Katalog

Cumhuriyet C U M A R T E S İ PARASIZ EKİ SAYI:6 7 11 HAZİRAN 1 9 8 8 Kanalizasyon atıkları ve nükleer ışınlama Hem çevreyi korumanın, hem de çamurdan gübre elde etmenin yeni bir tekniği Sayfa2 Körler için başka ne var, ne yok? Yeni bir bilim dalı daha: Kronobiyoloji Körlere yaşamı kolaylaştırıcı yeni gelişmeler. İçimizdeki saatler İnsan yaşamı çeşitli biyolojik ritmlerin etkisi altındadır. Bu nedenle yaşam temposu bu ritmlere göre programlanmalı. Örneğin ilkokul öğrencileri sabah 1011 arası esneme nöbetlerine tutulur. Liseliler için zihinsel çalışmaya en uygun saatler, 813 ile 1721 arası. TUS tartışması Soru kalıplarını ezberlemek zorunda kalıyoruz Sayfa: 5 ronobiyolojiyi, zamandan en iyi şekilde yararlanabilmek için bilime başvurma şeklinde de tanımlayabiliriz. Yüzyıllardan beri insan, zaman ile kendisi arasında bir ilişki kurmaya çalışmıştır. En uygun zamanı saptayabilmek için kah yıldızlardan medet umulmuş, kâh kâhinlerin öğütlerine sığınılmıştır. Son birkaç yıl içinde yapılan bilimsel araştırmalar ise bu konuya kesın kanıtlara dayanarak bir açıklık getırmiş bulunuyor. Fransa'da Rothschlld Enstltüsü'nde Kronobiyoloji araştırma uzmanlarından Alain Reinberg bu yenı bilim dalını üç soruda şoyle tanıtıyor: 1 Başlıca biyolojlk ritmler nelerdir? insan yaşamı çeşitli biyolojlk ritmlerin etkısı altındadır En çok bılinenleri şöyle sıralıyabiliriz: Günlük ritmler (24 saatlik süre içinde geçen, örneğin uykuuyanıklık hali); yaklaşık 30 günde bir tekrarlanan ritmler (kadın•ların âdet hali gibi); bir yılda tamamlanan ritmler. Nispeten yavaş cereyan eden bu ritmlerin yanı sıra daha kısa süreli ritmler (örneğin uyku gibi), hatta birkaç saniye süren ritmlerden de söz edilebilir. insan dünyaya gelirken biyolojik özelliklere birlikte, atalarından kalma biyolojik ritmleri de kalıt olarak beraberinde taşır. insanın doğa ile daha yakından yaşamını sürdürdü K ğü çağlardan miras kalan alışkanhklar, bugünkü yaşamı da etkilemektedır. Bu ritmler yaşamının öylesine ayrılmaz bir parçasıdır kı, sağlık dengesi tamamen bozulduğunda bile vücudumuz bu ritmlere boyun eğmeyi sürdürmektedir. Ağır bir beyın hastalığı olan alzheımer olaylarında, hastanın en ileri safhada bile biyolojik ritmine sadık kaldığı gözlenmiştir. 2 Günlük yasamımız dalma blyolo|ik saatln emlrlerine itaat eder ml? Maalesef günlük yaşamımızın temposu biyolojik rıtmlerimızle çoğu kez uyum sağlayamaz Gece vardıyaları, kıtalararası uçak yolculukları buna örnek gosterılebilir. Özellıkle gece çalışanların saat 22 ila 6 arasında 23 saat uyumaları şarttır Biyolojik ritmı ınkar etmek ciddi sonuçlar doğurur Bir süre önce Blrteşik Amerika'da Three Mile Island Santralı'nda meydana gelen nüklflfer kazada, tüm alarm sıstemlerinın çalışır durumda olduğu ve sinyal göndererek uyarı yaptığı belirtiliyor. Ancak kaza sabahın dördünde meydana geldiğinden, uzmanlara göre görevliler alarm sinyalini zamanında fark edemediler. Aynı hata uzun tatiller öncesinde otomobil sürücüleri tarafından da yapılıyor. Yollarda tıkanıklığa meydan vermemek ıçın tatilcllere "erken yola çıkın" diye salık veriliyor. Oysa bu saat dikkatin en dağınık olduğu bir zaman dır ve ölümcül trafik kazalanna yol açar. 3 Okul çocuklarının uymak zorunda oldukları yaşam rltml, biyolojlk yönden uygun mudur? Okulların klasik çalışma temposu ile bazı sosyal alışkanhklar, bazen biyolojik ritm ile tamamen ters düşmektedir Okul yıllarında çok uzun yaz tatilleri iyi değil. Çalışma ve tatiller mevsimlere göre değıl, insanın biyolojik ritmine göre ayarlanmalıdır. örneğin en fazla tatil yaz aylarında yapılıyor, kışın ise öğrencinın başını dersten kaldırması imkânsız oluyor Oysa insan yapısının yaz mevsiminde daha dayanıklı ve sağlıklı olduğu saptanmıştır Ayrıca bir okul gününün temposu da biyolojik ritme göre programlanmaiıdır. Yapılan incelemeler küçük çocukların sabah 10 ila 11 arasında sık sık esneme nöbetine tutulduklarını, sabah 10 sulanndaki teneffüslerde ise saldırganlık düzeyinln en yüksekte olduğunu gosterdi. Lis« çağında ise biyolojik saatler değışıklık gösteriyor: Zihinsel çalışma için en uygun saatlerin 813 ila 1721 arası olduğu saptandı. Çocukların beslenme temposu da doğal ritme ayak uydurmaktan çok uzakl insan bedeninln İçinde saatler mevcuttur. Bunlar herhangı bir nedenle bozuldukları zaman onarılmaları mümkündür. Kronobiyolojinin en yaygın kullanım alanlarından biri de tıptır ilaçlardan azami şekilde yarar sağlamak için günün hangi saatlerınde alınmaları gerektiği de saptanmıştır Hormonlann çalışma ritmi, kalp ve dolaşım sisteminin bılınmeyen yönlerı ancak son yıllarda, bu konuyla ılgılı araştırmalarda ortaya çıkmıştır. Örneğin, kalp krlzlerinln en sık sabah 9 sulannda meydana geldiğı de bu çalışmalar sonucu saptanmıştır Hasta olan kim? Bebeğiniz mi yoksa siz mî? Süt çocuk psikiyatrisi ve bir uzmanla röportaj. Sayfa: 67 (f Bir dahinin yaşamı 19 yaşında düello da öldürülen matematikçi Galois'in yaşam öyküsü Sayfa: 9 Sorularyanıtlar Fransa'da VIMejulf ve Rothschlld enstltülerinde kronobiyoloji konusunda araştırmalar yapan doktor Francls Levl, bir gazetecinin bu yenı bilim dalt ile ilgili sorularını şöyle yanıtladı: Biyolojik süreç içinde ritmlerin öneml nedir? Organizmanın çeşitli lonksiyonları zaman içinde değişiklilik gösterir ve periyodık bir tempo izler. Bu devrelere bıyolojık ritm denir. örneğin vücut ısısı öğleden sonra saat 4 ila 6 arasında en yüksek dereceye ulaşır Böbreküstü bezlerinın kortızol salgılaması sabah saat 8 dolayında en yüksek düzeydedır Bellrll zamanlarda ortaya çtkan hastalıklar var mıdır? Evet. Miyokard enfarktüsünün neden daha büyük olasılıkla gecenın sonlarına doğru ya da sabahın erken saatlerınde görülduğü ancak son zamanlarda anlaşılabilmiştir. Çünkü kan, sabah 8 dolayında en yüksek pıhtılaşma noktasına erişmektedir. Aslında normal olan bu fizyolojik ritm, bazı patolojik Ya kurtaracağız, ya da batıracağız Dünyanın çevre raporu Sayfa 10 Ilkokul çocukları sabah saat 10 ila 11 arasında sık sık esneme nöbetine tutulurlar. Biyolojik rltfnin eğıtim saatlyle ters düstüğü anlaşılıyor. Mikrobilgisayarların gelişimi Bugün çok daha yetenekli mini kişisel bilgisayarlar satın alınabiliyor. Sayfa: 8 Devamı 2. Sayfada Sibernatiğin konuları Sibernetik çözüm ve iletişim Sayfa: 11