Katalog

D E N İ Z L E R İ M İ Z D O S Y A S I 1 0 Marmara'da kırmızı rengin nedeni Türkçede yakamoz denilen ışık yaratabilme özelliğindeki mikroorganizmalarMarmara'da kirlenmeye bağlı olarak arttı. M. llham Artüz Yakamoz olayı ve M armara denızı 1979 şubatından berı hemen hemen her yıl ılkbaharda genış alanlarda kırmızı, "domâtes çorbası" rengıne boyanmaktadır Bu yıl da yayın organlarında yer aldığı gıbı aynı olay, mayıs ortalarından ıtıbaren sergılenmeye başlamıştır Denız rengı deyınce akla ılk gelen "mavı renk" olmaktadır Marmara'da bu renk 1960'lardan berı yerını kırlı sulara has kahverengımsı bır yeşıle bırakmıştır Artık alışılmış bu kırlı renk uzerınde kırmızı suların yer alması, bu yıl da pek çok kımseyı endışelendırmıştır Çeşıtlı denızlerde farklı mıkroorganızmalar tarafından yaratılan ve genellıkle "Kırmızısu" ya da "Kızıl gelgıt = Red tıde" da denilen bu olayın en belırgın ve sureklı olarak ızlendığı bölge, Arapça'da BahrEIAhmer (Kızıl Denız), Latınce'de Mare Erythraeum (Kırmızı Denız) ya da Mare Rubrum (Yakut Denız) dıye bılınen Kızıldenız'dır nan protoplazma dallanmaları boyunca dağılmış kuçuk granullerde oluşur Bıyoışık da denilen bu ışıma, Noctıluca'lar, ozellıkle ay karanlığında el ıle yada bır sandal kureğı ıle ırkıldıklerınde hucre ıçersınde depo edılmış kımyasal enerjının, hemen ışık enerjısıne donuşmesı ıle görulur Sıcak yaz gecelerınde bahçelerde parlayarak uçuşan ateşbö ceklerınde olduğu gıbı Noctıluca'nın yarattığı ışık dd dunyada elde edılebılecek en ekonomık ışıktır Balıkçılar yakamozun bu ışıma ozellığınden asırlardan berı yararlanmışlardır Karanlık gecelerde balık surulerı Noctıluca'ları ırkılttığınde, surunun yerı ve sınırları kolayca saptanabılmektedır Buna karşılık, lufer, torık ve benzerı balıkların geceolta avcılığında olta bedenını ve zoka, Noctıluca'ları ırkıltığınden, balıklar tehlıkeyı sezınlemekte ve avlanamamaktadırlar En ekonomık elektrık ampulunde bıle ısı kaybı, ışık kazancından çok daha fazladır Bıyoışık Lucıferın denilen bır maddenın oksıdasyonu sonunda ortaya çıkar Bu madde Noctıluca'nın denız suyundan sağladığı çözunmuş oksıjen ıle bırleşınce Lusıferın + oksıjen oksılusıfenn + su ışık oluşur Bu reaksıyon sonucunda ısı oluşmaması nedeni ıle bıyoışık'a "soğuk ışık" da denmektedır Lusıferın'in sureklı ışık uretebılmesı ıçın ındırgeyıcı olarak Lu sıferaz adı verılen bır maddeye de gerek vardır Yukardakı formulden de anlaşılacağı gıbı bu ış ıçın çok az mıktarda oksıjene gerek olmakla bırlıkte, anoksık, yanı oksıjensız ortamda bıyoışık oluşamaz Zıra ışığın oluşumu blr oksıdasyon urunudur Duşuk veya yuksek sıcaklıklarda Noctıluca'nın ışıması sabıtleşır 5°40°C arasında uyarılara karşı normaldalgasal ışıma tepkısı görulur 05°C arasında ışıma sabıtleşır Ortam sıcaklığı artınca yenıden dalgasal ışıma gerı gelır Ortam sıcaklığı 48°C'ye yukseltıldığınde ışıma yenıden bır sure sabıtleşır, ancak sıcaklık duşurulduğu halde ışıma normale dönmez ve tumu ıle kaybolur Bu yıl da Marmara denızınde mayıs ortalarından başlayarak gozlenen redtıde olaymın, Noctıluca'lann dığer bazı türlerde olduğu gıbı toksık madde içermemesı nedeni ıle ınsan sağlığına bır zararı olacağı söylenemez Ancak bu kadar yaygın ve yoğun mıkroorganızma oTuşumunun denızın doğal dengesını etkıleyeceğı kesındır Bu mıkroorganızmalar suda çözunmuş oksijenı azalttıkları gıbı hucre yapısında yer aldığı bılınen yuksek asıt bırıkımı ıle suyun pH'ını duşurduğu de bılınmektedır Bazı bolgelerde balık ölumlerı de gozlenebılrnektedır Bu kadar yoğun bır bırıkım oluşturan ve kısa surede yaşamlarını tamamlayarak ölen Noctıluca'lar derınlere doğru çökelmekte, genellıkle bu ölu organızmalar termohaloklın'de (5070 m dolayında) bırıkmektedır Noctıluca'nın toksık madde salgılamamasına karşın, denızlerımızde de bulunabılen ve aynı şekılde redtıde oluşturabılen bır plankton turu olan Gonyaulax balıklarda kutle halınde ölümler (balık kırgını) toksınınden yalnızca 0 2 gramı bır mılyon fareyı 15 dakıkada öldurmeye yeterlıdır Noctıluca redtıde'ı bu bakımdan her hangı bır sakınca yaratmamakla bırlıkte, pH'ı etkıleyerek ekolojık dengeyı bozması açısından son derece önemlıdır D Oğlan Çeviri: Murat Arın Embriyonun cinsel gelea üzerinde bulundu. Böylece, olarak saptandı ve istenilen erkeklere önerilen çeşitlf di Noctıluca mılıans bırıkımı (buyutme x 50) Yakamozda ışıma granullen (Buyultme x 270) Tuzlulugu normalın uzennde ve sıcak olan bu bölgede yaşayan Trıchodesmıum erythraeum adlı kırmızı renklı tek hucrelı bır mıkroorganızma, belırlı bazı koşullar altında lıtrede bırkaç mılyon v adete varabılecek kadar uremekte, denızın yuzeyını asırlar oncesınden berı bılınegelen ve denızın adını belırleyecek boyutlarda kızıla dönuşturebılmektedır Marmara denızınde gözlendığı gıbı Redtıde olayı farklı organızmalar tarafından başka denızlerde de oluşturulmaktadır Marmara'da Kızıl Gelgıt'ı yaratan mıkroorganızma turu, karanlık gecelerde denızde ışıldama yaratan ve yakamoz dıye de bılınen Noctıluca Mılıarıs'dır Kızıl Denız'de ekolojıye bağlı, doğal bır olay olan redtıde ıle Marmara'da gozlenen oluşum arasındakı en önemlı fark bızdekımn kirlenmeye bağlı olarak son on yıldan berı ortaya çıkmış olmasıdır Kızıl gelgıtı yaratan Noctıluca turu hemen hemen butun ılıman kuşak denızlerınde yaygın olarak bulunur Bu turun denız yuzeyını belırgın şekılde kızıla boyayabılmesı ıçın, denız yuzeyın de lıtrede bırkaç mılyona varacak adette ureyecek ortam şartlarının oluşması gerekmektedir Bu şartların başında denız suyundakı nıtrojen (nıtrat, nıtrıt, amonyak) bıleşıklerının artmış olması gelmektedır Marmara denızınde yapılan araştırmalar bu bıleşıklerın yuksek oranlarda varlığını ortaya koymaktadır Noctıluca mılıans 115 mılımetre çapında, tek hucrelı, az çok bır kırazı veya elmayı andıran yuvarlak bır canlı turüdur Mılyonlarcası bır araya geldiğinde halen Marmara'da ızlendığı gıbı bu pembemsı renk tıpık "domates çorbası" rengine dönuşur Yakamozda gozlenen bu renk, havuç bıtkısınden de bılınen Karotınoıd'ler tarafından oluşturulmaktadır llksel canlılardan (Protozoa) olan Noctıluca, fızyolo|ik açıdan bıtkıler ıle hayvanlar arasında yer alan kamçılılar (Dınoflagellata) sınıfına gırerler Noctıluca'lar hayvansal mıkroorganızmalara özgu basıt bölunme ıle ya da daha yuksek canlılarda görulduğu şekılde eşeylı ureme göstermekte, kendı boyutlarına göre oldukça ırı besınlerı hucrelerı ıçersıne alarak beslenmektedırler Noctıluca'lar suyun akıntı ve devınımıne bağlı olarak hareket ederler Hucre ıçersınde bulunan yağ cısımcıkleri organızmanın denız suyundan daha hafıf olmasına ve bunun sonucunda denız yuzeyınde bır tabaka oluşturacak şekıl de yukselmesıne neden olmaktadır Noctıluca'nın yoğunluğu 1 014 dolayında vo Marmara'da redtıde ızlenen bölge ve mevsımlerde yuzey sularının yoğunluğuna eşıt veya daha duşuktur Noctıluca, kendısıne özgu kımyasal yapıya sahıptır SO mıktarı duşuk, asıt mıktarı yuksektır Noctıluca'nın Turkçe'flekı adından da anlaşılacağı gıbı belırgın bır nıtelığı de "yakamoz", yanı ışık yaratabilme özellığıdır Canlılar âlemınde ışık oluşumunun çeşıtlı yöntemlerı görulur Hucre ıçı ışımanın en basıt şeklı ılksel canlılarda (Protozoa) gözlenır Noctıluca'da ışık, hucre çeperınde ve hucre ıçersıne uza mbriyonun clnsiyetinl ne belırler? Bu temel soru ınsanı yuzyıllardır ılgılendırmektedır Eskl Yunanlılar, Ikl farklı spermin varlığı ustunde durmuşlardı Sağ erbezının (testıs) urettığı sperm çocuğun erkek olmasına, sol erbezinın urettığı sperm kız olmasına neden oluyordu Aristoteles'e göre ıse cınsıyetın bellrlenmesı cinsel uyarılma duzeyıne bağlıydı Erkek çok uyarılmışsa çocuk erkek oluyordu Daha sonrakı yuzyıllarda cınsıyetın çev resel etkenlere göre belırlendığı duşunuldu Örneğın annenın beslenmesının etkılerı ustunde duruldu Bır organızmanın dışı ya da erkek karakterının genetlk yapısına, yanı kromozomlarına bağlanması ıçın bu yuzyılın başına kadar beklenılmesı gerektf Insanda, organızmanın mılyarlarca gözesinin her bırının çekırdeğınde 23 çıft kromozom bulunur Bu çıftlerden bın Clnslyet kromozomlandır Kadında ıkı X kromozomu, erkekte bır X, bır Y kromozomu vardır Uzun süre, X kromozomlarının sayısının, cınsıyetı belırledıgı duşunulmuştur Y'den bağım3iz olarak bır X erkek, ıkı X dışi verır 1959 yılında, apormal sayıda cınsıyet kromozomu olan hastalar ustunde yapılan ça lışmalar sonrasında, Y kromozomunun oynadığı rol kanıtlandı Buna gore bır X kromozomu taşıyanlar (Turner sendromu) kadın oldukları gıbı ıkı (kadınlar ıçın normal sayı), uç ya da dört tane taşıyanlann da kadın olabıleceklerı anlaşıldı Buna karşın XY (erkek ıçın normal durum), XXY (Khnefeller sendromu) ya da XYY (bu kışılerın daha saldırgan oldukları ılerı surulmektedır) taşıyan kı şıler erkektırler Böylece memelılerde, Y kromozomu olduğu zaman, X kromozomlarının sayısı ne olursa olsun, cınsıyetın erkek ola rak belırlendığı anlaşıldı Bu aşamada, gozelerdekı Y kromozomunun varlığının erkek cınsıyetını nasıl oluştur duğu soruldu Bunun ıçın kromozomun ne olduğunu ve nasıl çalıştığını bılmek gerekır Kromozom dev blr ONA molekülüdür. Yapısı boyunca genlerde her bırının bellı bır ışlevı olan DNA parçaları bulunur Genler, kromozomun yuzde bırkaçını oluştururlar Genlerın arasında, ışlevlerı olmayan DNA'lar vardır Kromozom yalnızca bır destektır, asıl oyuncular genlerdır Yalnızca molekuler bıyoloji bu genlere enşllmesıni sağlar Ba E