çevresındekı ormanlardan topladıkları mantarlardan zehırlenen ve klınığımızde tedavı edılen toplam 18 kişiden yaşlı ve çocuk olan 5 kışı kurtarılamamıştı Aslen Anadolulu olan bu aıleler, memleketlerınde her zaman mantar topladıklarını, Istanbul'dakı bu mantarların da dış görunuşlerıne gore zehırsız olduğuna karar vererek, korkusuzca yedıklerını ıfade etmışlerdı öldurucu mantarların ureme mevsımı yaklaşırken, Anadolu'da yaygın olan orman ve kırlardan mantar toplama alışkanlığı nedenıyle, uyarıcı ve mantar zehirlenmeleri konusunda aydınlatıcı bır yazının yararlı olacağını sanıyorum Çok çeşıtlı mantar turlerı ıle husule gelen mantar zehırlenmelerının çoğu sanıldığının aksıne öldurucu değıldır öldurucu toksin (zehır) içeren ve tum mantar zehirlenmeleri arasında en ağır zehirlenme tablosu meydana getırerek, mantar zehırlenmesınden olumlerın %95'ınden sorumlu olan mantar turu "amanita fallolda" dır Bır mantar zehırlenmesınde, zehırlenmenın hangı tur mantarla oluştuğunu anlamak ve kesın teşhıse gıdebılmek ıçın mantarın cınsının tespıtı şart değıldır Çunku, belırlı mantar turlerı kendılerıne ozgu, spesıfık (ozel) zehirlenme belırtılerı gosterdığınden, klınık bulgulara gore de mantarın cınsı tahmın edılebılır Bu konuda yardımcı en önemlı anahtar bılgı ıse "latent (glzll) faz"ın suresıdır Latent faz Mantar yedikten sonra ilk zehirlenme belırtilerinln başladığı ana kadar geçen suredir. Latent faz 4 saatten kısa ıse yanı mantar yedikten hemen sonra veya ılk 4 saat ıçınde karın ağrısı, kusma ve ıshal başlamışsa klınık tablo ne kadar ağır olursa olsun, nıspeten tehlıkesızdır Akut gastroenterıt görunu munde olan bu hastalann sıvı ve elektrolıt Kayıpları dengelenerek ıkı uç gun ıçınde şıfa ıle taburcu edılırler Daha çok yeterlı dırencı olmayan yaşlı ve kuçuk çocuklarda gorulen olum oranı %12'dır Amanita fallolda • Mantarlar değışık ıklım koşulları ıle çok kolaylıkla mutasyona (yapı değışıklığıne) uğrarlar Bu nedenle zehırsız olan bır mantar turu zamanla zehırlı bır ture donuşebılır 1952 yılında Polonya'da kıtlesel zehırlenmeler yapan "cortınarıus orelanus" ısımlı mantar, oncelerı yenılebılır bır mantar turu olarak kabul edıhyordu bugun 20 gunluk bır latent devre sonrası bobreklerde yetmezlık belırtılerı ıle ortaya çıkan, bobrekler uzerınde zehır etkısı olan bır mantar olarak kabul edılıyor • Daha once mantarsız olan bır bolgede, uygun ıklım koşullarında uremış "yenı" ımplantasyonlar her zaman çok tehlıkelıdır • Halk arasında yaygın, yanlış bır bılgıye gore mantarı haşlamakla sırkeye batırmakla veya kurutmakla "zehır etkısının" kaybolduğu sanılır Bunun hıçbır doğruluk derecesı yoktur • Bazı mantar turlerı ılk yenıldığınde zehır etkısı yapmaz, ama arka arkaya aralıklı olarak bırkaç defa yenıldığınde bağışıklık sıstemını etkıleyerek, falloıt sendroma benzer çok ağır bır zehirlenme tablosu meydana getırır (paxıllus ınvolutus) • Zehırsız ve yenılebılır olan mantarların da, pışırılıp yendıkten sonra artan kısmı asla buzdolabında saklanıp ıkıncı veya uçuncu kez sofraya surulmemelı, derhal çope atılmalıdır Ozellıkle yumurta ıle pışırılmış olan mantarlarda beklemekle sekonder (ıkıncıl) öldurucu toksınler teşekkul edebılır • Ağustostan kasıma kadar olan dönemde öldurucu zehır içeren yumru köklu mantarlardan amanita falloıdanın her yerde bol mıktarda ureyebıleceğını bılınız • Taze kultur mantarları korkusuzca yenılebılır Son olarak yağışlı ve sıcak sonbaharda oldürucu amanita falloıda zehırlenmelerının artabıleceğıne, latent fazının uzun olrnasının gastrıt teşhısı ıle yanılgılara yol açabıleceğıne, erken teşhıs ve anında yoğun bakım ve tedavı yontemlerının hayat kurtarabıleceğıne, tum mantar zehırlenmelerınde aksı ıspat edılene kadar falloıt sendrom duşunulmesı gerektığıne dıkkat çekerım IJ Latent (gızlı) fazın 4 saatten uzun olması, çok clddl, tehllkell ve öldurucu mantar zehırlenmesının gostergesıdır Ilk zehirlenme belırtılerı mantar yedikten sonra ortalama 812 saat sonra ortaya çıkan, Orta ve Guney Avrupa'da, Alpler'de, Ingıltere iskandınavya ve ulkemızde mantar zehırlenmesınden olumlerın başlıca sorumlusu, yazının başından belırttığım, "yumru köklu mantarlar"dan olan "amanita falloıda"dır Mantarseverlere uyarılar