Katalog

DOÖ A Doğada büyüme vakti Büyüme hareket demektir. Bu, daha filizlenmeyle başlar. Hareket, filizin topraktan aldığı besin maddeleriyle başlar... Derleyen: Koral özgül Baştaraf 11. Sayfada er vıl aynı şey gerçekleşır Ağaçlarla çalılar yemyeşıl gıysılere burunurken bızler şaşkın bakakalırız Aklımız bıze bunun sıradan hatta sıkıcı bır sureç olduğunu soyler Ağaçlarla çalılar bır dahakı ılkbahara patlayacak tomurcuklar meydana getırır Kuşaklar boyunca fılozoflar hayata <' şkın sorularla uğraştılar Hayatın gözlemlenebılır en onemli belırtısiyse buyumedır. Fılozoflar hayat kavramında 'ozgurluğu dur durak bılmeyen ıçten belırlenmış bır hareketlılığı temelde bılınçsız kay naklardan fışkıran, yorulmaz bır gucu" gorurler Biyologlarsa hayatı şu basıt formu le ındırgerler Buyume, uyum sağlama ve yayılma Bu kural ınsanlar ıçın olduğu gıbı, buyuyup gelışmek ve hayatta kalmaktan başka ısteklerı olmayan bıtkıler ıçın de geçer H derek yavaşlar Genç bir ağaç henuz boy atabılır ve kolaylıkla bır metrelık veya da ha uzun sürgunler verebılır Ama buyuk bir ağaç, buyume gucunu bırçok dal arasında boluşturmek durumundadır Bu yuz den, ınsan gozunun fark edemeyeceğı bır hızla yılda yalnızca bırkaç santım kadar yukselecek bıçımde buyur İnsan ve bltki Pekı bıtkılerın durmaksızın buyumele rının asla ınsan gıbı erışkın" hale gel memelerının sebebı nedır? Bıyolojık açı dan buna soylenebılecek şudur Insanın hucrelerı daha doğumdan çok once, belırlı gorevlere uyarlanıp genetık olarak du zenlenmış ayrışmıştır Bıtkının buyumesı ıse bundan farklıdır Kokten tepeye kadar yer alan buyume noktalarında merıstem (surgendoku) denılen farklılaşmamış hucrelerden oluşmuş dokular meydana gelır Bu dokulardakı hucreler sureklı olarak bolunur ve ağacın ılanıhaye ' buyumesını sağlar Adeta tamamlanmamış olarak kalan bu hucreler toplam hucreler bıleşkesıne bır etkıde bulunmaz Bunların yegâne var oluş sebeplerı, bölunme yoluyla muthış bır hızla çoğalmak ve böylelıkle doğanın yapım planına uygun bır bıçımde, bır organızmanın çeşıtlı bölumlerını ınşa etmektır Buyume komutu, elektrık ıçtepılerıyle ıletılır Bugun artık bıtkılerın de ılkel hayvanlardakıne (orneğın solucanlar) benzer bır sınır sıstemıne sahıp oldukları bılınıyor Hucreden hucreye uzanan plazma lıflerı elektrıksel ıçtepılerı ıletır Aslında bıtkının yaşamı hormonlar tarafından yonlendırılır ama hormonların yapımı bu ıçtepılerce başlatılır Bu ıse ılkbaharda ışık ve ısının uygun olduğu donemde gerçekleşır Bu surecte onemli olan gunduz değıl ge ce sıcaklığıdır Gunduzlerı sıcak olsa bıle gecelerı henuz don görulduğu surece bıtkıler harekete geçmez Çunku tomurcukları vaktınden once açılacak olursa, don yapan gecelerde ıçlerındekı su yuzunden donarlar Tomurcuklar ancak, hava sıcak lığının gecelerı beş altı derecenın altına duşmedığı donemlerde açılır Bunlar bıtkının kış uykusundan uyanan ılk bolumlerıdır Çunku bıtkının buyuyebılmek ıçın yapraklarda gerçekleşecek lotosenteze ıhtıyacı vardır Merıstemlerın hucre bolunmelerı sonucu oluşmuş olan yapraklar çoktan berı tomurcukların ıçınde hazır beklemektedır Ilkbaharda tomurcuklar şıştığınde, hucre bolunmesı çoktan bıtmıştır Hem çıçek hem de yaprak tomur cukları, hucrelerın SL çekmesı ve uzayıp gerılmesı sonucunda şışerler Poylelıkle buyuyen yapraklar tomurcuk kabuğunu çatlatana kadar gıttıkçe artan bır basınç uygularlar Bundan sonra gereken yalnızca, çok tan hazır durumdakı yaprakların uzayıp gerılmesı olduğundan, yapraklar (orneğın kestane ağacında olduğu gıbı) bır gecede ortaya cıkabılır Hucrelerın boyle uzamasının başka bır ışlevı daha vardır Boylelıkle uzayıp yassılan hucreler daha sık bır bıçımde yan yana ve ust uste yığılarak yaprak ya da çıçeğe sağlamlık kazandırır Yalnız nergıs gıbı soğanlı ve çok yıllık bıtkılerde, çıçekler yapraklardan once ortaya çıkar Bu da ancak, soğanda oncekı seneden depolanmış olarak bulunan şeker sayesınde mumkun olur Soğan, çıçeğın guç kaynağı olarak vazıfe gorur Bır ağaç ancak yeterınce besın oluşturabılıyorsa kalınlaşmaya başlar Bunu gozlemlemek bıle mumkundur Bır ağacın govdesıne bır tel sarılırsa ılkbaharda henuz ağacı gevşek bır bıçımde sarmasına karşın yazın dar gelmeye başlayacaktır Çunku yazın, ağacın govdesınde tam kabuğun altında bulunan, yalnızca bır santımetre kadar kahnlıktakı buyutkendokudakı (kambıyum) hucreler bolunur Bu bolunme esnasında buyutkendoku sureklı olarak uç çeşıt hucre uretır Kısacası buyume hareket demektir Bu daha filizlenmeyle başlar Fılız topraktan aldığı besın maddelerını hareket ettırmış olur Ayrıca, Kendı turune has bıçımı elde etmek uzere gelışerek kendısı de hareket eder Ne var kı, hareket ıçın enerji gerekır Bu yuzden yalnızca bıtkıler durmaksızın buyumeyı başarabılır Çunku bunun ıçın gereken enerjiyı fotosentez yoluyla kendı kendıne uretır Pekı, sureklı buyumek ağaca ne kazandırır7 Gerçekten de bu durum onun çıkarınadır Bır bıtkı daha lyısını bulmak uzere, bulunduğu yerı terk edemez Yalnızca ışığa doğru uzanabılır Yaşamı buna bağlıdır Çunku buyume aynı zamanda, baştan ,/erılı sınırlar ıçınde gelışmektır Bıtkılerın sınırları ortadadır Kendılerınden başka hıçbır şey yaratamazlar Bu yuzden butun enerjılerını buna harcayabılırler Buyume aynı zamanda, butun canlıların boyun eğdığı bır kaderdır Bır tohum yıllarca bekleyebılır Ancak ıçlerındekı nuve faalıyete geçtığınde buyumekten başka seçeneklerı yoktur, ışte bır yağmurun ardından yeşerıveren çollerın sırrı Bıtkılerde buyumenın alternatıfı olumdur Bu konuda kendılennın ne "duşunduğunu" bılemıyoruz Açıkça gösterdıklerı tek şey, onların da yaşamın kendını olume karşı savunduğudur Yoksa bıtkıler çevre koşullarına ayak uydurarak hayatta kalma mucadelesı vermezlerdı Bazı bıtkılerde bu kendı kendının reddı derecesıne varır, oyle kı uyum sağlamanın sonucunda bazen, bıtkılerın her zamankı gorunumune hıç de sığmayan hallere gırerler Orneğın, bır bıtkının en karakterıstık ozellıklennden olan yeşfl rengi (klorofıl) kaybederler Taş kaktusu Kendısinl bir taş yığınına benzete lıdır Bu sureç gözle görunmese de bır bıtkı yaşadığı şure boyunca buyur çok yaşlı bır ağaç bıle olsa Bu o raddeye varabılır kı, bazıları kendı ağırlıklarını taşıyamayıp yıkılır Söğüt buna lyı bır örnektır Bunlarda 1 bO yıllık bır omur hıç de ıstısna değıldır Soğut çoğunlukla akar su kıyılarında yaşadığından, çabuk buyumek zorundadır Çunku belırlı bır buyukluğe ulaşıp, topraga sıkıca tutunabılecek kadar çok kok oluşturmadan su baskınına yakalanırsa yerınden olabılır Ne var kı, hızlı buyume nedenıyle ağacın dokusu yumuşak kalır ve bu nedenle bır zaman sonra soğot kendı ağırlığını taşıyamaz olur Tabıı ılerleyen yaşla bırlıkte buyume gı Bıtkılerın nasıl olup da boyle marıfetle rı olabıldığı henuz buyuk olçude doğanın bır sırrıdır Oxford Unıversıtesı'nden oı yolog Rıchard Dawkıns bu sırrın açıklanmasına bır adım daha yaklaştı Davvkıns bır yıl kadar once, bıtkılerın oldukça kısa bır sure ıçınde yenı çevre koşullarına uyum sağlamalarını mumkun kılan şeyın • muhtemelen 16 gende gızlı olduğunu buldu Araştırmalarının sonunda, belırlı koşullar altında belırlı tepkımelerı ongoren, ne özel bır madde ne de onceden bıçımlendırılmış ınşa planları bulabılmıştı Bu yuzden, bır gen orgutlenmesının soz konusu olduğu sonucuna vardı Bu, bır bıtkı turunun hayatta kalabılmesı soz konusu olduğunda, genlerın bırbırıyle sınırsız kombınasyonlar oluşturabıldıklerı ve kısa surede başarılı mutasyonlara gıdebıldıklerı an lamına gelıyor Bunun tam olarak nasıl gerçekleştığıyse henuz bılınmıyor Ancak bu ışın yalnızca bıyolojık yonu Insan bır yandan da yaşamın ardında belkı de bır tur ustun bılıncın saklı olduğu duygusundan kendını alamıyor Neden bıtkı oğut Yaşama tutkulan ınanılmazdır Toprağa sokulan kopuk dallar bıle hemen köklenır, yenı sürgunler verir ve buyumeye devam eder Bambu O kadar buyuk bır güçle gunışığına çıkar kı, metrelerce yaprak tabakasını delıp taşiarı yerınaen oynaıubılır