Katalog

V " 9 m H P D I H P H H H B I Yumurta akı mutlaka pişirilmeli Yumurtadan geçen Salmonella bakterisinin neden olduğu zehirlenme olaylarında büyük artışlar var. umurta, yüksek düzeyde kolesterol içermesi nedeniyle kalp uzmanları tarafından suçlanıyordu. Şimdiyse JAMA (ABD) Dergisi'nde yayımlanan bir araştırmada, besin zehirlenmesine neden olduğu biçiminde bir suçlamayla karşılaştı. Amerikan Salgın Kontrol Merkezi'ne göre Kuzeydoğu Amerika'da geçen on yıl içinde, salmonella enteritidis bakterisinden kaynaklanan hastalıklar (kusma, mide krampları, ishal, ateş ve baş ağrısı) yedi kat arttı. Son iki yıllık dönem içinde, besinlerden kaynaklanan bu olayların % 77'sine yumurtalar sebep oldu. Zehirlenmeler özellikle çocuklarda ve yaşlılarda izlendi. lUMlEKNIK ^22U||1^SI1^SI ^ ^ ^ T S A Y I : 6 5 Bu butgular, araştırmacıların, bakterinin yumurtanın içinden geldiğini ileri sürmelerine yol açtı: Bu sava göre salmonella, yumurta sarısına tavuğun yumurtalıklarından bulaşıyor. Bugün için, insanları, karşılaşabilecekleri tehlikeleri azaltabilmeleri için bilgilendirmek, bakterinin nasıl geçtiğini bulmaktan çok daha önernli. New York Sağlık Departmanı'ndan Dr. Dale Morse, 'Yumurta yemeyi bırakmak için hiç bir neden yok. Yumurta mükemmel beslenme kaynaklarından biridir" diyor. Ancak yumurtaların iyice pişirilmesi gerektiğini vurgulamayı da unutmuyor; çünkü ısı salmonellayı öldürüyor. Çiğ yumurta kullanılarak yapılan yiyeceklerden (örneğin mayonez) sakınılması, çatlak yumurtaların atılması ve sağlamların pişmiş olsun olmasın soğutucuda korunması gerekiyor. Uzmanlar, yumurtaların tam anlamıyla pişirilmeleri üstünde duruyorlar; hastalıklar, az pişmiş yemoklerden kaynaklanıyor. Bakteri bulaştırılmış yumurtalarda yapılan deneyler, sarı bölümün üste gelecek biçimde pişirilmesinin (sahanda yumurta) tüm bakterileri öldürmediğini gösterdi. Yumurtaların iki yüzünün de üçer dakika pişirilmesi gerekiyor. Yumurtaların 7 dakika boyunca kaynatılmaları ve omletlerin hiç sıvı kalmayıncaya kadar pişirilmeleri öneriliyor. (Tlmo) M. AH Alpar eşmeAltınyunus'ta 45 nlsan tarıhlerinde bir uluslararası astrofizik toplantısı yapıldı. NATO Bilim Okulları (Advanced Study Institutes) çerçe# vesinde, Prof. Hakkı ugelman (Münih) önderliğinde bir grup Türk ve yabancı astroflzikçi tarafından gerçekleştirilen toplantıya, 25'i ülkemizden olmak üzere 100 kadar araştırmacı ve öğrenci katıldı. Toplantının konusu, "Nötron Yıldızlarının Zamanlanması" idi. Bu yazıda nötron yıldızlarını tanımaya ve bu yıldızların, Çeşme'deki toplantıda ele alınan çok ilginç özelliklerını aktarmaya çalışacağız. CUMARTESI 2 8 M A Y I S 1 98 PARASIZ E K I Lütfen bir lüfer SCP Marmara'da kırmızı 8 rengin nedeni? Oğlan mı, kız mı? Yayın çıkmazı Hacettepe'nin başarısı öğrencilerinin azlığında Sibernetikte çözümleri anlama Hipertansiyonlu kime denir? Çıtaların soyu buzuluyor En hızlı dönen yıldızlar TÜBİTAK T«m«l Blllmler Araştırma Enatitüaü Y Nötron yıldızları bildlğtmlz en hızlı dönmelere sahipler. Bunların bazıları en hassas atomik saatlerle boy ölçüşecek hassaslıkta yeni bir zaman standardı veriyor. Yeni keşfedllen bir pulsar ise, yaydığı yüksek enerjili radyasyonla yanındaki eşyıldızı kızdırıp dağıtmakta. dir. Bu şartlar altında elektronların enerjisi protonlarla birleşip bunlardan daha yüksek kütleli olan nötronlar yapmaya yeterlidir. Nötron yıldızını kütle çekimine karşı dengede tutan da, nötronlaşmış maddenin sahip olduğu basınçtır. Bu basınç kaynağı herhangi bir nükleer yanmadan kaynaklanmadığı için ilerde yakıt tükenmesi söz konusu değildir. Demek ki, bu yıldızlar artık değişmeyecek bir yapıya sahipler. Yıldızların çoğu kendi eksenleri etrafında dönerler. Mesela Güneş, bir dönüşünü 25 günde tamamlar. Çöken (küçülen) bir yıldızın dönmesı hızlanır. Tıpkı dönen bir dansçının veya buz patencisinin kollannı kapatarak hızlanması örneğindeki gibi, bu hızlanma açısal momentumun korunumu denen, temel bir fizik kuralından kaynaklanır. Güneşe göre çok küçük boyutlara inmiş olan nötron yıldızları da genellikle saniyede bir kaç kez ve en hızlısı saniyede 642 kez olan, akıl almaz hızlarla dönerler Saniyeden kısa periyodlarla dönüp de merkezkaç kuvvetiyle savrulup dağılmayacak kadar yüksek bir yoğunluk ve kütle çekimini sadece nötron yıldızları sağlayabilirler. Bir yıldız çöküp küçüldükçe dönme hızı gibi, mıknatıs alanı da artar. Demek ki nötron yıldızları hızla dönen kuvvetli mıknatıslerdır. Oönen bir mıknatıs da bir dinamodur: Nötron yıldızının çevresinde yüksek voltajlar oluşur, bu voltajlarda ayrışan ve hızlandırılan yüklü parçacıklar, doğal bir radyo istasyonu gibi, radyo dalgaları üretirler. Bu radyo sinyalleri manyetik alanın belirlediği bir yönde yayılırlar; nötron yıldızının dönmesıyle, tıpkı bir denlz fenerinın ışıldağı gibi, radyo huzmesi dünyayı her taradığında bir radyo sinyali alırız. Böylece gözlenen radyo sınyallerinin tekrarlanan periyodu, yıldızın kendi etrafında dönme periyodudur. Bu tür tekrarlayan atışlı (pulsed) sinyaller yayan nötron yıldızlarına "radyo pulsar" deniyor. Her pulsar bir nötron yıldızıdır, ama her nötron yıldızı pulsar etkinliği göstermeyebilir. Tarihsel olarak, nötron yıldızlarının dengeli bir yıldız yapısı oluşturacağı, nötronun keşfinden hemen sonra, 1932'de, Rus fizikçisi Landau tarafından öngörüldü. Hemen arkasından iki astronom, Baade ve Zvvicky, nötDevamı 2. Sayfada C Çatlak yumurta tehlikeli 2119 kişiyi etkileyen ve 11 kişinin ölümüne neden olan bu olayların en rahatsız edici yönü, bakterilerden korunmaya çalışılmasına karşın bu sonuçların doğması. Tavuklar çoğu zaman bağırsaklarında salmonella bakterisini barındırdıklarmdan ve dışkılarıyla yumurta raflarını kırlettıklerınden, ABD'de çatlak yumurtalar perakende olarak satılmıyorlar. Çatlamamış yumurtaların ise denetimlerden geçebilmeleri için dezenfektanlarla yıkanmaları gerekiyor. Bütün bu önlemlere karşın yumurtadan kaynaklanan tüm besin zehirlenmelerine, yıkanmış ve kontrol edilmiş yumurtalar neden oluyor. Nötron yıldızları Bizim güneşimiz ve gökyüzünde gördüğümüz yıldızlar, ıçlerınde nükleer reaksiyonlarla mesela hidrojeni helyuma dönüştürerek, enerjı uretırler ve bu sayede ışırlar. Aynı zamanda nükleer reaksiyonların sağladığı basınç, yıldızları dengede tutar. Tıpık bir yıldız, bu sürecı mılyonlaroa, hatta milyarlarca yıl sürdürebilir. Ama eninde sonunda, yıldız her tür nükleer yakıtı tüketir. Bu durumda, kütle çekimine karşı duracak bir basınç kalmayııca, yıldız dengesini kaybeder ve çöker. Bazen yıldızın dış katmanlarının uzaya fırla ıldığı büyük bir patlama, bir süpernova, bu çöküşe eşlik eder. Çökme sonucunda, çöken yıldızın kütlesıne ve kimyasal kompozisyonuna göre, üç farklı tür çökmüş yapı oluşabilir: Beyaz cüceler (yan çapı 1000 km. mertebesinde), nötron yıldızları (yan çapı 10 km.) ve kara delıkler (kütlesi Güneş'inki kadar olan bir kara deliğin yan çapı 3 km). Yan çapı 700.000 km. olan Güneş'le karşılaştırıldığında bunların üçü de gerçekten çok sıkışık, çökmüş gökcisimi türleridir. Kara delikler doğrudan gözlenemediği için, nötron yıldızları maddenin gözleyebildiğimiz en yoğun durumunu oluştururlar. Bizim alışık olduğumuz madde yapısı yaklaşık eşit sayılarda proton ve nötronların bulunduğu alom çekirdekleri ve bunların elrafında kümelenen elektronlardan oluşur. Nötron yıldızlarının çok yoğun şartlarında ise, protonların çoğu nötrona dönüşür. Öyle ki her yüz nötrona karşı ancak beş kadar proton ve elektron vardır. Bunun sebebi, yoğunluk ve basınç arttıkça elektron enerjilerinin yükselmesidir. Nötron yıldızlarının yoğunluğu santimetre kübe yüz milyon ton mertebesinde Bakteri bulaşmış yumurtaların iki yüzünün de üçer dakika pişirilmesi gerekiyor. Nötron yıldızlarının tarihçesi