Katalog

M ÜZ İ K BİYOLOJİ Tek başına orkestra Baştarafı 1. Sayfada gısayar sonunda uygun olanların hangılerı oldugunu belırlemeye ydrdırr>cı olacaktır Örnpklomo programları bır sesın ekranda çı zılen dalga şeklıyle oynayarak belırlenmosını de saglar İnsan enerjisi ölçülebiliyor Yemek sindirmek, çocuk doğurmak, kahve içmek ne kadar enerji gerektiriyor? Çeviri: Dilek Hattatoğlu u yazıyı okurken rahat bır koltukta kaslırınızı gevşek tutarak oturuyorsanız, hemen hemen yaşamak ıçın gereken asgarı enerjıden fazlasını tuketmıyorsunuz demektır Fakat ıçeceğınız bır çay bıle, ıçındekı teın metabolızmanızı uyaracağı Içın ener|i harcamanızı epey arttıracaktır Çay değıl kahve ıçersenız bu artış bıraz daha fazla olacaktır Az önce yemek yedıysenız sıze rahat yoktur Sındırım sıstemınız ıstım uzerındeyken epey enerji harcarsınız Bır de dergıyı elınızden bırakıp bır ust kata koşarak çıkarsanız, gevşeme halındekının on katına çıkar harcadığınız enerji Ancak gun boyunca bu turden yaptığınız yuzlerce değışık hareketın enenı toplamını hesaplamak hıç de kolay değıl Bu hesabı yapabılmenın yontemını Nathan Lifson gellştırmış durumda Çıfte etıketlı su (doublylabelled vvater method) yönteminı gehştıren bu Amerıkalı bılım adamı Mınnesota Unıversıtesı'nde görev yapıyor ve geçen yıl bu nedenle buyuk saygınlığı olan Rank Beslenme ödulu'nu aldı Yontem, dcteryum ve oksıjen 18 ızotaplarından oluşmuş suyun, enerjisi ölçülecek kışı tarafından ıçılmesıne dayanıyor Ondan sonra da ıkı hafta boyunca her gun kuçucuk bır ıdrar ya da salya numunesı alınması ve bunun tahlıl ed.lmesı, gereken sonucu verıyor Birtekkişibütün aletleri çalabilir blektronık vc mıkro ınformatığın (bılgısa yar bılımı) gıdorek duşen malıyetlerle muzık yapabılme olasılığını yaratması, yalnız çalıs mayı yegleyen muzısyen sayısının gıderek artmasına neden olmuştur Uretım malıyetlerının gıderek artması sonunda produktor ler butun aletleri çalabılecek ' yalnız" mu zısyenlere yonelmışlerdır Geleneksel muzısyenlere ıse synthesızerda elde edılemeyen 5 ya da 6 mozuru (olçu) çalmak kalmıştır Kayıt studyoları da artık geçerlığını kaybetmış> durumdadır Muzısyenler evlerınde hıcbır zaman kısıtlaması olmadan çalışabılmektedır Bu arada akıma ayak uyduramayan bırkaç buyuk muzısyenın kaybı da kaçınılmaz olmuştur Yıne de elektronık aletler bıle muzısyen ler olmadan çalınamaz ' En gelışmış aletler bıle, yeteneğın yerını tutmuyor" dıyor Fre derıc Mercıer Bugunun elektronık aletleri hıçbır zaman tyı bır muzisyenın ayağını kaydırmak ıçın yeterlı değildir, (akat kötu bır muzısyenın yerıni doldurmaya yarayacaktır. Bu da buyuk bır avantaj değıl mıdır? Elektronık muzık, şımdıye dek, pıyano klavyesıne benzeyen klavyeler uzerınde çalınmaktaydı Bundan sonra her akustık aletın, bır elektronık karşıtı olması beklenıyor Baterı ve uflemelı çalgılar ıçın bu gerçek oldu bıle Akaı bır mıdı saksafon ve trompet urettı başka bazı uretıcıler akordeona el attılar Bu arada beraber çalışmanın yararlarını anlayan bazı muzısyenlerın gelıştırdıklerı yontem ıse şoyle Ekıp uyelerının her bırının evlerınde mınımal bır donanımları ve bır bılgısayarları var, boylelıkle en yatkın olduğu enstrumantal kısmı gelıştırme olanağını buluyor Oaha sonra ya dısketını studyoya getırıyor ya da gelecek zamanı yoksa verılerı telefonla aktarıyor Bılgısayarın muzlk alanına gırmesıyle yepyenı yeteneklerın ortaya çıktığı da bır gerçek 20 000 FF'ndan az bır malıyetle, kışısel bır studyo oluşturmak ve yeteneğını dıledığın cegelıştırmek mumkun Yınede, bllgısayar her ıstenılenı yaptığı ıçın, onunla kurulan ılış kı genelde çok egoıst oluyor ve kışı kendı ıçıne kapanıyor Oysa artıstık her gırışım, bır dışa açılma ısteğı ıle gerçekleşmez mı? lletışım kurmak bu yenı uğraşın ana adımı oldu Fransa'da Equipe de Nult (Gece Ekıbı), Amerika'da Pan (Performıng Artıst Netvvork) şebekesı mesaj alışverışını olduğu kadar, örneklenmış ses alışverışını de mumkun kılıyor Ayrıca muzısyenler mınıtel aracılığıyla, ses bankalarına da bağlanabılıyorlar Bu, sayısal teknlklerın muzık dunyasını tumuyle ele geçırdığını mı gosterıyor9 Hayır Yıne de boyle ılerlemeye devam ederse bir gun plağı tumuyle ortadan kaldırması beklenebılır Muzıkseverler telefonla ıstedıklerı muzığı satın alabılır ya da uygun bllgısayar programları yardımıyla, kendılerı yapabılırler Bılgısayarlı muzığın onculorınden bırı olan kompozıtör lannıs Xenakıs Bu gelışmeye yeterınce hazır olmayan kompozıtör ve muzısyenlerın uzerınde buyuk bır baskı var" dıyor "Sonuç olarak da gerek fıkırlerde, gerek teorıde ve gerekse estetıkte belırgın bır kopukluk ve bozukluk gozlenıyor "Frederıc Mercıer de aynı kanıda "Şimdıye kadar hıçbır zaman böylesıne lyı aletlere sahıp olmam'ş ve boyle kotu muzık yapmamıştık" dıyor Aletler hıçbır zaman meslekı deneyımlerın ve duyguların yerını tutamıyor Geçen kasım ayında JeanBaptıste Barrıere'nın France Musıquo'de yayımlanan bır programına şu ad venlmıştı 'Umutsuzca muzık aranıyor" I B Lavofsier'den bu yana 200 yıl önce Ingıltere'de Adair Crawford ve Fransa'da da Antolne Lavolsier, organızmaların yaşamsal bıyokımyasal reaksıyonları yerıne getırmek ıçın oksıjen tukettıklerını kanıtladılar Lavoısıer maske taktırdığı denek kışılerın verdığı soluğu domuz mesanesınde topluyor ve kıreçlı su ve fosfor ıle kışının urettıgı karbondıoksıt mıktarını ölçuyordu 1794'te gıyotınde ıdam edıldığı sırada ınsanın enerji harcamasını etkıleyen başlıca etkenlerın gıda, ısı ve çalışma oldugunu 'kalorimetri' adı verılen bu yöntemle saptamıştı bıle Metabolızma ölçumunde bundan sonrakı buyuk adım, 1860'larda Max von Pettenkofer ıle Carl von Volt'ın tum vucut kalorımetresını ıcat etmesı oldu Bu araç ınsanın saatlerce, hatta gunlerce kalabıleceğı buyuklukteki bır odaydı ve daha sonra gelıştırılen modeller oksıjen tuketımıyle aynı anda vucudun ısı kaybını da ölçebılıyordu Tumvucut kalorimetresıyle ınsanın butun gun boyunca yaptığı enerjı harcaması zaten saptanabılıyordu Bundan yuz yıl sonra Nathan Lıfson'un yönteminin bu denlı hayranlık uyandırmasının nedenı ıse ılk defa ölçumun kapalı bır odada değıl, gundelık yaşam akışını bozmadan yapılabılmesıydı Çıfte etıketlı su yöntemıyle gerçı henuz yenl hıpotezler doğmadı Fakat araştırmacılar bazı eskı sorulara cevaplar bulmakla meşgul Muazzam ıştahlı bazı kışıler zayıf kalırken, neredeyse hıç yemeyen başkaları neden şışman kalıyor? Insanlar gıda mıktarı na göre enerji harcamalarını ayarlayabılırler mı? Bazı ınsanların çok az gıdayla yaşayabilmesi nasıl oluyor ve bunun ıçın ödedıklerı bedel nedlr? ingıltere'nın Cambrldge Unıversıtesı'ndekı Ojnn Beslenme Kursusu'nden Andrevv Prentıce ve arkadaşlarının çeşltli ınsanlar uzerınde yaptığı ölçumler ilglnç sonuçlar verıyor örneğln pek yakında hamıle kalmayı düşunen kadınlar üzerındekı olçumlerde enerji harcama katsayısı sadece 1,38 çıkmış Bu, yemek yemeden yatakta yatmaları halınde tuketeceklerı enerjının 1,38 katı demek Oysa şımdıye kadarkı tıp kıtapları normal bır hayatı surdurmek ıçın gereklı asgarı enerji katsayısının 1,5 oldugunu yazar Bu sonucun nedenı, modern hayat tarzındakı hareketsızlıktır işlenn oturularâk yapıl ması, motorlu ulaşım araçları, TV ızleme alışkanlığı, merkezı ısıtma vesaıre, enerji ıhtıya cımızı asgarıye ındırır Bu olgu daha önce de bılınıyordu fakat ölçumler, ışin boyutlannın samldığından çok daha korkunç oldugunu gösterdı Bazı olçumlerde aynı şeyın madencıler ve ınşaat ışçılerı gıbı en ağır ışlerı yapanlar ıçın de geçerlı olduğu göruldu Eskıden balyoz ve kurek sallayan ışçıler, şımdı hıdrolık makınelere kumanda edıp eve dönerken de pek yurumek zorunda kalmıyor Bunun beslenme açısından cıddı sonuçları var Bırıncısı, hareketsızlık belırlı beslenme bıçımlerıyle birleşınce, kalp hastalıkları hızla artıyor Ikıncısı, ınsanlar daha az yıyerek dengeyı sağlamadığı takdırde şışmanlıyorlar Bır dığer bulgu ıse aynı ekıbın şısman kadınlarla zayıf kadınlar arasında yaptığı karşılaştırmadan çıktı Zayıf kadınlardan yuzde 50 daha fazla kılo sahıbı olan şışman kadın ların, zayıf kadınlardan çok daha fazla enerji harcadığı ortaya çıktı Şışmanların gövdelerınln daha buyuk olduğu hesaba katıldığında çıkan enerji harcama katsayısı ıse aynıydı Böylece bu ınsanların dığerlerınden daha az hareket ettıklerl ıçın şışmanladıklan biçlmındeki geleneksel düşüncenın doğruluğu bır haylı şuphelı bır hal aldı Bu arada Hıntlı Sukhatme ve ABD'lı Sheldon Margen'ın enerji metabolızması alanındakı tartışmalı "özduzenleme" (autoregulatory) hıpotezı de sınamyor Sukhatme ve Margen'ın ıddıası ınsanların fazla ya da az beslendiklerı zaman metabolızmalarının etkınlıklermı arttırarak ya da azaltarak uyum sağladıkları bıçımınde Bunun bır sonucu, geleneksel beslenme hesaplarında dunyadakl yeterslz beslenmenın bu gözardı edıldlğl ıçin abartıldığı ıddıasıdır Bu göruş kabul edılecek olursa, bunun bır haylı buyuk sıyası sonuçları olacaktır Çunkü dünya gı da dağılımındakı korkunç eşıtsızlıklerı bır ölçüde meşrulaştıracak ve yetersız beslenme ıle mucadeleye sekte vuracaktır izotop yöntemıyle yapılan olçumlerde ıse enerji harcamasının enerjı gırdısıne zamanla değıl anında ayak uydurduğu ve geleneksel enerji dengesı göruşunun yeterll oldugunu destekleyen bulgular elde edıldı Ölçüm yöntemi O lçumun başlangıcında denek kışı blr bardak ızotoplarla etıketlenmlş su Içiyor («H 1ff0) Döteryum (^H) vucudun tum dokularındaki sulara yayılırken, oksıjen18 hem suda hem vucudun karbondıoksıt dolaşımında yayılır Vucudun karbondloksıt dolaşımı ağırlıkla, metabolızmanın bır atık urunu halınde kan dolaşımında çözelmış olan ve dışarı atılmak uzere cığerlere gıden karbondıoksıtten oluşur Bır dızı ıdrar (ya da salya ya da kan) örneğının kutle spektrometresıyle analizı yoluyla ölçumunu yaptığımız degerler, ıkı ızotopun vucuttakı eksılme oranlarının katsayıları k2 ve k(8'dır Döteryum tuketım katsayısı su dönuşümu 1 2H vucut I loplanıını 1 / nü, oksljen18 katsayısı ıse su toplamını ve karbon dıoksıt dönuşumunu ölçer Böylece k,e'den k2 katsayısını çıkardığımızda metabollzmanın ne kadar karbondıoksıt urettığlnı buluruz Karbondloksıt uretım miktarından da klasık kalonmetrı denklemlerı kullanılarak enerji harcaması bulunur En ayrıntılı ölçum sonucunu alabılmek ıçın her ızotopun en az Ikı, mumkunse uç bıyolojik yarı ömru ıçın ıdrar örneği alırız. Yöntemde kullanılan ızotoplar tamamen zararsız ve zaten tüm gıda ve ıçeceklerde doğal halde bulunuyor Yontem bu yuzden uygulaması baslt olduğu kadar mukemmel oranda guvenlıdır de Dığer tum teknıklere karşı ustunluğu, hem buyuk bır doğruluk payı ıle sonuç vermesı, hem de deneğın özgür yaşam alanlarındakı enerji harcamasının gerçek blr ölçumunu sunması Yontem, eşzamanlı ölçumler yoluyla 12 gun boyunca tumvucut kalorımetrelerınde yaşamış olan 4 kışıye ılışkın sonuçlarla karşılaştırıldı Ikı yontem arasındakl ortalama sapma yüzde 2'den azdı Yontem, laboratuvar dışındakı uygulamada ıkı varsayım gerektiriyor Bırıncısl, vucudu dolaysız buharlaşma yoluyla terk eden su mıktarını tahmın etmek gerekıyor, çunku aksı takdırde buharlaşan bu su da izotop parçlanmasına uğruyor ve hesap olduğundan fazla görunüyor Iklncı hata, her lıtre karbon dıoksıdın enerjı eşdeğerının, oksıdıze edılen gıdanın karbonhıdrat yağ oranına bağlı olarak farklı olmasından kaynaklanıyor Bu yuzden de deneğln yemeklenndekı yağkarbonhıdrat oranlarının bılınmesl gerekıyor O <0Ü suyu ve bıKarDonat dolaşımm elıkellıyor r ' H ^ I Hj"o ^ = 5 . c o " o 1 i i k,8k;Src 1 Çıfte etıketlı su yöntemi, vucudun metabollzma Işleyişı içerislnde hıdrojen ve oksıjeni aynştırma biçimlne dayanan hesaplar kullanır