Katalog

ZOO LOJ İ Kırmızı gagalı martı Böcekler nasıl haberleşir? Türleri tükenmek üzere olan pek çok kuş gibl, Norveç kıyılarının kırmızı gagalı martısı da beslenmesi Içln balıkçılara karşı savaşmak zorunda. imileri tarafından "deniz papağanı" olarak adlandınlan bu martıtürü, özellikle Norveç kıyılarında yaşar ve canlı renkleriyle bu ülkenin bir simgesini oluşturur. Norveç1 in kuzey kıyılarındaki Lofoten Yarımadası ile yakınındaki RostAdası.bu kuşların randevu yeridir. Her ilkbaharda binlerce kuzey martısı çiftleşmek için burada toplanır. Aynı mevsimde İzlanda açıklarındaki VVestmann Adası ise diğer bir buluşma merkezidir. Kuzey martılarının sayısı halen 700 bin gelişmiş çifl olarak tahmin ediliyor. Dişı martı,her yıl sadece tek bir yumurtasını 12 metre derinlıkte bir oyuğa bırakır. Yaklaşık 6 hafta sonra yavrular yumurtadan çıkar ve annelerinin getirdiği küçük balıklarla beslenirler. Bu yöntemle beslenme 6 hafta kadar sürer. Bu sürenin sonunda yavrular, kendi yiyeceklerini bulmak üzere anne tarafından denize terk ödilirler. Kuzey martısı, hem eti hem de güzel tüyleri nedeniyle uzun yıllardan beri avcılara hedef olmuştur. Dişı martılar özellikle yavrularını avladıkları balıklarla beslemek için girdikleri kaya oyuklarında kolayca yaklanırlar. Ancak dişı bir martınınölümü.ardından yavrularının da açlıktan ölümüne neden olduğundan, tarihte zaman zaman sürülerle ölümler kaydedildi. Bu kuşların soyu ilk kez 1880'lerde "Hafur" adı verilen bir tür kuş dalyanı kullanılmaya başlandıktan sonra ciddi Çevirv Füsun Yasar K Hayvanlar araaında ses ve renk, iletişlmde başrolü oynarken, böcekler koku salgılayarak haberleşlrler. Alaeddin Bubat KTÜ Orman Fak. Araştırma G»rwllai aşamada böceği etkiler. Bu etkileme, odunun rutubeti ve odunda anaerob fermantasyon yoluyla oluşan Etanolün miktarına bağlı bulunur. Odun çok yaş ya da kuru ise çekici etki azalır. Etanol (etil alkol), konukçu materyalin kuluçkaya hazır olduğunu bildırır ve aynı zamanda böceği delme davranışına yöneltir. İğne yapraklı ağaçların reçinesinde bulunan x Pinen konukçu ağacın tanınmasında ve Etanolün çekici etkisini yükseltmede etkili olur Etanol ve x Pınen ve kısmen de ağaç gövdesinin optik görüntüsü dişi böceği kendine çeker. Ağaca gelen böcek gövde üzerinde giriş deliği açar ve bu sırada kendine özgü bir kimyasal koku maddesi olan optikçe aktif Lineatin üretir. Dişi böcek Lineatın'i dışkı ve öğüntü ile karışık olarak dışarıya verir. Lineatin, yakın çevredekı böceklerin ağaç gövdesinde toplanmasını yönlendirir ve her iki eşeyi (erkek ve dişi) toplanma feromonu olarak etkiler. Lineatin ve gövde görüntüsünün optik sinyalleri T.lineatum erginlerinin ağaçta toplanmasını sağlar ve böylece kitlesel saldırı gerçekleşir. Bir ya da birbirine yakın birkaç ağacın yarım gün içinde "kimyasal iletişim" aracığılıyla işgali tamamlanabilmektedır. öceklerarası kimyasal anlamda iletişim de bir ya da daha fazla koku maddesınin verilmesi ve alınması aracılığıyla olur. Böcekler, özellikle de Kabuk böceklerı (Coleoptera: Scolytidae), ürellikleri kendılerıne özgü birtakım kimyasal koku maddelerı aracılığı ile haberleşirler. Bu kimyasal koku maddelerine "feromon" denilir. Türler içerisinde kimyasal iletişimi sağlayan feromonlar, birçok böceğin cinsel ve sosyal düzeninde büyük rol oynarlar. Kabuk böceklerinin tüm türlerinde görülen "Kimyasal Koku" yoluyla haberleşmenin bu böceklerin sosyal davranışlarında iki işlevi bulunur. Birıncil olarak uygun kuluçka materyalinin bulunması ve topluca işgal edilmesi, ikincil olarak kuluçka materyali belirlendikten sonra erkek ve dişilerin birbirini bulması. Bu gibi kimyasal koku maddeleri (feromonlar), daha çok "Populasyon Çekici Maddeler" olarak adlandırılır ve monogam türlerde (Trypodendron lineatum gibi) dişiler, polygam türlerde ise (Tüm Ips türleri) erkekler tarafından üretilir. DAĞ1LMA UCU5U Konukçunun tanınması • Konukçu *ec B Rengârenk tüyleri yüzünden kimileri taratından deniz papağanı olarak da bilinir. şekilde tehlikeye girdi. 4 metre uzunluğunda bir sırık ile ucunda bir fileden oluşan bu avlanma aracı, kuzey martılarını yuvalarının çevresinde havada daireler çizerek uçarken kolayca yakalamaya yarıyor. Bu davranış türü, sadece yuvadan ayrılmak üzere olan genç martılara özgüdür. Kuzey martısı, ringa gibi, sadece küçük ve yağlı balık yiyerek beslenebiliyor. Dolayısıyla, bu tür balıkların aşırı miktarda avlanması, martıları önce açlık sonra da ölüm tehlikesiyle karşı karşıya getiriyor. Norveç'te son yıllarda sürdürülen bilinçsız avlanma bu kuşların 1969 dan beri sürekli olarak azalmasına yol açtı. 1980 yılına kadar, yaklaşık 500 bin yavru martının henüz uçmaya başlamadan açlıktan öldüğü tahmin ediliyor. Kuzey martısının yılda sadece bir yumurta vermesi de bu türün çoğalmasını engelliyor. D (Kaynak: Scanorama) + Etanol |(T|! Delme Lineatin Kıtlesel saldın Cekıcı etkımn azalması Kıtle uçu5u Baskâ yere yonelme Şekll 1: Kimyasal İletişim aracılığıyla bir ağaç gövdeslnln T.llntum tarafından İşgal edilmesi. s I Kuzey Martısı hem eti hem de güzel tüyleri nedeni İle yıllardan beri avcılara hedef olmuş. Bu yüzden de nesll tükenmek üzere. Feromonlar, aynı türün bıreyleri arasında etkili olur ve kimyasal sinyallerin niteliğine göre bıreylerde davranış değişikliklerı meydana getirirler. Feromonların böcekler tarafından algılanması, rüzgârın ancak o yöne esmesiyle mümkün olabilmekte. Bu koku maddeleri, böceklerin koku alma organlarınca algılanır ve doğrudan merkezi sinir sistemine etkide bulunur. Böcek feromonları, genellikle dışkı, değışime uğramış pul ya da segmentlerarası deriyle dışarıya verilir. Dışkı, pul ya da derı ile dışarıya verilen feromonlar, böceklerin davranışını yönlendirir. Örneğin monogam bir odun kabuk büceği olan Trypodendron lineatum (Olıv.)'un kimyasal koku maddeleri aracılığıyla bir ağaç gövdesini işgal etmesindeki iletişim sistemi şöyle olur (Şekil i):a Kesilmiş bir ağaç gövdesinin kendine özgü kokusal ve optik çekiciliği ilk Polygam Kabuk böceklerinde, konukçu ağacın bulunması ve kimyasal koku maddeleri üretme işı erkeklere düşmektedir. Konukçuyu belirleyen erkek böcek, ağaç üzerinde çiftleşme odası açar ve bu sırada kimyasal iletişimi sağlayan koku maddeleri üretir. BugüneVadar yaklaşık üç düzine kabuk böceği feromonu kimyasal açıdan tanımlanabilmiştir. Tanımlanan bu bileşiklerin terpan ve yağ asitlerinin türevleri oldukları ve özellikle de oksitlenmiş monoterpenler ile bıcyclık ketallerin Kabuk böceği feromonlarının temel yapısını oluşturduğu anlaşılmıştır. Son yıllarda Avrupa ve Amerika'da, tarım ve orman zararlısı böceklerden izole edilen bazı feromon bileşiklerı yapay olarak üretilmekte ve bunlardan hazırlanan preparatlar gerek böcek popolasyonunu belirlemede gerekse doğrudan böceklerle mücadelede kullanılmaktadır. D