Katalog

K A L I T I M B İ Lİ M O D AK ıı, kız mı? aptayan cinsiyet geni, Y kromozomu eti genetik yapının belirledlği bilimsel ette çocuk doğurmak için kadın ve diğer tavsiyelerirt de hükmü kalmadı. .ayılar bu konuda bır fıkır sahıbı olmamı>aglayabılır insan kromozomlarının tumu iılyar nukleotıt lutar (Nukleotıt genetik bılın temel bırımıdır) Kromozomların en ku5u olan Y bu rakamın yaklaşık 50 mılyonu oluşturur Bu gen genelde bırkaç bın kleotıt ıçerır Jurumu daha da kanştırmak ıstercesıne, nler parçalara ayrılmışlardır ve ayrı parar yuzbınlerce nukleotıt uzunluğunun us1e dağılabılırler B!r kromozom ustundekı ıı aramak, samanlıkta ığne aramak kadar dur Yayın çıkmazı Basılan kitap ve kişi başına düşen kitap sayısı bakımından okumayı seven ülkelerin çok gerlsindeylz. Reşıt Cunbevlt Kögıda yaptlcın son zamlardan da anlasıldıgı gıbı son yıllarda yayıncılığa karsı bılındı bır palttıka ızlenmekte Bunun sonucunaa bos/lon yenı kıtup sayısında bır azalma olduğu gıbı, artan kitap fıyatlarıyla bırlıkte okur sayısında da onem/ı bır dusme gorulmekte Sonucta, gcızete tıraılannda olduğu gıbı kitap yoytnalığında da gelecek ıcın teblıke sınyallen veren bır durum ortaya çtkmış bulunmakta Nufus arttıkca kitap okuyanlaıın suyısında gorece bır genleme soz konusu Kitap yayıncılığına ılıskın uluslaıarası ıstatıstıklere bakıldığında, Turkıye'nın bu alanda pek de parlak olmayan durumunun bu genleme sonucu daha da bozulacağı soylenebılır UNICEF'ın î J î ulkede yenı kıtap basımlan (ılk basımlar) uzenne yayımladığı ıstatıstıkler, kıtap okuma alnkanlığımız konusunda olumsuz bır değerlendırme yapmayı gerektırmekte I979J90Î yıllannı kapiayan verılere gore Turkıye'de ılk basımı yapılan kıtap sayısı 7979'do 5071, 1980'de 3396 ve 198l'de 4793'tur 8u sayılarla Turkıye, kıtap yayıncılığında onem/ı yerı olan ulkelerın elbette cok genstndedır Öıneğın, Sovyetler Bırlığı'nde ılk bas/m kıtapların sayısı aynı donemde 80, ABD'de 75, F Almanya'da 60, Japonya'da ıse 40 bını asmakta Ne var kı, Turkıye'dekı yavın.ptkınlıqı, Hındıstan gıbı bir Üçüncü Dünya ulkesının gerısınde kaldığı gıbı, nufusu Turkıye'nınkmden çok daha az olan bırcok gelışmıs ulkenın standartlütına aa ulasamamaktadır (orneğın, Isvıcre, Bulgarıstan, Macarıstan, Fıntandıya, Norveç vb ) DF varsayımı <Y embrıyonunun erkekleşmesını harekejeçıren, y kromozomunun ustündeki gen ıgısıdır? Bu soruyla bırlıkte cınsıyetın be snmesı molekuler aşamada ıncelenmeye şlandı Gen bulunmadan once bır ad bıle ılmıştı TDF (Testıcle Determınıng Factor )ezı Belırleyicı Etken) TDF'nın görevı ıbrlyodakı erbezı oluşumunu gerçekleştır ıktır TDF geninın yokluğunda, doğa taından önceden seçllmlş yol blr dlşlnin lamasıdır. vleye benzedığı bılınmeden y kromozomu undekı TDF genı nasıl bulunabılır? Bır ıni genı ızole edılmek ıstendığınde, bu, geı varlığı ya da yokluğuna bağlı olarak gölur ve açtklanabılen anormallıklerı olan kı>r aranır Kromozom ustunde, anormallıkle lıren değışıklıkler saptanarak aranan gen lunur Y kromozomu durumunda, X kadınXY = erkek" kuralına uymayan ormallıkler ıncelendı TDF den uzak bölge jk Ust bölge ye yakın , yluf A Ikı X kromozomu olan erkeklere 20 000 kışıde bır, bır X bır Y kromozomu olan kadın lara 50 000 kışıde bır rastlanmaktadır Bu kışiler çoğu zaman normal gözukurler, ancak çocukları olmaz Bılınmeyen TDF genı aşağıdakı ıkl denklemlı sıstemın çozumuyle bulunabılır Denk lemlerden bırı normal olaylarla elde edılmıştır TDF, XY erkeklerde bulunacak, XX kadınlarda bulunmayacaktır Ikıncı denklem pa tolojık vakalardan yararlanılarak oluşturul muştur TDF, XX erkeklerde bulunacak XY kadınlarda bulunmayacaktır Aslında, Y kromozomunun herhangı bır parçası ılk denklemı yanıtlar, ıkıncı denkleme yanıt verecek genı bulmak asıl sorunu oluşturmaktadır 1984 yılında, Parıs'tekı Pasteur Enstltusu'nden bir grup araştırmacı, Y kromozomunun mıkroskopla görulemeyen bır parçasının XX erkeklerın kromozomlarında bulunduğunu saptadı Bu ılk bulgu, TDF ustundekı araştırmaların bu parça ustunde yoğunlaşmasını sağladı Dışı olması gereken XX'lere erkek cınsıyetını aşılayan bu parça nın TDF genını ıçermesı gerekıyordu Amerıkalı Dr Davıd Page ve ekıbı, çalışmaları daha da ılerıye göturerek, XX erkek te olan ve XY kadında olmayan genı araştırdılar ve sonunda TDF geninın yerını belir ledıler Buna göre, TDF geninın ışlevı kesın , Var U W ' TDf bölgesı bölge y Kromozomunun çeşıtlı parçalara bölünmuş durumu leşmıştı Normal bır durumda Y kromozomu, patolojık vakalarda Y kromozomunun TDF genını içeren blr parçası gözenın çekırdeğınde bulunuyorsa embrıyo erkek oluyordu TDF sız bır gozede embrıyo dışı oluyordu Araştırmacılar bırbırlennı kutlayabılırlerdı TDF genı bulunmuştu ve her şey yerlı yerıne oturuyordu Ancak tam bu sırada, bır grup Amerıkalı araştırmacı X kromozomunun ustunde bır başka TDF genı daha buldular Bu bulgu tum verılen altust edıyordu Artık, embrıyonun cınsıyetını belırleyen bır degıl, ıkı gen vardı Araştırmacılar bu yenı durumu açıklamak ıçın çalışmalarını surduruyorlar En guçlu ıkı olasılık şunlar 1) Ikı gen farklıdır TDFX ve TDFY olmak uzere ıkı ayrı proteın uretıyoriar Genlerın erkekleşme hareketının başlaması ıçın bu ıkı genın bırleşmesı, bır anlamda çıftleşmesı gerekıyor 2) X ve Y kromozomlarının TDF genlerı aynı Aynı TDF proteinıni uretıyoriar Bu durumda, aynı TDF geninı taşıyan XX ve XY embrıyolan nasıl kadın ve erkek verebılırler sorusu karşımıza çıkıyor Dr Page ıkıncı olasılığı şöyle açıklıyor Uzun sureden berı, ıkı X içeren dışı gözeler de, X'lerden birinln etkın olmadığı bılınıyor Böylece XX gözesınde, bır tek TDF genı ça lışıyor, çunku ötekı işlevsiz kromozomun ustunde bulunuyor Tek başına X, bır doz TDF proteını uretıyor ve bu da erkekleşme hareketının başlaması ıçın yetersız kalıyor Bır XY gözesınde, X ın ve Y'nın TDF genleri çalışıyor ve ıkı doz TDF protelnı urettıklerınden genlerın erkekleşmesı surecını başlatabılı yorlar Üreme sıstemı böyledt dozaja baglanmış oluyor Bır doz TDF dişi, ıkı doz TDF erkek verıyor Bugun ıçın, her şey butunuyle anlaşılmış değıl Örneğın kurala uymayan durumlar var TDF genı olmayan erkekler Bu tür durumları anlayabılmek ıçın TDF'nın yalnızca başlatmakla kaldıgı cınsel organlann gelışı mı surecı A?J'ıakkında daha çok bılgı % 1 4 sahıbı olmamız gerekıyor (Sclanca at Klşİ başına düşen kitap Sorun yalnız basılan kıtap sayısıyla ı/gı/ı değıldır Bır kttabın kac adet basıldığı da (ve kısı başına duşşn kıtap sayısı) bır ulkenın kultur yasamında onem/ı bır gostergedır Örneğın, kısı başıno dusen yenı kıtap sayısı Japonya'da yaklaşık 5, Bulgaristan'da ıse 6 ıken, bu oran Israıl, Cekoslovakya ve Macanstan'da 7 ıla 10 arasında değışmekte Turkıye'de, tyımser bır yaklaşımla yenı bır kıtabın ortalama 5 bın basıldığı duşunulse bıle, yılına gore ancak ıkı ya da uc kısıye bır kıtap dustuğu anlaşılır Bu venlerın daha da sağlıklı bır değerlendırmesını yapabılmek ıçın ulkemızdekı kıtap basımının hangı alanlara nasıl dağıldığını, hangı yapıtların ne zaman yayımlandığını ıncelemek de gerekır Kıtap yayındlığının tumu ıcın olanaksız da o/sa boy/e bır değerlendırme kısıtlı bır alanda, orneğın bılım ve teknoloji konusundakı yayınlarla ılgılı olarak yapılabılır Dergımızın yayın kosesınde e/e altnan yapıtların sayı ve nıtelıklennden kalkarak yapılan boyle bır değerlendırme daha sonra yaytmlanacak Lİ r\ Kadın Erkek Erkek Kısır Kadın Kısır DFgenı "erkek"kadın ve "kadın "'kekler aracılığıyla bulundu Araştırmacılar y kromozomunu çeşitlı parılara bölerek, bu bölumlen kromozomda anıyıp" bunlara bağlanabtlen ışaretlı par \ları urettıler Bu ışaret parçalannı dört ayrı ıp" ınsanın cinsiyet kromozomlarında delyerek TDF'nın sınyal belırlemedekı rolunu celedller A Normal kadın (xx), B Normal erkek (xy) Kısır erkek (xx kalıtım açısından kadın ol ası gerekirken Iki x kromozomundan bırın de y'den gelmlş bır TDF genı taşıdığından erkek özelllklerlne sahlp kişly ve D Kısır kadın (xy kalıtım açısından erkek olması gerekirken y kromozomunda TDF geni bulunmadığından kadın özellıklerlnı taşıyan kışı) Y kromozomunun değlşlk bölümlerlnln bu dört tıp ınsanda bulunup bulunmadığına ba kılarak TDF'nın rolu anlaşılabllır (y kromozomunun bölgelerl 1 TDF'ye uzak. kromozomun alt tarafındakı bölge, 2 TDF'nln ust tarafındakı bölge, 3 TDF ye yakın bölge 4 TDF bölgesı) • B ve D'de görulup, A ve C'de ı.'~">van parçalar TDF'nın altındakl bölgede bulun makta(1 Bölge) • Dört tıp ınsanda da var olduğu anlaşılan parçalar TDF'nın ustundekı bölgede görulmekte (Bu 2 bölge x ve y kromozomlarında aynıdır) • B.Cve D'de olup, A 'da görulmeyen parçalar, y kromozomunun 3 bölgesınde bu lunmakta • 8 ve C'de olup, A ve D'de görulmeyen parçalar Ise y kromozomunun TDF'yı içeren bölgesınden kaynaklanmakta