Katalog

Kİ M Y A H AFTAN I N 6ÜNDEMİ D Lütfen bir lüfer SCP Doğal süreçleri takllt ederek, değişlk besln maddeleri üreten biyoteknoloji, yapay protelnll mamaları sofraya koymaya hazırlanıyor. ömer Kuleli/Osman Gürel D ört, beş, altı milyar...Arttıran yok mu? Var, çağdaş tıp... Pekiyi besleyen kim? Çağdaş tarım mı? Fazla tarım ürünlerini ucuza, hatta açlara bedava veren var mı? Yok.. Ortak Pazar ülkeleri tereyağ, peynir dağlarım Afrikalılara hibe ederler mi? Asla, biraz verirler, bol reklamını yaparlar. ABD ile SSCB arasındaki en büyük ticaret kalemi ne? Buğday. Evet nüfus artışının doğal sıhırlarından biri de gıda yetersizliği. Artık hepimiz açık ve gizli açliK sorunlarından, kötü beslenmeden haberliyiz. TV ekranındaki sıska Afrikalılar ıçimizi parçalıyor, ama kendi ülkemizde, dünyanın belki de en verimli topraklarında oturup yine de yetersiz beslenenler için düşünenlerimiz var mı? Eksiğin adı belli: Proteln. Bitkisel ve hayvansal protein kaynaklarının insanlara yetmediği ortaya konulduğundan bu yana bilim adamlarının gözü başka kaynaklarda. Mikrobiyolojinin endüstriyel ölçekte uygulanmasına biyoteknoloji diyoruz. Doğal süreçleri değişik kaynaklarla taklit etmeye, böylece de değişik kimyasal maddeleri, öncelikle de besin maddelerini üretmeye çalışıyor biyoteknoloji'. Herkes için protein, biyoteknolojinin en geniş uğraş alanlarından biri. Proteince zengin hücreler artık petrol, doğal gaz, alkol, her tür tarımsal atık, maden ocağı gazları, turba gibi değişik hammaddelerden yapılabiliyor. Tek Hücre Proteini (SCP) adı verilen yapay protein ya insanlara doğrudan gıda olabiliyor ya da hayvan yemi olarak dolaylı yoldan beslenme zincirine sokuluyor. lını yaklaşık 270280 milyon baş hayvan varlığı ile paylaşmakta zorluk çeken Sovyetler Blıilğl, olaya bakış açısını hiç değiştirmedi. Ufa, Gorki, Kiriski, Kremenchug, Novopolotsk, Mozyr kentlerinde petrol vaksından, doğal gazdan, orman ürünleri artıklarından kullanılan besiye ve iklim koşullarına özgü geliştirilmiş olan mikrobiyolojik süreçlerle SCP üretimini sürdürdüler. Halen dünyanın en büyük SCP üreticisi olan SSCB'nin yıllık üretimi 2 milyon tona yakın. Bu rakam tüm dünyada hayvan yemine katılan SCP'nin onda biri kadar. Ne yazık ki yılda 20 milyon ton SCP'nin hayvanlara yedirilmesi çok çok yetersiz, hele SCP'nin doğrudan insanlara yedirilmesine oranla hayvan beslenmesinde ana amaca ulaşmadaki verimliliği çok çok azalttığını da düşünürsek. oğada dişierkek ayrımım, cinsiyeti belirleyen temel özellik nedir? tsteniten cinsiyette çocuk doğurabilmeleri için annelere beslenme reçeteleh öneren, Avrupa'da halen iyi satış yapan kitapların yazıldığı bu ilginç konu, artık sır olmaktan çıktı. Bu sayımızda okuyacağınız gibi, cinsiyeti dış etkenlerin değU kromozom farklılığımn belirlediği, cinsiyet kromozomu (xx) olanların dişi, (xy) olanların erkek olduğu anlaşıldı ve üstelik (y) kromozomu üzerindeki erbezi geni (TDF) saptandı. Bu yeni keşfin, sosyal tartışmalara etkisi olabileceğini düşünebiliriz. örneğin erbezi geninin olmadığı koşullarda, doğanın normal olarak dişiyi oluşturduğu görüşünden hareketle, erkeklef "özel varlıklar" olduklarını iddia edebilirler. Tabii ki kadınlar da tersini ileri sürebilirler. Günlük konuşmalarda "genetik terminoloji" kullandığımızt düşünelim: "Kadın mı, erkek mi?" yerine, "(xx) mi, (xy) mi?" diye sormak da mümkün. Aslında bu sorunun pratik bir faydası da olur. Elli binde bir de olsa, cinsiyet kromozomlannda karışmalar, fazlalıklar da söz konusu. Bu durumlarda, kadının bazı fizik özelliklerini taşıyan erkekler (xxy'li veya xyy 'li) veya erkeğin bazı fiziksel özelliklerini taşıyan kadınlar (xy kromozomlu, ama TDF gensiz) oluşuyor. A tletizm yarışmalarında çok sık görülen erkek yapılı kadın atletleri gözlerinizde canlandtrabilirsiniz. Cinsiyeti belirleyen faktörlerin anlaşılması, spor yarışmalarında işleri yakında arapsaçına çevirebilir. Normal dişi kromozomları (xx) olan kadın yarışmacılar, kromozomları biraz karışık olan (kromozomlarına erkeklik bulaşmış da denebilir!) kadın yarışmacıların haksız birincilikler kazandıklarını ileri sürebilir ve onların ayrı bir kromozom kategorisinde yarışmalarını isteyebilirler. Eh, yarışmalar cinsiyet ayrımı temelinde düzenlendiğine göre, haklı da olurlar! Olayın daha ciddi yönü ise şu: Bilim, teorik olarak, cinsiyet geni aktarımıyla ve değişiklikleriyle, yepyeni ve farklı varlıklar yaratma olanağına sahip olmuyor mu? • •• Bu sayımızı daha çok severek okuyacağımzı umuyoruz. Doçent Ali Alpar, Çeşme'de yapılan "En hızlı dönen yıldızlar" uluslararası toplantısında tartışılan konuları, açıklayıcı bir dille Bilim Teknik okurlan için yazdı. Tıp uzmanlık sınav sonuçlarıyla ilgili haberimizin yankısı geniş oldu. Bu hafta da tartışmayı sürdürüyoruz. Ayrıca Marmara 'da görülen kırmızılaşmanın nedenlerini ve yakamoz olayını anlatan tlham Artüz 'ün yazısını da ilgiyle okuyacağınız umudundayız. Gelecek cumartesiye kadar, hoşçakalın! O K U R D A N AntiKanser ve Diet 'Beslenme ve Kanser' konusundaki yazılarımıza bir katkı olarak elindeki kaynakları bize yollamıs. Kendisine tesekkür ediyor ve bunlar arasından seçtiğimiz kanserden korunma önerılerini yayımlıyoruz: 1. Dietiniz doğal oıiamlannda yetişmis kaynaklardan elde edilen besinlerden olvşmalıdır. Bu besinlerde karsinojenik kimyasal maddeler (toksik kafkı maddeleri, insektisid aıiıklart, hazır besin/ere katılan koruyucu maddeler), hayvan yemferine katılan seks hormonlarından DES (dietilstilbesterol) özellikle rahim, meme ve diöer uretim organlan kanserlerinâe önemli birlakiördür. Yemlerine DES katılmıs hayyanlann etleri ayrıca erkeklerde libido azalmasına (cinsel isfeksizliğe) neden olmakfadır. 2. Besinlerin çoğunluöu doğal ve pişmemiş durumda tüketilmelidir. Dietin önemli bir bölümü taze meyve ve sebzeden olusmalıdır. Turşu ve fermente besinler yenebilir. 3. Kolay sirnlirilen proteinler alınmalıdır. Lor, çökelek gibi süt ürünleri yenebilir. Yesil yapraklı sebzeler, patates yararlıaır. 4. Hayvansal kökenli profeinden (kırmızı et, yumurta) kaçınmak gerekir. Aşırı protein alımı zararlı olabilir. Izgara et birçok karsinojen BİZE madde içerir. Tütsülenmis ve salamura etler de zararlıdır. 5. Süt ürünlerinden yalnızca yoğurt yenilmelidir. Keçi sütü inek sütüne göre daha iyidir. 6. Tereyağ gibi doymuş, kolesterolaen zengin hayvansal yağlardan kaçınmak gerekir. Ayçiçeği, mısırözü, zeytinyağı, soya vağı tercih edilmelidir. Ancak Kizartmalardan kaçınmak gerekir. Kızgın yağların içinde birçok karsinojen madde oluşmaktadır. 7. Tozşeker gibi rafine karbonhidratların dietten çıkarılması gerekir. Okuyucumuz Mehmet Hlmmet Yapay protein üretimi Hayvan yemine katılan her bir ton SCP'nin 0.40.6 ton sığır eti ya da 2500030000 yumurta ürettiği belirlenmiş, hem de bu arada hayvan yeminden de 57 ton tahılı tasarruf ederek. SCP organik kökenli değişik besileri tüketen bakteri, mantar, küf ve alglerin yardımı ile üretiliyor. Üstelik atmosfer basıncında ve sıcaklığında. Odun kırıntılarından hızar tozlarına, kâğıt fabrikalannın çevreyi kirleten sülfitli atıklarına dek çok değişik kaynakları kullanan SCP teknolojlsinin dlğer girdileri sülfürik asit, süperfosfat, amonyak, potasyum klorür, üre, kireç (farkındaysanız hep yapay gübreleri saydık, makro bitkileri büyüttüğümüz gibi mikroları da dengeli beslemek gerek!), soda ve biraz hayvansal yağ. Amaç saatte kendi ağırlığının %25'i kadar hızla büyüyebilen ve %50'den çok ham protein içeren yapay protein üretimi. Yapay protein üretimi yeni bir olay değil. İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanların ve Sovyetlerin bu yolla ürettikleri proteini askerlerinin yemeklerine kattıklan biliniyor. Savaş sırasında yenen SCP ürünleri daha sonraları tadı, kokusu vb. nedenlerle insanların masasından çekilip yalnızca hayvanlara verilmeye başlandı. Ancak büyük tahıl sıkıntısı çeken, bu nedenle de insanlarının tahı Meraklısı için SCP yapımı Önce biraz biyoloji, tercihan mikrobiyoloji öğrenilir. Azıcık kimya da zarar vermez. Marangozdan alınan hızar tozları seyreltik (%0.5) sülfürik asit|e hidroliz edilir. 150185°C sıcaklıkta yapmanız gereken bu işi varsa evinizdeki kahve makinesinde yaparak verimi arttırmantz (ve makine ile de vedalaşmamz) iyi olacaktır. Oluşan %45'lik şekerli çözeltiyi kaynatıp %50'ye dek değiştirin. Soğutup 1518°C de içine maya ekleyin, Candida türü iyi olur. Dikkat Mısırçarşısı'nda bu maya bulunmayabilir. Nasılsa artık glasnost var, bizim de yaptığımız zaten bir tür perestroyka. Komşudan isteyin.. 23 saat sonra Tek Hücre Proteini'niz hazırdır. Afiyet.. yapmayın, verin Gülgeç'in koyununa yesin.. Şaka bir yana yapay proteinleri yiyeceğimiz günler çok yakın. önce bize en az fark edeceğimiz biçimde, diğer gıdalara katarak, getirecekler masamıza sonra... Yap bir lüfer SCPI iyice kızarsın haa.. n İlginç ve gerekli bilgiler Derginizi uzun zamandan beri okuyorum. Dergide ver verdiğiniz konular, gerçekten ilginç ve aynı zamanda gerekli bilgileri içeriyor. Gerçi sayta azlığı nedeniyle bir sayıda ele alınan konular çok az o/ovor ama yine de hiç yoktan iyidir. Falcat siz yine de olanaklar elverdiğince sayfa ve konu sayısını arttınrsanız biz okurlarınızı çok mutlu kılacaksmız. ilkan HEPGÜLER KONYA Cumhuriyat Bilim Tsknlk • Sahibi Cumhuriyot Matbaacılık ve Gazetecllik Turk Anonlm Şirketi adına Nadlr Nadl • Genel Yayın Müdürü: H a u n C«mal • Müessese Müdürü: Emlm Uşaklıgll • Yazı işleri Müdürü: Okay Oönenaln • Yayın Yönetmeni: Ortıan Buru l ı . Grafik Yönetmen: Tül«s Hasctomlr