Katalog

PS İ K İ Y A T R İ 'Rain Man' ve kendi ruhlarına tutsak insanlar Bu gizemli içe kapanıklık, beyindeki bir arızadan mı kaynaklanıyor? Büyük bir olasılıkla "evet"... ABD'de 300 otistik dahi var: Matematikçi, müzisyen ve ressam. Bazıları, okudukları gazete sözcüklerini geriye doğru kodlayabiliyor. Bunlarda "fotoğrafik bellek" mi söz konusu? Dahiliğin nedenleri ne? Rolf Degen azı insanlar başkalarıyla duygusal bağlar kurabılme yeteneğınden trajık bir şekılde mahrum edılmış durumdalar "Otıstık sendromu", değışken, ama kronık bir sureç ızleyen bu gızemlı hastalığa her 10 bın çocuktan bırınde, kızlara oranla dort kez daha fazla erkeklerde ve doğumdan ıtıbaren otuzuncu aydan once rastlanıyor Yenı araştırmalar, "Rain Man" (Yağmur Adam) fılmınde çok etkıleyıcı bir şekılde dıle getırılen bu gızemlı ıçıne kapanıklığın, beynın henuz tespıt edılemeyen bir bolumundekı arazdan kaynaklandığı kuşkusunu guçlendırıyor Yaşamı boyunca tekduze ve ruhen sınırlandırılmış bir dunyada hareket eden otıst, Avustralyalı psıkolog Margot R. Prior'un göruşune gore çevresının ıletışım kurma çabalarına hıç ya da çok kısıtlı bir şekılde yanıt verıyor Bunun yanı sıra otıst hıç değışmeyen rutınlere karşı zorunlu bir ıhtıyaç duyuyor ve garıp ve ısrarlı bir şekılde el koyduğu bazı maddt objelere yönelıyor Konuşarak kendısını ıfadeedebılmesı son derece sınırlı Genelınde suskunluğu tercıh edıyor 2ekâ duzeylerı 50'nın altında olan otıst hastaların yuzde 6O'ı beyınsel ozurluler grubuna dahıl Ote yandan soz konusu hastaların yuzde 10'u entelektuel özel yeteneklerıyle dıkkat çekıyorlar Otistikler üzerine son araştırmalar B ya da enfeksıyonlardan kaynaklanan beyın arızaları da mevcut Kehrer'e gore orneğın şeker hastalarında olduğu gıbı, burada da kalıtım, yalnızca genel bir risk (aktoru oluştururken, hastalığın ortaya çıkmasını beyın dekı organık arıza belırlıyor Araştırmacı Prlor da çok sık rastlanan solaklığın, beyın elektrolarındakı anormallıklerının ve epıleptık nobetlerın nöroloıık yapıyı sınırlandırdığı göruşunde Ancak bugune dek beyindeki bu arızanın lokalıze edılmesı başarılamadı Algılamadan sorumlu alanlarda deformasyonlar arandı, ama bir şey elde edılemedı Amerıkalı psıkologlar Tony L. Sahley ve Jaak Pankseep'e göre temel yaşam sureçlerıne kalılan beyın ağacından, hareketlerın yonlendırılmesınden sorumlu olan Basalganglıen'den duygu ve bellekten sorumlu limbik sistemden ve dıl ıle zekâdan sorumlu olan Korteks'ten de bu hastalığın kaynağı olarak kuşku" duyuldu Ama ger çek kanıtlar bulunamadı enkafalınden yuksek oranda bulunduğunu ortaya çıkardı Eğer otızm gerçekten "vucudun kendı delıryum" bir çeşıdıyse, ' Naloxon" gıbı antıopıat maddelerle bu tedavı zengınleştırılebılır "Rain Man" fılmı bazı otıstık (ve zekâ ozurlu) hastaların olağanustu yeteneklere sahıp olduğunu hatırlattı Boylesıne bir "dahi ahmak'lığa, gerı zekâlılığından oturu hastanede yaşayan her 2 bın kışıden bırınde rastlanabıleceğı tahmın edılıyor Birleşlk Amerika'da tahmınen 300 "otistik dahi" var Ozellıkle hafıza kapasıtelerı çok şaşırtıcı Amerıkalı psıkıyatrıst Darold A.Treffert'e göre aralarında matematik, muzik ve resrfn konusundakı yeteneklerıyle de dıkkat çekenler bulunuyor Bu ınsanlardan bazıları henuz okudukları bir gazetenın kelımelerıni geriye doğru kodlayabiliyorlar ya da yaşanmış herhangı bir gunu, saatı saatıne anlatabılıyorlar Bu ınsanlardan bazıları bırkaç dakı ka ıçınde 70 yıllık bir zaman parçasının sanlye toplamını da bulma yeteneğıne sahıpler Dort yaşını doldurduklarında pıyanoda hatasız Mozart çalabılen, "Japonya'nın Van Gogh'u unvanı ıle anılan ya da olağanustu gerçekçi kedı portrelerıyle dıkkat toplayan otıst dahıler de var Bu özel yeteneğın "fotoğrafik" bir bellek ten kaynaklandığı sanılıyor Ancak bu tezle tespıt edılen yeteneklerın yalnızca bir bölj mu açıklanabılır Başka bir tez ise otıst da hılerın yoksullaşmış algılama dunyalarından oturu tum beyinsel "eylemlerlni" hasta lıklı bir şekılde bellı ve sınırlı bir nokta uzerinde yoğunlaştırdıklarını soyluyor Belkı de beyınlerı, soyut duşunme yeteneğınden yoksunluğu ekstrem ve somut yetenekler yaratarak dengehyor Treffert, son zamanlardakı araştırmalar dan edılen bulguların buyuk sağ beyın hemısfennın (fotoğrafik), dılden sorumlu sol beyın bölumu uzerınde buyuk bir egemenlık kurduğuna ışaret ettığını soyluyor Erkeklık cınsel hormonu testosteronun doğumdan once boşalması sol beyın yarısının buyume sını frenlıyor ve aynı zamanda karşı tarafın buyumesını gelıştırıyor Kadınlara oranla erkek otıst dahılerın sayısal çokluğunu da bu nunla açıklamak mumkun Ancak buyuk beyın altındakı lımbık sıstemın anzalanmış ola bıleceğını de göz onunde bulundurmak gerek Çunku bu sıstemın gorevı, algılamaları ve bellek ıçerığını 'onem' derecesıne gore ıncelemek Boyle bakıldığında, otıst dahılerın, sağ hemısferlerınde bulunan yeteneklerının butun gucunu onemsız ışlere harcamaya mahkum edıldıklerı soylenebılır (Sn., Natur und wissenschaft, 10.5.89.) Egzersiz yapmak yaşamı uzatıyor Derleyen: Gülşat Aygen • apılan araştırmalara göre egzersiz yapan ınsanların kardıyovaskuler hastalıklara (CVD) yakalanma olasılığı yapmayanlara göre daha az Doktorlar da genel olarak fızıksel egzersızın yararlı olduğunu kabul edıyorlar, ancak hareketlı ınsanlarda kardıyovaskuler hastalıklara rastlanmasının doğrudan egzersızlere mı yoksa bunun sonucu olan daha az kılolu, duşuk tansıyonlu ve kolesterollu olmaları gıbı ıkıncıl etkılere mı bağlı olduğunu henuz net değıl Kımılerıne göre insanlar egzersiz yaptıkları ıçın değıl, onları sağlıklı kılan ve belkı de daha hareketlı bir yapıya sahıp kılan genler nedenıyle daha sağlıklılar Son olarak yapılan bir araştırma, bu tartışmayı egzersızın lehıne çevırdı Kesın bir kanıt öne surebılmek ıçın on yıllar surecek belırlı bir egzersiz programı uygulanması gerek, ama bu çalışma da egzersızın yararlılığını ortaya koyuyor Deneklerın en az hareketlı (en az egzersiz yapan) 1/4'unde CVO'den olenler en hareketlı 1/4'ten ölenlerden 8,5 katı fazla Slgara ıçıp ıçmeme, tansıyon ve kolesterol sevıyelerı glbı etkenler de bırbırıne uygun olarak ele alındığında bıle grubun en az hareketlı 1/4'unun kalp krızınden ölme rıskı, en aktıf 1/4'ten uç kat fazla görunuyor Makalenin yazarlarına göre "Egzersızle sağlanan fizıksel uygunluğun koruyucu etkllerı, tansıyon ve lıpıdler ustundekl etkısı gibı çok lyı bılınen ro)u dışında mekanızmaları etkilıyor olmalı " Bu konuda ıkı olasılık söz konusu Fızıksel egzersiz kalp kasına gıden kan mıktarını arttırarak veya pıhtılaşma olasılığını duşurerek kalp krızı riskıni azaltabılir Kadınlar ustunde yapılan yayımlanmamış bir araştırma da aynı sonuçları vermekte Bu yararlarından faydalanmak ıçın ne kadar egzersiz yapmalı? En aktıf 1/4'luk grubun yarısı duzenlı spor yaptıklarını belırtmışlerdı (Haftada en az uç kez) Oysa en az hareketlı grubun sadece %19'u bu kadar egzersiz yapıyordu Ekelund egzersızın, duzenlılık ve sıklığa göre herkese yararlı olduğunu soyluyor Egzersızın yararları pekçok araştırmayla ortaya kondu Örneğın, kalp krızı geçırıp kurtulan insanlar, duzenlı bir egzersiz programı uygulayınca, ıkıncı krız rıskı buyuk oranda azalıyor Arthur S Leon yuksek rısk grubundan, hantal ınsanların bıle şu andan ıtıbaren uygulayabıleceklerı egzersızle CVD riskıni azaltabıleceklerını soyluyor Bunun ıçin hıçbır zaman geç kalmış sayılmayız Ekelund ve Haskell Amerıkan Kalp Bırlıgı ve Ulusal Kolesterol Eğıtım Programı'nın hareketsızlığı CVD ıçın bırıncı derecede rısk faktöru ılan etmesı gerektığını soyluyorlar Şımdıye kadar bırlık hareketsızlığı ıkıncıl rısk faktöru, eğıtım programı ıse egzersızı lyı bir beslenme programının onemlı yardımcısı" olarak belırlenmıştı (Scientific Amerlcan, Şubat 8 9 ) Kısmi başarı Otıst çocukların yuzde 40'ının kanında olağanustu yuksek oranda serotonin saptan dı Serotonin, ruh hali, LCI ve uyanıklık derecesının duzenlenmesınde onemlı bir rol oynuyor Bu nedenle bu maddenın söz konusu hastalıkla yakın bir ıhşkısı olduğu sanıiıyor Nıtekım LSD, Fenfluramın ve Serotonın'e karşı etkılı başka uyuşturucularla yapılan tedavıler sonucu duzelmeler gözlendı Ancak ıkı Amerıkalı psıkolog, sağlanan bu sonucun, ılaçların sakınleştırıcı etkısınden kaynaklandığı goruşundeler Böylece otıstler ınsanlararası ılışkıye karşı daha duyarlı bir hale gelıyorlar Sahley ve Pankseep kendı araştırmalarının sonucunda şu hıpoteze vardılar Otıstler, "kendı kendılerınden oturu" normalın ustunde Opıat (endorfın ve enkafalın) boşalttıklarından ' sarhuş" duruma gelıyorlar Bu tez, opıat enjekte edılen deney hayvanlarının otıst benzerı, ıçlerıne kapanık bir davranış bıçımı göstermelerıyle de desteklenıyor Boylesıne semptomlar uyuşturucu tutkunu ınsanlarda da gözlendı Otıst benzerı semp tomlar gösteren zekâ ozurlu insanlar antıopıat maddelerle yapılan tedavıye olumlu yanıt verıyorlar Bunun yanı sıra ilk kez yapılan bir araştırma, otıstlerın ılık sıvısında bir Nedenleri üzerine varsayımlar Otızmın, doğumdan başlayıp son derece duyarsız annebabanın ılgısız İutumu sonucu gelıştığı yolundakı göruş, Münster Otlzm Araştırma Enstıtusunden Hans E. Kehrer'e göre çok az bılım adamı tarafından paylaşılıyor Sigmund Freud'un duşuncelenne dayanan bu 'psıkoduşsel" yaklaşım, benzer olumsuz koşullarda yetışmış mılyonlarca çocuğun otıst olmadıkları gerçeğını goz ardı edıyor Mevcut verıler, bu beyın özurunun bellı oranlarda genlerden kaynaklandığını gösterıyor Araştırmacı Kehrer, 57 tek yumurtatı Iklzin 37'slnde aynı anda bu hastalığa rastlandığını saptadı Ustelık soz konusu hastaların, annebabaları ve kardeşlerı de ılışkı eksıklığı ya da tutuk bir kışılık gıbı "otizme yakın" karakter özellıklerı gösterıyorlardı Ancak otıstlerın çoğunda, hamılelık ve doğum sırasında meydana gelen komplıkasyon 11