Katalog

MESLEK VE SAĞLIK tçul hayvanlardan korunur. çarçabuk doğru olanı yapıp, orneğın çların ustunde yaşıyor dıye havadan îmen havaı kokler gelıştırıyor veya kaıkta yaşıyor dıye beslenme alışkanlıkv değıştırıyor1? loette buna karşıhk, çevrenın onları bılendırdığı soylenebılır Ne var kı bır bıti zaman ıçınde çevre tarafından bıçımJırılebılmesı ıçın, elbette once hayatalabılmesı gerekır Bunu ıse ancak, n uzadıya çeşıtlı seçenekler deneyeoyalanmadan, çevreye doğru bır bıje uyum sağlamakla başarabılır ırçok bıyolog, bakterıler gıbı tek hucDanlılarda bıle bulunduğu duşunulen lucreselbilinçten söz eder Orneğın aş kaktusu, çöl koşullarında hayatta bılmek ıçın bır taşa benzemenın yaolduğunu bu hucresel bılıncıyle mı ar? Guney Afrıka'nın çöllerınde yaşabu bıtkı, adeta canlı bır taşa donuştur Açık renk bır zemın uzerınde yee yaprakları beyaz olur, çevrenın renzılımsıysa bıtkının yaprakları da bu ıı almıştır Halta bunlar çevrelerındeşların bıçımını bıle taklıt ederler Yapırı yuvarlak veya koselı olabılır Boyçöldekı her sulu lokmayı bulup kemıriırsıyla yanıp tutuşarı hayvanlardan nur »tanıkçıler, hayatta kalma savaşımıyışa çıkabılmek ıçın bıtkılerın bırbırleıletışım kurma yeteneğını gelıştırdıkbıle one suruyor En azından söğutte ın boyle olduğunu bılıyoruz Söğutler ıllıkle grup halınde yetışır Eğer bunın bırı yaprak yıyen boceklenn saldıa uğrayacak olursa, hemen kendıne kokusunu arttırarak bunlardan kuraya çalışır Bu ağacın en yakınında nan soğut bunu "fark eder" ve hebocekler kendısıne saldırmadıkları 3 o da kokusunu guçlendırerek tepkı Bu şekılde her ağaç en yakınındalyarır Bır sure sonra o yoredekı buoğutler o kadar guçlu bır koku yayar îpsı boceklenmekten kurtulur li türler oluşturmak reklı yenı yaşamlara yol açmak ve ıce yenı turler oluşturmak hayatın amacıdır Bıtkıler ıçın, bu yolda butun araçlar geçerlıdır Ozellıkle çol bıtkılerı ya da yangın yerı gıbı, her tuılu yaşamın sılındığı yerlerde ılk kez ortaya çıkarak yenı bır ekolojık sıstemın ılk adımını atan bıtkılerle, ev dışında pek dayanıklı olmayan bıtkıler, karşı konulmaz bır ureme yeteneğı ortaya koyarlar Orneğın soğut ve altın çanı (Forsthya) gıbı bıtkılerın toprağa temas eden her dalı hemen kok salar ve çıçektozu, ruzgâr ya da boceklenn yardımı olmaksızın yenı bır bıtkı meydana getırır Yalnızca, dalın karanhk bolumunun toprağa ulaşıp yerın rutubetını hıssetmebi, koklenme gudusunu ayaklandırmaya yeter Işte o zaman yaşamın çoğalma hedefı karşı konulmaz bıçımde yerıne gelır Oncelerı ığne yapraklılar gıbı, ruzgârla dollenenler ve bır de hus ağacı (Betula), fındık turlerı gıbı, çıçektozlarını ruzgâr vasıtasıyla "eş"lerıne ulaştıtan bıtkıler vardı Ne var kı ruzgâr, yukunu amaçlı bır şekılde değıl, tesadufen yerıne ulaştıran, guvenılmez bır kuryedır Boyle bıtkılerde çıçektozunun buyuk mıktarlarda uretılmesı bundandır Ruzgârla dollenenlerden sonra, turlerının varlığını bocekler aracılığıyla surduren, gözalıcı çıceklere sahıp "entomogam' bıtkıler ortaya çıktı Bu bıtkıler boceklerden yararlanabılmek ıçın, becerebıldıklerı her turlu hıleye başvururlar Bu yuzden bırçok orkıde turunun boceklere benzeyen çıçeklerı vardır Başka bazı çıçeklerse boceklenn kendı salgıladıkları kokuların benzerı kokular salgılar Yıne başka bazıları, böceklerı balozuyle cezbeder Butun bunlar, boceklenn çıçeklerı zıyaret edıp çıçektozlarını başka çıçeklerın dışı organlarına taşımalar.ını sağlamaya yarar Ama bazı bıtkılere butun bunlar da yetmez Sankı başkalarının yardımına her zaman guven olmayacağının farkındaymış gıbıdırler Orneğın bıtkılerın yaklaşık yuzde doksanı çıft cınsıyetlıdır (erdışı), yanı hem erkeklık hem de dışılık organlarına sahıptırler Erkek ve dışı organların farklı zamanlarda olgunlaşması nedenıyle, bunların çoğunda bocekler bıtkıyı zıyaret ettığı surece kendı kendıne dollenme mumkun değıldır Ama bocekler herhangı bır sebeplo ortaya çıkmaz ya da gecıkırse. o zaman ne olur? Sedefotu (Ruta) bu durumda kendını kurtarmayı lyı bılır Gerçı çıçektozlarını dışı organın cınsel olgunlaşmasından çokonce saçar, bununla bırlıkte yıne de bır böcek taralından dollenmezse, erkek organlardan bırkaçı yenıden dıkılır ve dışı organa temas ederek kendı kendıne dollenmeyı sağlar Bıtkılerı harekete geçiren, yoneten şey nedlr? Isvıçrelı bıyolog Dr Adolf Portmann (18971982) butun canlılara, kendısının "Içsellik" adını verdığı bır guç ısnat etmıştı Bununla kastettığı, tum canlıların genlerınde barınan ve ılk ortaya çıkıştan başlayarak omur boyunca suren bır tur guduydu Bıtkıler de bıter canlı olduklarından, o, bu "içselliği" onlarda da goruyordu Hatta Portmann, bu gudunun bıtkıde de ınsandakıyle aynı noktada ortaya çıktığını kabul edıyordu "Madem ki bir bitkinin, bir ağacın tek bir tohumdan başlayarak ortaya çıktığını biliyorum, öyleyse ondaki içsellik turunun, bir zamanlar benim oluştuğum hucredeklyle aynı nitellkte var olduğunu kabul etmek zorundayım." Sanatçıları hangi hastalıklar bekliyor? En önemli sağlık .sorunları arasında Kastendon ve sinir sistemi bozuklukları çoğunluğu oluşturuyor. Yankı Yazgan S ol elının serçe parmağını bır nedenle eskısı kadar bukemeyen bır kışı hekıme gıtse ve bu problem çok da onemsenmese, verılen tedavı yeterınce ızlenmese Kışının parmağı da oylece bukulmez durumda kalsa Ya da yeterınce bukulemese Bu durum kışının ıçıne dert olur, uzulur, ama bu kışı bır muzısyense, dıyelım bır pıyanıst, durum herhalde çok trajıklesır Sanatçıları, ozellıkle uygulamalı sanatlarla uğraşanları korkutan pek çok sorun arasında sağlıklarının şu ya da bu şekılde etkılenmesı ılk sırayı alıyor New England Journal Of Medicine'ın son sayılarından bırısı, bu konuya değınen bırkaç makale yayımladı Ozellıkle muzısyenlerın ele alındığı bu makalelerde sağlık sorunları ıkı ana grupta toplanmış Ikıncı grupta, yanı bır tur meslek hastalığı kabul edılebılecek grupta, ozellıkle kastendon ve sınır sıstemıne aıt bozukluklar çoğunluğu oluşturur Her zamankı gıbı Amerıkan ıstatıstıklerıne goz atıldığında, ozellıkle aşırı kullanım "sakatlanma "larının, yaylı sazlar çalanlarda (%7375) ortaya çıktığını gormek mumkun Vurgulu sazları çalanlar ıse bu tur rahatsızlıklardan en az elkılenen grup Istatıstıkler her zaman ıçın sıradışını pek hesaba katmadıklarından, arada gozden kaçan pek çok şey var orneğın trompet çalanlarda şıddetlı hava basıncına bağlı olarak farınkıte ortaya çıkan ağrı verıcı kesecıkler Bu meslekı tıpte hastalıkların bır kısmı sazların kendi cusselerinden, bır kısmı da çalgıcının sazla ilişkısınden kaynaklanıyor Hastayı eylem halınde görmek, hastalıkları anlamamızı kolaylaştırır orneğın o koca tubayı çalmak, uzaktan bakınca dahı ınsanı urkuten bır fızıksel aktıvıte gerektırıyor Herhangı bır Beethoven piyano sonatında butun eklemlerın muthış bır aktıvıte ıle katıldığını ve bırkaç dakıka ıçerısınde neredeyse bınlerce notanın art arda sıralandığını görunce, bır şeylerın bozulmasını beklememek mumkun değıl Provaları unutmaksızın Performans ıçın kaçınılmaz olan aktıvıteyı kısıtlayarak, bu hastalıklardan korunmak mumkun olmaz, ama sanatçının uyanıklığını arttırmak, tedavı ıçın erkenden başvurmasını sağlamak, ılk adımlardan bırı olabılır Oığer yandan, uzun vadelı duşunulurse oğrenme aşamasında bazı değıştırmeler yaparak yanlış alışkanlıklar duzeltılebılır Bu arada ılgınç bırkaç ornek akla gelıyor Paganini'de olduğu tahmın edılen EhlersDanlos sendromu adı verılen rahatsızlığın bır parçası eklemlerın aşırı esneklığıydı Paganını'nın kemana akıl almaz egemenlığınde bu hastalığın yardımları clduğu duşunuluyor Tabıı çok trajık bır başka durum, herkesın kötu yaşayabıleceğı ama bır muzısyen ıçın felaket sayılabılecek sağırlık. Beethoven', ıi kımılerıne qore tıfusun komplıkasyonu, kımılerıne gore frengının hedıyesı sayılan sağırlığı da, meslek sonucu olmayan, ama mesleğı yapısını şu ya da bu şekılde etkılemış bır olay Muzısyenlere "oyle durmaz, daha az ağrı n olur", "flutu şoyle tutmalısın ki omuz ekleminde bir problem çıkmasın" turu gerçeğe dayanan, uygulandığında yarar sağlayabılecek önerıler ne olçude gerçekçı? Sureklı bır stres ve kaygı ıçerısınde olan ve tek amacı mukemmel bır performans olan muzısyen, çalgısını en lyı amuda kalkarak çalabılıyorsa öyle yapacak denlı gozu bır şey gormez halde olabılır Bellı mıktarda stres ve kaygının, ıcra kalıtesını arttırıcı etkısı olduğu kabul edılebılır Ama bır muzık parçasının ıcrasının sadece notaların en doğru bıçımde çalınmasından ıbaret olmadığını, muzısyenın kendısıne ozgu yontemlerle kendı duygusunu muzığınde gosterebıleceğını bılmemız gerekır Bu yontemler, elle tutulur olmayan kuçuk teknık farklılıklara dayandığı ölçude, stres ve kaygıdan etkılenecektır Kaygının sonuçları Performans kaygısı, sahne korkusu vb ısımlerle adlandırılan kaygı reaksıyonunda genel bırtedırgınlık yanı sıra terleme, korku, hızlı ve/veya sert kalp atımı, nefes yetmiyormuş glbi olma, ağız kuruluğu, bulantı ve şiddetlı bir işeme ıhtıyacı vardır Adrenerjık sıstemın tumuyle ayağa kalkmasına bağlı bu belırtılerın artık ıcrayı nasıl etkıleyebıleceğını duşunun Belırtılerın kendını bırazcık gosterır gıbı olması kı olağan kaygı ıçerısındekı muzısyenı telaşlandırdığı anda belırtıler hızla şıddetlenır ve mukemmel ıcrayı ımkânsız kılar Bu durumu önlemek ıçın bır betabloker ilaç kullanımı yaygın bır alışkanlıktır Hatta oylesıne kı pek çok kışı bu ılacı herhangı bır denetım olmadan "kafasına göre" kullanır Sonuçta, sahne korkusunun pek çok belırtısının gerçekten etkılı bır tedavlsı, yanı ortadan kalkması gerçekleşır, ama ılacın olası yan etkılerı şeklınde yenı bır perde açılabılır Muzısyenler arasında (yıne ıstatıstıksel) %25 oranında rastlanan sahne korkusu yanı sıra, %20 oranında alkol ve madde kullanımı problemı var Bunların Amerıkan rakamları olduğunu tekrarlamalıyım Muzısyenlerın %17'sınde ışlevlerını aksatacak duzeyde, %7'sınde de aktıf bır klınık tedavı gerektırecek duzeyde depresyona rastlanıyor Oldukça yuksek beklentılı bır meslek ıcra eden bu kışılerın rahatlamaları, daha az streslı olmaları ıçın yapılacak uygulamaların karıyerın gıdışı uzerındekı etkılerının unutulmaması şart Ama herhalde en onemlısı, gerek fızıksel, gerek psışık sıkıntı ve sorunların gıderılmesınde muzısyenı kendı bağlamında çalgısı, orkestrası, ılışkılerı, geçmışı, karıyerınden ve hayattan bekledıklerı duzeyınde değerlendırmek olacaktır Muzısyenı kendı dunyası ıçerısınde karşılayıp, onu tanıyıp yardımcı olacak hekımler doğru tedavıyı yapabılırler Yoksa, ıncınebılırlığı yuksek bır hasta grubu ıle uğraşmanın rısklerı altında kalınabılır U