Katalog

S O R U N Y A N I T L A Y A L I M B İ L İ M K Ü L T Ü R Uçak lastiği kaç iniş yapar? güçlerine göre, lastiklerin 200 ile 900 arasında iniş yapmalarına olanak vermektedir. Savaş uçaklarının lastikleri ise ancak 5060 inişi kaldırabilmektedır. Büyük yolcu uçaklarının lastikleri çok pahalı olduğu için, lastik üreticileri kullanılan lastiklerin üst kaplamalarını yenilemektedir. Yenileme, yeni lastik fiyatının üçte biri maliyetinde olrnaktadır. Bu alanda teknik donanımlar oldukça gelişmiştir ve lastik yenileme çok sıkı kontroller altında yapılmaktadır. (J Sibemetik=12 Sibernetiğin Yardımcı Bilimleri Vehbi Belgil ir Fransız atasözü, "Kiminle arkadaş ettiğini söyle, sana, senin nasıl bir adam olduğunu söyleyeyim" der. Bu söz, bütün bilim adamları için geçerlidir. Bu nedenle okutulan her bilimin başında, o bilimin ilişkili olduğu bilim dallarından söz edilir. Pozitivist Felsefenin kurucusu Fransız Auguste Comt, zamanının bilimlerinin tasnifinde bunların bağımhlık derecelerini ölçü alarak şöyle bir liste hazırlamış: Matematik, Astronomi, Fizik, Kimya, Biyoloji ve Sosyoloji (Comte, Psikolojiyi bilim saymıyordu). Burada tek bağımsız bilim Matematik'tir; hiçbir başka bilimden yararlanmaz. Astronomi büyük ölçüde Matematiğe dayanır (tabii, o zaman için). Fizik, Matematıkten de Astronomiden de yararlanır. Kimya her üçünden yararlanır. Her bilim gibi, Sibernetiğin de, önce bir "kuramsal" bölümü vardır; sonra da bir "uygulama" bölümü. Sibernetikte, araya bırde "mühendislik" bölümü girer. Buna göre bilimimiz: 1) Kuramsal Sibernetik, 2) Mühendislik Sibernetiği, 3) Uygulamalı Sibernetik diye üçe ayrılır. 1) Kuramsal Sibernetik: Bu kısımda, bilimimizin bütün temel kavramı ve bulguları yer alır. Bu kısma 9 araştırma dalı girer: 1) Sayılar ve Algoritm kuramı, 2) Haberleşme kanalları (hava, tel, Hert dalgaları...) 3) Bilgi kuramı, 4) Biyonık, 5) Otomatik etkileme ve düzenleme kuramı, 6) İstatistik makineleri, 7) Öğrenen makineler, 8) Düşünmenin modelleştirilmesi, 9) Genetik sorunlar. 2) Mühendislik Sibernetiği: ilk bakışta uygulama gibi görünürse de değildir; büyük ölçüde, kurama katkı mühendisliğidir. Şöyle: Sibernetik kuramlarına göre yapılan bir makine, bir canlı organına tıpatıp uygun yapıldığı halde çok kez çalışmaz. Aracın neden çalışmadığı araştırılır. So Hangi hız daha çabuk hissedilir? Muğla'dan Sayın Halil Gökovah'nm sorusu şöyle: "Geçenlerde llkokulda okuyan kızım sordu: "Işık hızı mı yoksa duyu sinirlerimlzln beyne ulaşma hızı mı daha çabuk hissedilir?" Bu soruyu yanıtlar mısınız? Bu soruyu ilgili bir uzman cevapladı. Evrende olası en yüksek hız ışık hızıdır. Duyularla algıladığımız fiziksel olguların (uyaranların) sinirler aracılığıyla beyne ulaştırılması ise sinirsel ileti hızıyla sınırlandırılmıştır. Ne tür sinir lifinin aracı olduğuna bağlı olarak bu hız değişse de sinirsel ileti hızları saniyede metrelerle ölçülürken, ışığın saniyedeki hızı yaklaşık 300 bin kilometredir. B 196O'lı yıllarda jetler uçmaya başladığında, birkaç saniye 250 km hızla yerde sürüyen lastikler sorun olmuştu. Yüksek hız ve ısı, lastikleri 100 inişle sınırlamıştı. Bugün üretimdeki kalite artışı, yolcu uçaklarının tiplerine ve D Ü Ş Ü N Blsikletl Bir bisikletli yolun üçte ikisini gitmlşken, bısikletinin lastiği patlar. Yolun geri kalan bölümünü, ilk bölümünün iki katı sürede ta BUL rriamladığına göre, bu kişinin bisikletli hızının yaya hızına oranı nedir? Bilmeceyi dogru olarak çözen 20 okurumuza K. Simonov'un "Bugün ve Yıllarönce" kitabını armağan ediyoruz. nunda, canlı organının farkına varılmamış bir fonksiyonu daha ortaya çıkanlır Bu fonksiyon tamamlanınca araç çalışır. Böylece, mühendislik bölümü, kuramsal bilgiye katkıda bulunmuş olur. Fikri daha da somutlaştırmak için Biyolojiden bir örnek verebiliriz: 200300 yıl öncesıne kadar bütün kanların (hayvan kanı dahil) aynı olduğu sanılırdı. Hatta, bir papa, gençleşmek için vücuduna bir deiikanlı kanı şırınga ettirmiş, tabii, hemen ölmüştü. O zaman ihtiyarın ölüm nedeni üzerinde durulsaydı, belki de "kan gruplan" diye bir şeyin varlığı anlaşılır ve ancak yüzyılımızın başlarında öğrenilerek uygulanan bu usulle hayat kurtanlabilirdi.lşte Mühendislik Sibernetiği ile Kuramsal Sibernetik arasında buna benzer bir ilişki söz konusudur. Bu bölümün dalları 7 dir: 1) Ossillatör'lar, 2) Otomatik düzenleyiciler (fîdbek, durum bildiren makineler), 3) Ekonomık tahliller, 4) Alternatifsiz makineler, 5) Gözleyen, yani, satır satır okuyan makineler (televizyondaki gibi), 6) Programlama sorunları, 7) Tam düzenleyiciler... Burada saydıklarımızın anlaşılacağını pek sanmıyorum. Çünkü, büyük bir bilimin bir dalı sadece bir ad tamlaması ile anlaşılamaz. 3) Uygulama bölümü: Sibernetik makinelerin, yani düşünen, bulan, bildiren makinelerin sayısı o kadar çoktur ki bunları tek tek saymaya, daha bugün bile pek olanak yoktur. Bunlara her gün yenileri ek leniyor. Fabrikalar, bankalar, uçaklar.. bil' gisayarlarla yönetiliyor. Bununla birlikte, uygulama alanlarını başlıca 8 noktada toplayabiliriz: 1) Fabrika ve işyeri yönetimi, 2) Astronomi ve uzay yolculuğu, 3) Bina yapım işleri, 4) Trafik sorunları, taşıma işleri, 5) Bilgi sunma servisleri, 6) Planlama, 7) Çeviri ve semantik (yani dil sorunları) 8) Bilgisayar destekii teşhis. [J Tıbbl taşhla f Fabrlka yönctlmi Uzay Ç«lışmilm Çtvirl ıraçları Tnrtlk düzanlem* Enformatyon ^lanlama m ticlükiu,tck',9iy« bir HtPSI t u inşaatta mühendldlk •orunları Geçen haftanın çözümü Çözüm All İle babası arasındaki yaş farkı 23 olduğuna göre Ali'nin 23, babasının da 46 yaşında olması gerekir. Tarzan Taner Gökçe Denizli, Ayşe Akkuğu Kunt İstanbul, Kazanan okuyucular Yılmaz Kolay izmir, Ibrahlm Göker Uşak, Murat Harputoğlu Adıyaman, K«nan Türkyılmaz Tarsus, Asım Erkan Bursa, Memduh Oğuz Konya, Sadettin Güraöz Şanlıurfa, Rüya Güneyll Diyarbakır, Nuri Genç Kozlu, Kemal Ayan Istanbul, İsmet Hotalak Adapazarı, Sadi Uğur Sözbir Ankara, Kenan Önder istanbul, Zafer Kayaau Ankara, Önal Haberal Ankara, Mahmut Esat Yaş Adana, Ayşegül Vural Ankara, Türkkan Gülyurdu Balıkesir, 15 tane 7 tane verdiği torbada, 7 tane aldığı torbada, 1 tane üstünde... Düzeltme Prof.Dr. Fatma Esin'in geçen hafta yayımladığımız 'Keşiflerinin 25. Yılında Kuasarlar" adlı yazısında, uzaklaşma hızı yanlışlıkla 1 + 2 V(v c) (vc) cv biçiminde olmalıydı. Düzeltir, okurlardan özür dileriz. Bilgi kuramı Hayvan modallarl [~Otomatlk~l düzanlaylcllar latatiatlk Maklnalari Ö^ranm* Maklnaktrl