Katalog

KARŞI PSİKİYATRİ Karşı psikiyatri K arşı psıkıyatrı deyınce, belkı de ılk akla gelen Turkıye'de "Guguk Kuşu' adıyla oynayan populer fılm Oysa fıl mın konu olarak seçtığı akıl hastanelerıyle ılgılı "Asylums" adlı kıtabıyla Ervıng Goffmann ve "Ruh Hastalığı Mitı" adlı kıtabıyla Thomas Szasz, karşı psıkıyatrının ABD'dekı sozluğunu yapmaya 1961'de başlamışlardı Ingıltere'de ıse akımın fıkır babası R.D. Laing ve ısım babası David Cooper, fılm çevıremedılerse de, Jack Nlcholson denlı meshur olmuslardır Yankı Yazgan "Akıl hastası yoktur" Fransız gazeteciyazar Guy Sorman, karşı psikiyatri akımının önde gelen isimlerinden Thomas Szasz ile konuştu. • Deliler deli değil mi? • Psikiyatristler modern sorgucular mı? • Uyuşturucu serbestliğini savunmak mı gerek? • Deli olmayanlara niçin deli tedavisi yapılıyor? • Kötülük, beyindeki kimyasal düzensizliğin sonucu mu? Çeviri: Dr. Ismail Küınç Guy Sorman (solda) ve Szasz 7 saat psikiyatri uzerıne goruştuler ınandırmaya çalışıyorlar Bu yanlış Şızofrenı hıçbır organık rahatsızlığa uymuyor Her çelışık duşuncenın arkasında beyınde çelışık bır hucrenın olduğu hıkâyesını bırakalım psıkıyatrıstlerın görevı "suçluları serbest bırakıp masumları ıçerı tıkmaktır " Işte Szasz'ın ununu kotu ya da ıyı sağlayan ve gızemını bıldığı 'formullerden bırı ' Bır dığer gerçek oyku Florıda'da ıdam mahkumu bır kışının cezası yenne getırılmez Çunku hapısane psıkıyatrlarına göre bu cezayı ç*ekmek ıçın zırdelıdır "idamın gerçekleşmesı ıçın tedavı edılmesı mı gerekmektedır?" dıye sorar Szasz ABD Yuksek Adalet Dıvanı bu soruyu sormaktadır Neden cınayet arkasında her zaman bır akıl hastalığı aranır9 Insanlık adına mı 9 "Ha yır, tersı" der Szasz, "Eğer bır ınsanın ısteyerek ığrenç ve hesaplı bır cınayet ışleyebıleceğını kabul edersek ınsan doğası tumuyle kotu olabılır Halbukı bız ınsan doğasının ıyı olmasını ıstıyoruz Elındelık'ın (cuzı ırade) cı nayete kadar gıdebıleceğını kabul etmek ıstemıyoruz O halde cınayet elındelığın sonucu değıl, akıl hastalığının sonucudur " XVIII yy 'a kadar kotuluk şeytan çarpma ısı olarak yorumlanıyordu Bugun ıse kotuluk genetık ve kimyasal bır duzensızlığın sonucu olarak yorumlanmaktadır Szasz'a gore bu tun bunlar efsanevıdır ve bılımsel değıldır Zaten eğer davranış beyınden hareketle gerçekten çozumlenebılseydi neden iyi bir hareketin kimyasal nedenleriyle ilgılenmiyoruzda hep kotulerle ılgılenıyoruz? "Gerçekte, çoğu katiller normaldir ve hatta çok karmaşık cinayetleri işlemek için yeterince de akıllıdırlar." müş Benlik" adlı kıtapta, şızofrenı ve aıle ıletışımındekı patolojı arasındakı ılışkı ışlenır Adı karşı psıkıyatrıyle ozdeş sayılan Lalng, hastalık belırtısı sayılan duşunce algı ve davranışların ortaya çıktıkları bağlam ıçınde anlaşılabılır olduklarını one surer Şızofrenı bır kurtuluş eylemı, adeta bır yarma harekâtıdır llerıde daha genel lenecek olan b j goruş karşı psıkıyatrının komprıme bır ozetı sayılabılır "Ruh hastalığı, ezen ve yabancılaştıran bir topluma başkaldıran ezllmış kişıye yapıştıralan bir yattadır. Psikiyatrist Ise egemen politik yapının bır aracı olarak bu kişıyi hizaya sokar, duzene uydurur ya da etkısizleştlrir. Pslkozun ardında yatan politik meseleleri kamufle eder. Laing ve Cooper, teorılerınde değışen olçu lerde varoluşcu, Marksıst oğeler taşıyorlardı Uzun sure ortak projelerde yer aldılar Cooper, ozelhkle "Aılenin Ölumu"nde psıkoz ıle aıletoplum orgusu arasındakı ılışkılerı ınceleyerek daha politik olurken, Laing gıderek mıstık oğe lere duşuncelerınde daha çok yer verdı ' 6O'lı yıllar boyunca suren bır ıkılıyı" Szasz'dan ayıran goruşlerden bırısı psikozu, adını hastalık olarak koymamamkla bırlıkte bır 'durum' ola rak kabul etmelerıydı Szasz ıse organık bır hasar ya da aksamanın gosterılemedığı hıçbır durumu hastalık ola rak kabul etmıyordu Yandakı yazıdan da göruleceğı gıbı, Szasz'ın karşı psıkıyatrıklığı değışık renkler taşımaktaydı Hâlâ da oyle Farklı bır anlayıştan gelen Foucault ıse genel anlamda hastalık kavramını ve psıkopatolojıyı tarıh ıçerısınde ele alır Psıkopatolojı ıçınde yer aldığı sosyaltarıhsel bağlama gore tanımlamr ve zaman ıçerısınde değışkenlık gosterır Ozellıkle 6O'lı yıllarda radıkal toplumsal kesımlerde benımsenen toplumda çeşıtlı yankılar uyandıran karşı psıkıyatn psikiyatri ustunde de onemlı etkıler doğurdu Tam da kaos ıçerısınde oldu ğu bır dönemde, psıkıyatrının şoyle bır durup kendıne bakmasına neden oldu Akıl hastanelerının ınsanlık dışı fızıksel şartları duzeltıldı, toplumsal ruh saglıgı polıtıkalan uygulamaya kondu Butçeler genışletıldı Butun bu degışıklıklerın karsı psıkıyatrıye bağlanması herhalde gerçekçı sayılmaz Toplumun o donemdekı "hava' 'sı beyın araştırmalarında onemlı somut adımların atılmaya başlanması, yenı buluşlar sadece bırkaç başka etken Psıkıyatrının kötuye kullanımı, orneğın duzen muhalıflerının, marjınallerın 'ruh hastası' sayılarak zorla hastanelere ka patılmalan gıbı uygulamalar azaldı Bunda psıkıyatrının tanı olçutlerını belırgınleştırmesının ve yaygınlastırmasının, yanı tam daeleştırıldığı gıbı, tıbbıleştırılmesının rolu olduğunu soylemek gerekır Psıkıyatn bıyolojık temellı bır bılım olmakla bır lıkte pek çok sosyal yanı olduğunu da fark ettı Ruhsal bozuklukların anlaşılması ve açıklanmasında çok boyutlu çok belırleyenlı teorıler kla sık nedensonjç ılışkısıne dayanan kaba pozı tıvıst teorılerın yerını almaya başladılar Antıp sıkıyatrı yaklaşık 30 yıl sonra oldukça farklı bır yerde Zıra bu zaman ıçınde psıkıyatn çok fark lı noktaya vardı Eleştırıler ve suçlamalar renk ton ve de ısım değıştırıyorlar 9O'lı yılların eşığınden dunyadakı politik atmosferın değışıklığı de bılım dunyasındakınden az çarpıcı değıl R.D. Laing'ın 1957'deyayımladığı "Bölün G oruşme yapmak ıçın de olsa, bır psıkıyatrıstı gormek pek guven verıcı değıldır Fakat Szasz benı sakınleştırıyor "Akıl hastası yoktur" dıyor Szasz'a gore "Delilik yoktur". Akıl hastalığı dedığımız, bızı rahatsız eden kışılerın davranışıdır Bu nedenle XVIII yy dan berı delılerı hapsedıyoruz ve bugun de onları sankı hastaymışlar gıbı tedavı edıyoruz Szasz otuz yıldan berı psıkıyatrık gozaltına almaya karşı çıkıyor ve başarılı da oluyor ABD ve İnglltere'dekı "akıl hastalarının sendika"sının desteğını alıyor Szasz bana bunların "Savunma sendikası olarak orgutlenmlş Ilk hastalar" olduğunu soyluyor Bu da onların baskı altında olduğunu ve akıl hastalığının tıpsal bır olay değıl bır ıktıdar sorunu olduğunu gosterır Szasz yalrıız değıl Ama delılığın deli gomleğı, elektro şok, kapatma ve kimyasal ılaclarla baskı altına alınmasını ılk kez açıklayanlardan bırıdır Mlchel Foucault "Delılığın Tarıhı" ıle bunu Fransa'da, Ronald Lalngde Ingıltere'de yapmıştır Szasz, "Foucault'a psikiyatrik baskıyı açıklamak açısından yakın sayılırım. Ama analiz ve çozumler konusunda ondan ayrılıyorum" dıyor Foucault ıçın akıl hastanesı, tehlıkelı sınıfiara karşı burjuvazının baskı aracıdır "Bu tarlhsel olarak yanlıstır" dıyor Szasz Ilk akıl hastanesı Ingıltere'de arıstokrası tarafından varlıklarını kaybeden "kaybolmuş" uyelerını kurtarmak ıçın kurulmuşlardır Delılığın tanısı her zaman rahatsız edıcılerden kurtulmanın bır aracı olmuştur Deli rahatsız eden, ortaya koyan, suçlayan kışıdır "Fakat" dıyor Szasz "Ben kımı karşıpsıkıyatrı akımları gıbı delıhğı ıdealleştırmıyorum Delılerı kapıtalıst sıstemın kurbanı olan ustun ınsanlar olarak görmuyorum Şu nedenle Delılık hıçbır nesnel olçutle tanımlanamaz Şızofrenıyı ele alalım En çok delılık tanısı olarak ele alınan olay Psikiyatristler bıze şızofrenının sarılık ya da ulser gıbı bır hastalık olduğunu Hinckley deli mi? "Toplumumuzda akıl hastalığının rolunu anlamak ıçın dını, fakat bılımsel olmayan bır olgunun varlığı onunde olduğumuzu bılmek gerekır" Delılığın tanısı Batılı toplumda cınlenmenın devamıdır Buyuculer, cınlenenler rahatsız edıyordu ve gerçek ıman adına sorgulayıcılar tarafından ortadan kaldırılıyorlardı Bugun psikiyatristler yeni sorgulayıcılardır ve hemen hemen aynı şeyı "gerçek bilim " adına yapıyorlar Eskıden dıne ınanılıyordu, bugun bılıme Akıl hastalığının bılımsel olmayan karakterının bır dığer kan.tı ananelere gore tanının değışmesıdır XIX yy sonunda psikiyatristler ısterılılerı ve saralıları tedavı edıyorlardı Bugun her ıkısı de hemen hemen tedavısız ortadan kalktı Bunların yerıne şızofrenı ve paranoya ortaya çıktı Szasz'a gore sonuç, bızı rahatsız eden şeyın gelışım göstermesıdır Halbukı sözde akıl hastaları bızı rahatsız etmek ıstıyorlar "Akıl hastalığı topluma yonelık bır gosterıdır " "Fakat" dıyor Szasz, "deliler bızı sadece rahatsız etmezler Aynı zamanda, ıster ıstcmez, bıze onemlı hızmetler sağlarlar Akıl hastalığı kavramı, normal olduğunu kabul etmemız zor olan kımı davranışlara uyum sağlamamızı sağlar Örneğın Cınayet " "Katıller ınfaz edılmıyor, tedavı edılıyorlar" Örnek 1982 yılında Ronald Reagan'ı oldurmeye çalışan John Hinckley'ın psıkıyatnk bır hastaneye kapatılması, durumu ozetleyen lyı bır gostergedır Hinckley eylemı ıle aktrıs Judy Foster'ı şaşırtmak ıstıyordu Psikiyatristler doğal olarak deli olduğu sonucuna vardılar Fakat Hinckley deli olmadığını soyluyor ve yargılanmak ıstıyordu Psıkıyatrıstlerın gozunde bu, onu deli olarak açıklamak ıçın ek bır nedendı Çağdaş toplumda Freud'un tarihsel sorumluluğu Szasz'ın vardığı sonuç Bugun beynın çalışması konusunda bılınen bılgılerın hıçbırı bızım seçımlerımızı açıklayamaz Elındelık kimyasal ya da elektrıksel bır olay değıldır Beyındekı duşuncelerı okumak olanaksızdır Kımı duşuncelerın kımı kimyasal tepkılere yol açtığı doğruysa da serbest duşunce bu tepkının nedenıdır, tersı değıl Fakat katıllerın akıl hastasına donuşmesı 12