Katalog

J EO LOJ İ Bir doğal anıt: Nemrut Yanardağı "Dağdan gök gürültüsünü andıran sesler çıktı.. Büyük yarıklar oluştu.. Öldürücü fena bir koku, insanları hasta etti.. Alevler taşları kızarttı, havaya fırlattı..." Nemrut Yanardağı, en son 1441'de püskürdü ve sustu. Ülkemizdeki en genç yanardağdır ve hâlâ gazlar çıkartır. Yanardağın kalderası ve gölleri, mükemmel bir gezi yeridir. Dr. Tuncay Ercan MTA Jeolojl Etüdleri Dairesi, Ankara D oğu Anadolu'da Bıtlıs ıl sınırları ıçınde, Van Golu'nun batısındakı Tatvan ılçe merkezı yakınında yer alan Nemrut Dağı, ulkemızde etkınlığı en son durmuş olan genç bir yanardağdır. Çoğu kez, Adıyaman'da bulunan ve zırvesınde Kommogeno krallığına ılışkın olağanustu guzellıkte buyuk heykellerın yer aldığı dığer Nemrut Dağı ıle karıştırılmaktadır Y^klaşık 550 yıldan berı lav çıkartmayan, yarı sönmuş durumda olan bu dev yanardağın en yuksek yerı 2935 m olup, doruk kısmında uzun eksenı yaklaşık 7,5 km yı bulan elıpsoıdal şekılde ve çokme sonucu oluşmuş bir kalderaya ve bu kaldera ıçınde yer alan ırılı ufaklı çeşıtlı gollere sahıptır Kalderanın çevresınde yukseklıklerı 500600 m olan dık yamaçlar gorulur Gerek volkanolojık evrımı ve oluşum koşulları gerekse, gunumuzde kaldera ıçınde saptanan sıcak su ve gaz çıkışları ve doğal guzelliği nedenıyle çok sayıda araştıncı tarafından zıyaret edılen Nemrut yanardağı, pek çok turde değişik volkanlk urun ıçermesıyle de yerbılımcıler ıçın doğal bir laboratuvar durumundadır Özellıkle jeotermal enerjı açısından olumlu özellıkler taşıması yuzunden yanardağ çevresınde ve kaldera ıçınde yapılan jeolojık, jeofızık ve jeokımyasal araştırmalar gıderek yoğunlaştı Bu çalışmalarm ışığında Nemrut yanardağının, volkanolojık evrımını 5 aşamada tamamladığı belırgınleşmektedır basınç altında olan magmada gazlar azalmaya başladı ve bu nedenle akıcı bir duruma gelen tavlar ana yarıktan ve çevresınde yer alan talı yanklardan çıkarak genış alanlarda aktılar Basınç ve gazlardan kurtularak sıvı gaza geçen magma bazık nıtelıktedır ve ıkıncı evre ıle yeryuzune çıkan trakıandezıt ve trakıbazalt turde lavlar çok akışkan olup özellıkle bugunku Bltlls Vadisı boyunca tıpık yuzleklerını oluşturdular Gunumuzde, Nemrut yanardağına 45 km uzaklıkta bıle bazaltık lav yuzleklerıne rastlanmakta Çıkan lav mıktarına 25 km 3 olduğu duşunulen ıkıncı volkanık evrenın sonlarına doğru magma yıne nıtelık değıştırmış ve gazca zengınleşerek şiddetli patlamalarla yenıden volkanık pıroklastıkler puskurmuşlerdır Bunlar yer yer pembe renklı andezıt Nı, ..u. ^usJ. kaiJo. dsının Içl ve Nemrut (3610 ve dasıtık ıgnımbrıtler, yer yer beyaz sungertaşı yığışımları, kımı yerlerde ıse kahverengı ve sıyah renklı trakıtık ve trakıandezıtık ıgnımbrıtler gıbı urunlerdır Kızgın kul bulutları şeklınde çevreye saçılan volkanık pıroklastıklerın havadan duştuklerı yerlerde ust uste yığışmaları ve ısıbasınç etkısıyle pekışmelerı sonucu oluştular Gunumuzde Bltlls şehrı, sıyah renklı trakıandezıtık ıgnımbrıtler uzerınde kurulmuştur ikincl evrenin sonunda bir suskunluk donemı etkın oldu Bu devrede, baca tıkanmamış ve gaz kapsamının yenıden azalması ıle trakıtık lavlar, oluşmaya başlayan ana kraterden çıkarak çevresınde yığışmışlar, faz la akıcı olmamaları nedenıyle de krater yakınlarında yer almışlardır Trakıtık turde lavlardan sonra yeşılgrı renklerde ve bir doğal volkanık cam olan obsıdıyenler çıkmışlardır Dağ oluşuyor Uçuncu volkanik evrede daha sonra yenıden gazca zengınleşen magma şiddetli patlamalarla aglomera ve volkanık breşler gıbı pıroklastık urunler verdıler Yer yer de camsı trakıtık tufler gorulur Nemrut ana konislnl oluşturan bu uçuncu volkanik evre tum dığer evrelerden daha uzun surdu ve pıroklastık urunlerden sonra yenıden camsı trakıtık lavlar ve sıyah renklı obsıdıyenler oluştu Boylece ana konı gıderek buyumeye başladı ve belırgınleştı Bu sırada ana konı etrafında da domlar şeklınde Şahmiran Tepe, Kale Tepe ve Kalekıran Tepe gıbı kuçuk volkanık konıler meydana geldı Kısa bir duraklamadan sonra olasılıkla ana konının altında yer alan magma odasındakı magma, yenıden nıtelık değıştırdı ve kırmızıkahve renklerde trakıandezıtık ve trakıtık tuflerle kullerı oluşturdu Bu urunler ana konının yanı sıra kuzeydekı Nemrutbaşı Tepe dolaylarında da bir yarık boyunca çıktı ve bu konıyı oluşturdu Boylece gelışımını tamamlayan Nemrut ana konısı, yaklaşık 45004800 m yukseklığe erıştı ve bugunku Suphan ve Ağrı Dağı gıbı dev bir boyut kazandı Geniş bir plato Yaklaşık 1,5 mılyon yıl kadar önce bolge genış bir plato şeklındeydı Gunumuzdekı kalderanın yer aldığı alanda gazca zengın bir magmanın, açılan bırçatlaktan puskurerek çevreye yayılmasıyla ılk volkanık evre etkın olmaya ve Nemrut yanardağı, oluşmaya başladı Bu evre ıle çeşıtlı volkanık pıroklastık gereçler (kul, tuf ve aglomeralar) çevreye kılometrelerce uzaklıklara yayılarak ust uste yığışmaya başladı ve yanardağın ılk ıskeletını oluşturdular Volkanık urunlerın çok fazla mıktarda olmaları ve genış bir alana yayılmalarından, magmanın gazca zengın olduğu ve patlamaların çok şiddetli geçtıği anlaşılıyor Bu evre ıle yaklaşık 100 km 3 hacımde pıroklastık gerecın çevreye yayıldığı duşunuluyor Daha sonra gazca doygun ve buyuk bir Kaldera oluşuyor Dorduncu evrede Nemrut kalderası oluştu Bılındığı gıbı kalderalar, kraterlere kıyasla daha buyuk çaplı olan, dik kenarlı leğen veya kazan bıçıminde volkanik çukurlardır. Bunlar volkan konılerı ve kubbelerının zırvelerınde meydana gelırler ve genellıkle 115 km çaplarında daıresel veya elıpsoıdal bıçımlerde olurlar Kalderaların oluşum koşulları ve şekıllerı farklıdır, bazen şiddetli pat lamalar sonucu konının parçalanıp dağılmasıyla meydana gelırler Gaz basıncının artmasıyla oluşan bu tıp kalderalara "patlama kalderası" denır Şayet volkanın baca ve ocak kısmındakı ıç kuvvetler kalkıp, gaz basıncı gıderek azalırsa ve magma boşalımı nedenıyle altta bir boşluk oluşursa volkan ko Şekıl 1Nemrut yanardağının yer bulduru harıtası 10