Katalog

D E N İ Z L E R İ M İ Z T A R T I Ş M A S I Bİ Lİ M Y A Y I N Onarıtma, arıtma değildir M. llham Artuz Temmuz 1988 tarıh ve 70 sayılı Cumhurıyet Bılım Teknık'te Denızlerımız Dosyası nda Sayın Levent ve Sayın Idıl ın Marmara denızımızle ılgılı tartışmalara ılışkın soru ve değerlı katkılarının yer almasının benı son derece sevındırdığını belırtmek ısterım Denızlerımız Dosyası adı altında toplamaya çalıştığım yazılarda guttuğum esas amaç yurdumu zun bolunmez parçasını oluşturan denızlerımız konusunda ozlenen ılgıyı yaratmak ve bu konularda yıllarını harcamış araş tırmacıları da karınca kararınca aktıve etmektı Denızlerımız Dosyası'na Bılım Teknık sayı 70'te yöneltılen sorulara gelınce Bunlara mumkun olabıldığınce kısa ve öz cevaplar vermeye çalışacağım 1 Marmara Denızı 1949 yılından berı çok yakından ızleme olanağı bulduğum bır alandır Bu denızımizde bırbırı uzerınde yer alan ıkı su kutlesınden altta bulunan ve ortalama 7075 m dennllkten, 1000 m 'den fazla derınlıklere kadar Marmara çanağını dolduran su kutlesı jeolojık ve hıdrolojık yapısı gereğı 7075 m 'nın uzerınde yer alan su kutlesıne oranla çok kısıtlı bir oksıjen butçesıne sahıptır Bu alt su kutlesının doğal oksıjen ıçerığı 22 5 mg/lıtre dolaylarındadır Ustsu kutlesı ise, normal şartlarda suyun sıcaklığı ve tuzluluğuna bağlı olarak ortalama 7 mg/lıtre oksıjen ıçermelıdır Ma r mara Denızı yurdumuzun en yoğun nufus ve endustrı dağılımına sahıp bır yöre olarak 195O'lı yıllardan sonra hızla kırlenmış ve kırlenmektedır Denız kırlenmesı, organiK (evrensel, tarımsal, endustrıyel) ınorganık (ağırmetaller v b ) , termal ve radyoaktıf kırlenme ola rak dori ana grupta toplanabılır Bu kırletıcıler başlıbaşına kırlenme yaratabıleceklerı gıbı, kombıne (sınergetık) etkıleşmeler de oluşturabılırler Marmara'da bu kırlenme şekıllerınden hemen hemen her turlusunu ızlemek olasıdır Ancak bunlardan en başta gelenı, çeşıtlı yollardan denız çanağına ulaşan organık atıklardır Bu atıklar doğal şartlar altında ayrışmaları surecınde oksıtlenerek ulaştıkları su kutlesındekı oksıjen ıçerığını normalde olması gerekenın altına duşürurler Sorulara yanıtlar Çağdaş Yaşam ve Normaldışı Davranışlar ProlDr EnglnOeçlan 2 Bır denız ortamında doğal hayatın normal gelışımı ıçın 5 mg/lıtre oksıjen ıçerığı gereklıdır Bu mıktarın altında da, hukum suren ortam şartlarına uygun bır canlılar âlemı bulunabılır Örneğın Karadenız'de 200 m 'nın altında yer alan anoksık su tabakasında dahı bu ortama uyum gösteren bakterı toplulukları bulunabılmektedır Bır kural olarak, oksıjen mıktarının 5 mg/l'den daha aşağı duşuşu ölçusunde ekonomık su urunlerı uretımınde de hızlı bır tur azalması görulduğunu söylemek ve Marma ra denızınde son yıllarda görulen tur azal masını ve pek çok su urununun kaybolu şunu açıklamak mumkun olabıllr Buna karşılık bu oksıjen azalması ve organık madde bırıkımı sonucunda bu şartlara uyum gösterebılen ve bu durumu bır avantaja dönuşturebılen bazı turlerde anormal bır çoğalma gözlenebılmektedır Örneğın 197O'lı yıllardan berı gıttıkçe artan yoğunluktakı Redtıde ve denızyosunlarında (algler) gözlenen hızlı artışlar ıle •denız rengının kahverengımsı ve zaman zaman camgöbeğı renkler ıle suyun bu lanıklığındakı artışlar, organık kırlenmenın en belırgın kanıt ve endıkatörlerıdır Marmara'da gıttikçe artan organık kirlenme en lyı şekılde oksıjen ıçerığının ölçumu Ile ızlenmektedir 195O'lı yıllardan berı Marmara denızinde yapılan gözlemler (1, 2) durumu açık ve seçik ortaya koymaktadır, a) Marmara nın ustsu kutlesınde normal olarak 6075 m derınlığe kadar ulaşan 5 mg/l'lık oksıjen sınırı, halen 1725 m 'lık bır derınlığe kadar yukselmıştır (3) b) Marmara'nın aitsu kutlesınde 7075 m 'den aşağıda kalan çanağı dolduran suların oksıjen ıçerığının 22 5 mg/l olması gerekırken, özellıkle istarıbul dolayların da 0 9 mg/l'e kadar duştuğu, başka bır de yışle, altsu tabakasının dahı bu kırlenmeden etkilenmış olduğu saptanmıştır (4) 2 Akdenız'den Boğazlar yolu ıle gelen ağır, tuzlu su kutlesının gerek Marmara'da katettığı yol boyunca gerekse Boğaza gırış ve Karadenlz'e çıkışında karışıma uğradığı birgerçektır Sayın Levent ın belırttığı gıbı, istanbul metropolunun ana deşarjı Sarayburnu Kadıköy kesıtınde yer aldığından, bu karışım ıster tam o bölgede, ısterse daha ılerıde meydana gelsın, Doğalgazdan en verimli yararlanma Yılmaz Idıl S cvyet doğalgazı projesı ıle ucuz naklıyesı kolay lyı yanabılen bır yakıt turu hızmete konuluyor Ancak bu gaz ıthal edılıyor dovızle alınıyor Bu nedenle en verımlı bıçımde kullanılmalı Avrupa fırmaları daha şımdıden bu gazı şofbenlerde falan çar çur etmemız ıçın hırsla hucuma kalktı Bu tuzağa duşersek yazık olur Kanımca bu gazın en verımlı kullanımı ağır devırlı ve yuksek guçlu çok yuksek verımlı patlarlı stasyoner motorlardır Buradan elde edılen elektrık enerjısı ıle kent ıçı hızmetler ıçın ıkıncıl bır enterkonekte sıstem ku rulur Bu buyuk ureteçlerın egzoz gazlarındakı ısı enerjısı kente sıcak su temın etmede kul lanılabılır (Bunu yaparken motorların gucu ve verımı de yukselır) Uygun yerlerde, uygun ısı değıştırıcılerle bu enerjı kışın bına ısıtma da bıle kullanılır Böylece ısıl verlmlnen bu'k yuzdesı yararlı hale gelır Doğalgazda hava kırlılığıne neden olan (kukurt v b gıbı) maddeler yoktur ya da az dır Bu nedenle doğalgazı aşırı soğutarak sıvılaştırmak yolu ıle taşıt aracı yakıtı olarak Jsul lanma olasılıkları duşunulmelıdır özellıkle soğuk (frıgorıfık) vagon taşımacılığı konusun da sogutma ışı ıçın ek tesısata gerek gos termeyen bır yöntem olarak hesaba katılmalı Doğalgaz ıçın yapılacak tesısat ıster ıste mez bıyogaz eldesıne yardımcı olur Kentlerde kurulacak bıyogaz reaktorlerı bır ga zometreye gerek kalmaksızın elde ettıklerı bıyogazı bır basıt yıkama ışlemınden geçı rerek pompa ıle doğrudan şebekeye basar lar Boylece hem bu gazlar değerlenır hem de kent temızlığı ıçın en onemlı tesıslerden bırı ıçın yatırım teşvık edılır Doğalgazı sıvılaştırarak taşıtlarda kullan ma fıkrı geleceğı olan bır fıkır Çunku petrolun tukeneceğı ılerı yıllarda başka enerjı bıçımlerı ıle elde edılecek hıdrojen aynı tesıslerde sıvılaştırılabılır Tesıslerı yaparken bu olasılığa göre dızayn edılmesı lyı olur I I herhalukârda karışım olacağına göre değışen bır şey olmayacaktır Burada, ancak Boğazın değıl de, daha çok Marmara'nın etkıleneceğı savı ılerı surulebılır 3 Uygulanmakta olan kanalızasyon projesı (tasarım olarak) 5 mg/l oksıjen bulunmayan sulara bıyolojık arıtma yapılmaksızın su deşarj edılemeyecegı hukmunu ıçerdığınden, yurtdışındakı örneklerınden farklı değildir ve modern bır yaklaşımdır Sözkonusu olan husus, proje hukumlerı ıle uygulama arasındakı farktır (5) Halen yapılan uygulamadakı endışelerımız a) SarayburnuKadıköy ve Boğaz deşarjlarında bu hukme uyulmadığı ve en azından blr bıyolojık arıtma yapılmaksızın uygulanan yatırımların denız kırlenmesıne bır çözüm getirmeyeceğı, b) Arıtılmamış suların alt akıntı ıle taşınacağı denızlenmızin en produktıf kesımı olan Karadenızeşik platformuna ve Karadenız ın doğal dengesıne yapacağı olumsuz etkılerden kaynaklanmaktadır 4 ONARITMA Kesınlıkle bır ARITMA değildir Terımın kapsamından da anlaşıldığı gıbı onarıtma arıtmaya sevkedılecek atıksuların akımını engelleyecek katı ırı maddelerı elemıne edecek bır elek sıstemınden ıbarettır Bu durum, uyguglanan projede de açık ve seçık anlatılmaktadır (5) Onarıtma 2 5 cm aralıklı çubuklardan oluşan bır elek olduğuna göre bunun arıtma ıle ılgısının bulunmadığı kendılığınden anlaşılır 5 Bıldığım kadarı ıle 'Yayın' ve 'Rapor' arasındakı en belırgın fark, raporun genel lıkle, kısıtlı sayıda ve ancak ılgılı kuruluşa sunulan bır dokuman olması, yayının ıse, belırlı kurallara bağlı olarak ucretlı veya ucretsız olarak dağıtımı yapılan, herkese açık bır ıletışım aracı olmasıdır Başka bır deyışle yayın, topluma veya ılgılı kesımıne bır mesaj nıtelığıne sahıptır (Bılım Teknık bu konuya daha yakından eğılmelı ve çeşıtlı kesımlerde surup gıden keşmekeş ortaya konmalıdır kanısındayım) 6 Marmara'nın (veya dığer denızlerımızın) hıdrografısı, bıyoloji ve kırlenmesı ıle ılgılı yayınlardan istanbul Unıversıtesı'ne aıt olanları satın almak mümkündür Dığer unıversıtelerden de raporlar dışındakı yayınlar elde edılebılır Bu yayınlar sanıldığından çok daha zengın bır koleksıyon oluşturabılecek nıcelıktedır 7 Marmara denızının 30 yıldan berı kırlenıp kırlenmedığıne ılışkın soruya ıstenen dırekt yanıta gelınce, EVET Marmara de nızı son 30 yılda önemlı ölçude kırlenmıştır Bu halı ıle Marmara'ya temiz bır denızdır demek olanaksızdır Kaynaklar: (1) AASEN, O and ARTUZ, M.i 1958. A contrtbutlon to th« Flshery Inveatigations In the Saa of Marmara. Rap. F.R.C , EBK (2)ARTUZ,M, i VEKORKMAZ.K 1978. Marmara dentzlnde 1978 şubat dönemlnde yapılan hldrograflk çalışmalar önraporu Hidrob. Arast. Enat. latanbul. (3) ARTÜZ.M.I ve BAYKUT.F 1986 Marmara Denizinin Hidrograf isl ve Su Klrlenmesl Açısından Etudu. I.U Çevre Sorunları Uygulama ve Araatırma Merkezl Yayınları No 3 (4)BAYAZIT,M 1987 Marmara Takımadalarının Kıyılarında Deniz Hareketlerl. İ.T.U. Rektöriüğü Su ve Deniz Billmleri ve Teknolojlsl Uygulama Araştırma Merkezl (S) CAMPTEKSER 1975 Final Report. İstanbul Sewerage Project Master Plan Revlalon. Vol.1 and 2. YAŞAM Vh NORMALDIŞI CWRANIŞIAR Ftemzı Kıtab«vı Prof Dr. Engın Geçtan 427 s. 6 baskı, Remzı Krtabevı, istanbul Turkıye'de özellıkle psıkanalıtık teorı, meslekten olmayan kişilerın de ilgısıni .çeken bır alan Blr şekılde psıkanalıze ya da psıkanalızden turemış akımlara değınejı yayınların bolluğu ve satış rakamlarının geneldekı kıtap satışları ıçındekı görelı yukseklığı ılgı çekıcıdır Dığer yandan bu yayınların kaotık görunuşü de urkutucu Fromm ve Reıch'ın egemenlığındekı bu "pazar", psıkanalıtık teorının gerçek yuzu ve durumu hakkında eksik bılgı verıyor Psıkanalız bir tedavi yöntemı olarak ortaya çıktı Daha sonra ınsanı (hayatı, davranışları, urettıklerıyle) açıklamaya yönelık global bir teoriye dönuştü Hayatın her alanında yerinı aJdı 8u yaygınlığın urun ve uretıcı sayısında muthış bır bolluğa yol açmış olması kaçınılmaz Ancak teorinın oluşturucusu olan bır kışinln ve onun ardılı olan pek çok başka kışının Türkıye'dekı okura layık görulmemesı psikanallz hakkında tam bır fıkır oluşmasını engelhyor Freud'dan soz edıyoruz ve pek çok katkıcıdan. Dr Engın Geçtan'ın bu yıl 6 baskısı yapılan Çağdaş Yaşam ve Normaldışı Davranışlar'ı (Pslkanaliz ve Sonrası ıle bırlıkte) bu en önemlı parçaları eksık mozayığı tamamlıyor Kıtap bır yanıyla dınamık psıkıyatn ders krtabı gibı, konuların sıralanışı ışlenış tarzı ıle Ama akıcı ve rahat bır üslup bu "ders kıtabı"nı bılgi edınmenın guzel bır aracı halıne getırıyor Alanında, profesyonel olmayanlara da yönelık olmasıyla, neredeyse tek sayılabılecek bu kıtabın bır hoş yanı datarıhsel ve (elsefı boyutlara oldukça yer vermesı ve yazarın klinık yaşantısının ızlerinı taşıması Bır sonrakı baskıda eklenmesı beklenen dızın yanı sıra özellıkle bıyolojık teoriler ıçın bır gozden geçırme gerekli olabılir Zıra beyın araştırmalan, yazarın da belırttığı gıbı her hafta yenı bır şey ortaya koyuyor Bılgıler klasıkleşemeden eskiyor Insan hayatını, davranışlarını belırleyen ve ortaya çıkaran etmenlerın çeşıtlilığı çarpıcı, hatta urkutucu insanı anlamaya yönelık dısıplınlerın ortaya koyduklarını öğrenmek ıse kolay bır çaba değıl Ama sofrada neler var, neler yok, nereden başlamah, şu neyle pışmış, bu nasıl yapılrnış Bunu gormek ıçın lyı bır rehber yeterlı Sonra da sofranın unsurlarına tek tek dalabılırsiniz. D