Katalog

PS i KO LOJ İ NÜKLEER TEKNOLOJİ V Hangi beyninizle düşünüyorsunuz? Derleven: Yankı Yazgan opuler tıp ve populor psıkolojı yay" larının etkısınde kalan pek çok KISI (Turkıye de Ingılızce kıtap satışında onemlı bır yere sahıp bu kıtaplar) beynımı zın ıkı yarımkuresının calışma ve yaşantımı zı otkıleme şeklı hakkında eğrı bılgılere sahıp oldular Kısıde hangı yanmkure egemcn se one uygun duşunce duygu ve davranış bıcımlerının o kışının hayatına egemen ola tagını duşunmek o kadar da ters gozukmu yordu ılk bakısta Bu goruse gore sağ yanmkure yaratıcı lık ve stvgıyı sol yanmkure de mantık ve duşunccyı kontrol odıyordu Sağ beyınlı ınsanlar daha yaratıcı daha ınce ve duyar lı sol beyınlı ler ıse daha mantıklı daha somut ve rasyonel kışılerdı Ikı hemısferın bır arada verımlı çalışmasına ppk rastlanmıyordu Bazı kışıler sol be yınlerıyle bazı kışıler de sağ beyınlerıyle du ounuyoı o ydrımkurelerın özellıklerıne goIP du'Ujnce bıçımlerı orlaya koyuyorlardı Bu populer ama bılımsel dayanaktan artık yukbun goruşlerı ve karşıtlarını ortaya koymadan once beynın ısleyışıne ılışkın go ruslpro zaman ıçerısınde goz atalım 17 yuzyılda yasamış olan Descartes bey nın yapısı ıle ılgılı oldukça yanlış topogralık onermolccde bulunmuş olmakla birlikte temel bır dogruyu yakalamıstı Butuncul bır ruhsal dunyaya, butuncul bir beyın yapısı karşılık gelmelıydı 19 yuzyılın ortalarında Broca ve Wernıcke, &ol bcyın yarımkurelerı bır hastalık nedpnıyle hasarlanmıs olanlarda sıddetlı ko nuşma bozukl jkları saptayıp aynı durumun sag yanmkuresı hasarlananlar ıçın geçerlı ol madığını qorunce beyın ydnmkurelerı ayrı duııyalara aıt gorulmeve baslandı Ru donemdc dıl ı belırleyen sol yarımkure beynın kendısıyle ozdeş sayılıyor, sağ yarımkure kendı kontrol alanına duşen çev renın VP oovdenın sol yanında olan bıtenden sol yarımkureyı haberdar etmek ve onun emıılprını vucudun sol yarısındakı kaslara ulaştırmakla gorevlı "dllslz kble" rolunu ust lenıyu'du ?0 yuz^ıhn ılk yarısındakı bazı gozlemler bu dılsız kole"de bazı baska nıtelıkler bu lunducjıınu dusundurmeye başladı Beyınle rının saq tar ifı hasarlanmış hastaların çızım y ıpm ıkiss renklı kuplerle şekıl ve cısımler olııstıırrnakta qucluk cektıklerı yuzlerı ayırt e'lf nifdıklerı qoruldu Sol yanmkuresı ha ", ırlanmıs htistalarda aynı problemler çok da ha az nddı hcımde mevcuttu Araştıımacı l.ıı dılsız kole nın her ne kadar konuşma /ı bpcorrmosp de dılle ılgılı olmayan pek çok lurectc ozpllıkle gorsol ve uzaysal değer londırrne VP odevlerde becerıkıı olduğunu kavramaya başladılar 1 '»60 larda yapılan ıkı önemlı çalışma beyındckı scıg sol kargaşasını bellı bır dıngınlıgr kavusturdu Beynın ıkı yarımkuresını bır bırıııe bağlayan corpus catlosum'un cerrahı olarak keoilrnış olduğu hastalarda ıkı yanmkure arasındakı ılotışım ortadan kaldırılmış oluyordu Sağ ele (sol v ırıınkurenın kontro) alanı) ve ıılcıı bır cısım lulaylıkla adlandırılabılıyorken, IÜI cle (sag yanmkuronın kontrol alanı) veırten bır cısım ııo adlandırılabılıyor, nedetaııt Sağ ve sol yarımkürelerde uzmanlaşma Son araştırmalar, beyin yarımkürelerinin, kendi uzmanlık alanları olmakla birlikte, birbirlerinden bağımsız etkinliklerde bulunmadıklarını gösteriyor. Nükleer enerji san bombalanırsa... Nükleer enerji santralına bir atom bombası atılırsa bunun yaratacağı korkunç ısı, ve yoğun radyasyondan yüz binlerce kişi ölecektir. Semra Somersan ükleer enerjı ıkı ucu keskın bıçak Bır yandan buyuk çaptakı kı elektrık uretım kapasıtelerıyle nükleer santrallar bır ulkenın enerji sorununu hepten çözmeyı vaat edıyorlar, öte yandan da savaş zamanında duşmanın elıne geçerlerse öldurucu bır sılah oluverıyorlar Nükleer anerjı santralınızı bombalayan duşman boylelıkle çevreye çok yoğun kanser ya pıcı dozlarda radyasyon yaymakla kalmıyor ulkedekı elektrık uretım kapasıtesını buyuk olçude azaltarak savaş ıçın gereklı araç ge reç ve sılah yapımını da ımkânsız kılabılıyor ABD'dekı Calıfornıa Unıversıtesı'nın Los Angeles kampusunda on yılı aşkın bır sure dır bu konuda araştırma yapan Prof. Bennett Ramberg geçenlerde Istanbul'a geldı Ramberg'le son çıkan kıtabı "Duşman Içln Yeni Bır Silah: Nükleer Enerji Santralları" ve Çernobıl olayının dunya çapındakı yansımaları konularında soyleştık • Bir nükleer enerji santralını konvanslyonel sllahlarla tahrlp etmek mumkun mu? RAMBERG Bıraz çaba gerektırır, ama mumkun Surekli ve yoğun bır bombardıman gereklı bunun ıçın Örneğın israıl, Irak'ın Osarak reaktörunu 2000 bombardımanla yok ettı Ama Osarak bombalandığında henuz çalışmaya başlamamıştı, ıçınde radyoaktıf madde yoktu Dolayısıyla sonuçları cok vahım olmadı Zaten İsraıl de bombalamayı bu na uygun bıçımde zamanlamıştı Çunku çevreye radyasyon yayılsaydı, israll'ın kendı de bundan zarar gorecektı • Nükleer santrallar nlçln savaşta düşman Için cazip bir askeri hedef oluyor? RAMBERG Nükleer santralların uretım kapasıtesı çok buyuk Dolayısıyla santralın tahrıp edılmesı, saldırıya uğrayan tarafın gucunu genel olarak azalttığı gıbı, özel olarak da sılah uretme kapasıtesını azaltır Kaldı kı nükleer enerji santralı son derece pahalı bır yatırım Bugun ABD'de bır santral yaklaşık 2 mılyar dolara mal oluyor Böyle bır sant ralın yok edılmesı buyuk bır servet kaybı • Nükleer enerji santrallarının bombalanmasını cazıp kılan başka nedenler var mı? RAMBERG Nükleer enerji santralında bol mıktarda radyoaktıf madde olması, radyoaktıvıtenın ınsan sağlığına bılınen ve bılınmeyen zaraıları da nükleer santrai sahıbı ulkeyı tehdıt eden bır unsur oluşturuyor Bugun Çernobıl'dekı olay sonucu 31 kışının ol duğunu bılıyoruz Ama bu şımdılık radyoaktıvıtenın sadece kısa donemdekı etkısı Uzun dönemde etkılerı ıse otuz hatta kırk yıl ıçınde ortaya çıkacak Yanı duşman sızın santralınızı radyoaktıf bır sılah olarak da kullanabılır Bu da halkta muthış bır korku ve panık yaratır • Ulkenin askeri gucünü etkllemek Için santralın kendlslnl bombalamak şart mı? RAMBERG Hıç de değıl Mesela duşman ısterse elektnğın uretılıp dışarıya yollandığı noktaları bombalayabılır Bu durumda çevreye radyoaktıf madde yayılmaz, ama dışarıya elektrık gıtmez Askeri gucu azaltmak ıçın bu kadarı bıle yeterlı Bır de reaktorun soğutma suyu ıçın kullanılan pompaları bom balamak mumkun Reaktör çalışmadığı zamanlarda bıle soğutma suyu kullanır Bu suyu pompalamak içın de elektrık kullanılır Yanı duşman bu pompaları bombalayarak Atom enerjisine ilgi azaldı P edılebılıyordu Ancak hasta sol elıyle tuttu ğu cısmın resmını kendısıne gosterılen dığer resımler arasından ayırt edebılıyordu Bır başkadeyışle dılsız kole hıssedıyor ama bunu sozle ıfade edemıyordu Her ıkı yarımkurenın bırbırıyle ılışkısı ko par Imış durumdakı bu kışıler dış dunyada normal bır yaşantı surdurebıhyorlar her ıkı yanmkure de algılama duşunme ve yonetme ışlevlerını bırbırlerıyle temasları kopmuş da olsa yurutebılıyorlardı Daha sonıa yapılan bazı araştırmalar be yın yarımkürelerinin ozellıkle ıhtısaslaştığı ışlevlerı belırledı Sağ yanmkure uzaysal ış levlerı soldan çok ustun bıçımde yerıne ge tırebılıyor ama sol yarım kurenın karmaşık sentaksları çozumleme yakın sozel bellek fonptık dıle cevırme gıbı ust duzey sozel ışlevlerınde son derece yetersız kalıyordu N ABD'dekı Cali/ornıa Unıversıtesı'nın Los Angeles kampusunda on yılı aşkın suredır radyasyon konusunda araştırma yapan Prof Bennett Ramberg, son çıkan kıtabı "Duşman Için Yenı Bır Sılah Nükleer Ener/ı Santralları ve Çernobıl olayı uzerine göruşlennı belırttı reaktore su gıtmesını engeller Bu da çekır dek erımesıne yol açar Dolayısıyla da çevreye yoğun dozda radyasyon yayılır • Bir nükleer enerji santralından yayılabılecek radyasyonla atom bombasının yaratacağı radyasyonun etkllerınl nasıl karşılaştırırsınız? RAMBERG Nükleer enerji santralından kaza veya bombalama sonucu çevreye ya yılacak radyasyon çok daha genış bır alan kapsayacaktır Ve san'ralda kullanılan radyoızotopların turu nedenıyle de çevrede çok daha uzun bir zaman kalacaktır Atom bombasının etkısı ıse çok daha yoğun bıçımde, ama daha kısa bır dönemde hıssedllecektır Uzun vadelı etkılerı bır nükleer enerji santralınınkınden daha azdır • Nükleer santralların bombalanmasını engellemek ıçin başka ne yapılabllir? RAMBERG Çeşıtlı onlemler alınabılır Santralları yeraltında ınşa etmek, boylelıkle bombalandıklarında çevreye yayılacak radyasyonu en aza ındirmek Ama tabıı bu çok pahalı bır yatırım Santralları yerleşım yerierınden çok uzakta yapmak Sovyetler Bırlığı'nde bu olabılır, ama örneğın Ortadoğu'da mumkun değıl Çunku her yer bırbırıne çok yakın Bır başka çare de, santralları okyanusta platformlar uzerınde ınşa etmek Boylelıkle bır tehlıke anında santrai olduğu gıbı batırılabılır Ama bunun da maliyetı hıç ucuza gelmıyor Ya da mevcut nükleer santrai ların yerını alacak çok daha guvenlı yenı bır kuşak nükleer santrai uretmek Ama tabıı en lyısı hıç nükleer santrai yapmamak Ama sızın nükleer santralınız yok da en yakın komşunuzun varsa o zaman ne yapacaksınız? Çevreye yayılan radyasyon sızı de etkıleye cektır, aynen Çernobıl'de olduğu gibt • Çernobll'deki kaza, bir santralda olabllecek en kötu kaza mıydı? RAMBERG Kesınlıkle değıl Çernobıl olayı şımdıye kadar bır nükleer santralda olan en buyuk kazaydı, ama olabıleceklerın en kotusu değıldı Yanı bır savaşta nükleer santrai bombalanırsa çok daha vahım sonuçlarla karşılaşabılırız Çernobıl'ın sonuçları çok daha kotu olabıhrdı Ama Sovyetler tum kaynaklarını sonuna kadar zorlayarak yangını sondurmeyı başardı Yoreye gıdenler, Sovyetler'ın çalışmasını aynen bır savaş hazırlığına benzettıler Olay ıkı hatta surdu Basın, Çernobıl'dekı santralın guvenlık kabının olmadığı uzerınde çok durdu Oysa Çernobıl'de, ABD'dekı santrallardakıne benzer bır koruyucu kap daha olsaydı yangını söndurmek çok daha zor olacaktı Yangın devam ettığı surece de çevreye radyasyon yayılacaktı Olaydan aylar sonra Sovyetler'do çı Yarımkurelerin uzmanlık alanları Beynın bolunmesi Kışılerın sağ ve sol gorme alanlarına (dolayısıyla sol ve sağ beyın yarımkurelerıne) çok kısa surelerle bazı gorsel uyaranlar uygulanmış Sağ gorme alanında bu (sol ya rımkure) kelırneler ve anlamsız heceler çok daha kolay algılanabılırken sol gorme alanındakı (sağ yarımkure) yuz ıfadelerı çızgı lerın eğım derecelen ve noktaların uzaysal yerleşımlprı cok daha hızlı ve net algılanmış fkı yanmkure arası iletişim Gunumuzdekı araştırmacılar, bu verıler çerçevesınde beyın yanjııkurelerının tek tek ve birlikte ışlevlerıyle ılgılı bazı sonuçlara var dıljr Sol yarımkure ozellıkle iletişıme ılışkin ıslevlerde ozelleşmışken sağ yarımkure uzaysal ve emosyonel (duygulanımla ıl gılı) ıslevlerde ozelleşmış durumda Burada emosyonel ışlevlere cınsellık, saldırganlık gı bı olgular da katılıyor Ancak her ıkı yarımkureye aıt bu gorev bo lumunun yanı sıra beyıne aıt dığer bazı ozel lıklerın de yarımkureler arasında farklı ve eşıtsız dağılımı soz konusu Orneğın beyın dekı kımyasal ıletıcı maddelerden serotonı nın daha ÇOK (sağ elını kullananlarda) sağ yarımkurede bulunduğu ve emosyonel ışlevlerle ılgılı olması nedenıyle bu durumun açık lanabıleceğı duşunuluyor Ancak seroton' nın etkı gosterme bıçımının, bulunduğu yerlordekı mıktarının azalış ve artışının her ıkı yarımkurenın ortak ışlevı olduğu da aynı ke sınlıkte Göruıen o kı, her ıkı yarımkure kendı' uzmanlık alanlarında faalıyot gösterırken bu nu dığer yarımkureden bağımsız yapmıyor lar Tarn tersıne, her ıkı yarımkure corpus callosum aracılığıyla bırbırı uzerınde sıkı bır denetım surduruyor Tek bır beyın yarımkuresının egemenlığı altında şekıllenen ınsan ımgesı, populer, ps1kolojı ve populer tıp kıtaplarından da sılındı ğı zaman bıreylerın zıhınlerındekı safsol ayırımı da (beyın duzlemındekı) hakıkattekı durumla uyumlu olacak Kımı kışılerın bır ya rımkuresının dığerıne göre daha aktıl olma sı, o yarımkurenın uzman olduğu alanlarda daha aktıf olmayı getırebılır ama unutulma ması gereken bır nokta da beyındekı aktıf lıkle bunun yaşantıya yansıması arasında doğrudan bır ılışkı olmadığı Yaşantılarımızı btilırleyen ya da e'kıleyen başka pek çok oqa Yarımkureler hem ozerk hem birlikte