Katalog

S O R U N Y A N I T L A Y A L I M BİLİM KÜLTÜR Tekııdag dan Alı Yalçınsoruyor AyçıçegıgokteGuneş ıız9 ledıgıne gore ayçıçegmden saat yapmak mumkun m u Ayçıceğının Guneş ı ızlerken duzonlı donuşunu bır lıır gunes saatınde kullanmak olanaklı Cızvıt papazı ve matematık ogret menı Kırcher ın saatınde su dolu bır kabııı ıçıne yerlostırılmıs bırı^anaktayetısiınlen ayçıçegı bıtkioi tıpkı sudayuzen bırpusula ıbresı gıbı hareketedıpzarnanı gosterebılıyordu Çıçeğın orta sında hafıf bn okçevresınede saatlerın yazıldığı sabıt bırcember yerleştırılmıstı Aycıceğı Guneş ın gokyuzundekı hareketını ızler ken cıçegesaplıok çıçekçevresındekıçemberdeyazılısaatıgos termekteydı Kırcher ayçıçeğınıbudonmeozellıgınınpusulaıb resındekı gıbı bır tur mıknatıslıktan kaynaklandığını sanıyordu Da ha sonra yapılan araştırmalar bu donıııe haroketının ısıktan kay naklanan bır (ur kımyasal tepkıden ortaya çıktığını gostermıştı Ayçiçeği saati mümkün mü? Bilimler Bilimi Vehbı Belgil Sibernetik2 DÜŞÜN Tren Hattındaki Yeni Istasyonlar Bır tren hattındaki ıstasyonlardan herhangı bırınden dığer butun ıstasyonlara bılet almak olanaklı Tren hattına yenı ıstasyonlar ek'enınce 46 yenı tur bılet bastırmak gerekıığı BU L ne gore eskı ve yenı ıstasyonların sayılarını bulabılır mısınız'? Bılmeceyı dogru olarak cozen 20 okuyucu rriL.za Burhan Gunel ın Ökse kıtabını ar mağan edeceğız S ıbernetığın kurucusu Norbert Wıener, bu yenı bılımın ınceleme alanını, çozum ve iletışım olarak tanımlamıştı Bılırrı, çözum ve ıletışımın her şeklını ıncelemek ıçın kuruldu Tabıı, amaç sadece kuramsal ınceleme aşamasında kalmamak, elde edılen sonuçları gundelık yaşama uygulamaktı VVıener, "Uygulaması olmayan sadece kuramda kalan bır bılım bılımsel masturbasyondur" nuktesını çok lyı bılıyordu Her bılımın kökenınde kuramsal çalışma yatar Bu olmadan uygulama da olmaz Fakat hayrettır, her bılım kuramla başladığı ve uygulama ıle bıttığı halde Sıbernetık uygulama ıle başladı, kuramsal çalışmalarla suruyor Kuramdan uygulamaya Wıener bugun harıkaçocuk" dedığımız turden bır çocuktu 3 yaşında okumayazma oğrenmış, 11 yaşında Tufts Unıversıtesı'ne gırmış, doktorasını 1913'te, (19 yaşında) Harvard Unıversıtesı'nde yapmış, 1919'da da Massachusets Teknolojı Fakultesı'ne (25 yaşında gırmıştı VVıener, daha bu yaşında matematıkte deha olduğunu gostermıştı Ikıncı Dunya Savaşı'nda bır bılım laboratuvarında gorev verılmıştı kendısıne Bu çapta bır adamın cephenın on sıralarında savaşıp beş kuruşluk bır kurşuna kurban gıtmesı beklenemezdı Bılgın'den, gencecık çocukların beş kuruşluk bır kurşuna kurban gıtmesını önleyecek veya azaltacak buluşlarda bulunması ıstenmıştı Ikıncı Dunya Savaşı'nda Amertka'nın baş duşmanı Japonya ıdı Alman bombaları Okyanusu aşıp Amerıka uzerıne kadar gıderek bomba yağdıramıyorlardı Fakat Japonya bunu yapabılırdı Nıtekım Pearl Harbour baskını boyle yapılmıştı Bundan sonra sıra Amerıkan kıyılarının ve kentlerının bombalanmasına gelecektı Işte buna karşı VVıener'dan duşman uçaklarının tam ısabetle duşurulmesı ıçın araç gelıştırmesı ıstenmıştı Bu araç da uçaksavar topları olabılırdı O vakte kadar bu toplar, goz kararı ıle ateş edıyorlardı Uçakla savaşmada başka bır yöntem daha vardı Uçak O zamankı bır soze gore, "uçağı en lyı savacak araç yıne uçaktı " Ancak kararlamadan ateş de uçağa karşı uçak da astarı yuzunden pahalı yontemlerdı Goz kararı ıle ayarlanıp atılan on toptan orneğın yedısı boşa gıdıyordu Uçağa uçakla karsı koymaya, o zaman kopek dalaşı (dog fıght) adı verılmıştı Dalaşmada her kopek oburunu nasıl rastgele ısırırsa bunda da oyle oluyor, ıkı uçak da zarar goruyordu çok kez Bunda uçağı yenılemek kolay olsa bıle pılot yetıştırmek çok guçtu Ancak uçak savaşının ılk şokundan, Ingıltere'yı bır avuç pılotu kurtardı Ağustos 1940'takı hava savaşından başarı ıle çıkan Ingılızler bu savaşa "The Battle of Brıtaın" adını verdıler (Brıtanya Muharebesı) Savaşta 130 Ingılız uçağına karşı 256 Alman uçağı duşmuştu ingıltere'nın başarısında, o sırada yenı Geçen haftanın çözümü (Akıntıya kürek çekmek) Aynı guçtekı kurekçılerın hızı aynıdır, buna h dıyelım B'nın suresı ?JL 'dır A'nınkı ıseJL h x hızında aktığını varsaydığımız akıntıya bağ lıdır Akıntıyla x kılometreyı karşı ıse 2xrı x , akıntıya h+a surede alır Bu ıkı sure X ve Z bırbırıyle dik açı yapacak şekılde çızıllrler W de buradan hesaplanır W v Z 2 + (x+y) 2 W uzunluğu, gölgeler 45°lık açıyla dustuğunde pııamıdın yukseklığıne eşıt olacaktır ha Ikı kurekçının bıtırme surelerının oranı (üü.) ( 2 x n ) , bır başka deyışle n 2 olah h ! a 2 h 2 a2 rak gosterılebılır Akıntının hızı a sıfırdan bu yuk olduğuna gore A/B oranı 1 'den buyuk tur Bu da, A'nın B'ye göre daha uzun bır sure kurek çektığını gosterır ha olarak da yazılabılır Dolayısıyla. bu Uyanık Claudlus 976 dıreğe Problemı çözmek ıçın toplam asker sayısı ıle oldurulen kışının sırası arasındakı ılışkıye bakmak gerekıyor ASKER SAĞ SAYISI KALANIN (N) DIREK 2°=1 2'2 3 2 J =4 5 6 7 2^=8 NO 1 2 2 4 2 4 Şımdı asker sayısı (N) 2 nın bır kuvvetı kadar ıse sağ kalanın dırek No su da o sayı (N) kadar Asker sayısı bır eksık olunca da, sağ kalanın dı rek Nosu ıkı eksılıyor Örneğın 8 kışı var ıse sağ kalacak olan 8 dırekte 7 kışı var ıse 6 (82) dırekte, 6 kışı ıse 4 (84) dırekte 1024 kışı olsa (2'°), sağ kalan 1024 dırekte olurdu uyleyse 1000 w Kazanan okuyucular Slmge Koca Ankara, Yener Metlner Aydın, Mlthat ilhan Muğla, Rasat Kaçmaz Kocaell, All Kurt Adapazarı Ahmet Keplr Kırklarelı, Ibrahlm Karataş Istanbul, Cenglz özdemlr Antalya, Serkan Baktas Kadıköy, S«dat Ayan Balıkesır, Fatih Uzun Kırşehir, Cengiz Çetln Ankara, Kenan İlhan Kdz Ereğlı, Bakl Sarıca Ankara Ahmet Naci Akın Izmir, özgür Emck Yıldırım Isparta, Hayrettln Eryılmaz • izmır, Türkhan Gülyurdu Balıkesır Unal Buruk Aydın, Yükael Blllcell Aydın ıcat edılmış radarların etkılerı de buyuk oldu Bunlar Alman bomba uçaklarını, Ingıltere uzerıne gelmek uzere daha Al man havaalanlarından yukseldıklerı andan ıtıbaren gozluyorlardı Tabıı Alman uçakları, buyuk bır ateş barajı ıle karşılaşıyor ve geldıklerının nasıl fark edıldığını anlatmakta guçluk çekıyorlardı Işte, VVıener'den ıstenen böyle du rumlara gereksınme gostermeyecek bır uçaksavar topu ıcat etmektı Bunun ıçın de duşman uçağının gelış hızı ve yönu nun, ruzgârın hız ve yonunun, uçağa atılacak mermının hız ve yonu ıle daha başka bırçok bılgının araca beslenıp orada ışlenmesı gerekıyordu Bu ışın son derece çabuk yapılması gerekıyordu Bır ıkı sanıyelık bır gecıkme, topları kararlamadan nışan alır duruma sokardı Duşman uçağının, ruzgârın, mermının hız ve yonunun makıneye ışlenmesı ıçın butun bu bılgılerı, bılgısayar bılımı anlamında "gırdı" bıçımıne sokacak ve o bılgılerı ıstenen bılgı halıne, yanı "çıktı" halıne getırecek mekanızmanın matematıksel temelının kurulması gerekıyordu Işte VVıener bunu yaptı Yaparken de karşılaştığı sorunların çozumu uzerınde duşundu Sıbernetık denen bılım dalı bu şekılde ortaya çıktı Yazımın en başında, Sıbernetığın "makınede ve canlıda çozum ve iletışım bılımı" olduğunu soylemıştım VVıener'ın "makıne" ıle "canlı"yı bır tutması ılk bakışta ınsana tuhaf gelebılır Bunun ızahı şudur Bılgıne göre canlı ıle cansız, makıne ıle ınsan arasında temelde fark yoktur Insanın yaptığını makıne, makınenın yaptığını ınsan da yapabılır Bilimler bilimi ve felsefesi Yukardakı kısa açıklamadan ve ılerde daha genış şekılde yapacağım açık lamalardan anlaşılacağı uzere, Sıbernetık, başta matematık olmak uzere fızık, kımya, bıyolojı, ıstatıstık, mekanık, bıyonık, genetık gıbı pek çok bılımdekı en son gelışmelerden yararlanmakta, boylece de "bilimler ustu bılım" şeklınde karşımıza çıkmaktadır Felsefe, çağının bılımlerının verıleıınden yararlanarak evrenı "butun halınde ızah" olduğuna gore, Sıbernetık de bır tur felsefe, hatta metafızık nıtelığıne burumektedır LJ Piramidin boyu 1) Hıkâyenın dayandığı varsayım golgenın pıramıdın bır yuzunun tam gölgesı şeklınde duşeceğı Ama bu sadece ekvatorda geçerlı olabılırdı pıramıtler ıse ekvatorda değıller1 2) Thales'ten sonra yaşamış olan Pythagoras'ın teoremı yardımıyla bu hesap yapılabılır 14 15 24=16 12 14 16 31 =32 30 32 kışiyle [1024(2x24)»976 Claudıus kendını 976 ya bağlattp, yırtmışl