Katalog

LER K I MYA TEKNİK Bitkilerin ilaç yapımında yeri Ekstreden ilaç etken maddesinin çıkarılması zor bir süreç A.U. Eczacılık Fakültesi Farmakognozl Ana Bllim Dalı Öğ. Uyesl sında ancak bırkaç tanesı bıtkısel kökenlı ilaç avram kargaşası ulkemızdekı haetken maddelerıyle hazırlanmış mustahzar yatın ayrılmaz bır parçası oldu larla tedavı edılebılmektedır (2) Surdurulen Herkesın yarı doktor geçındığı, ev araştırmalara karşın bu yavaşlık nereden kayhanımlarının eczacılara kek tarıfı naklanmaktadır? yapar gıbı ilaç tarıf ettığı ulkemızde, Ekstreden mustahzara gıden yol uzundur Kavram kargaşasından nasıbını bolca alan Halk tıbbında kullanılan bitkilerin seçılmesı bır terım "ilaç" Nedır "ılaç'"7 Gelın terım ka hazırlanan ekstrelerde belırgın bır lyıleştırırışıklığına bır son verelım ve hastanın kullancı nıtelığın gozlenmesı ekstrelerın zehırlılıdığı urune mustahzar' mustehzarın ıçındekı ğının (toksısıte) değerlendırılmesl, guvenle lyıleştırıcı ozellığe sahıp kımyasal maddeye kullanılacak doz aralığının bulunması, ilaç et(ya da maddelere) "ilaç etken maddesı", ken maddesı olarak kullanılabılecek kımyamustahzarın hazırlanmasında yardımcı olan, sal maddenın sağ olarak elde edılmesı, goancak organızmada belırlı bır etkı uyandır nulluler uzerınde yapılacak klınık denememayan maddelere de "ilaç yardımcı lerın olumlu sonuç vermesı, ilaç etken madmaddesı" dıyelım (1) Ornekse, aspırın tabdesının uygun dozda hastaya verılebllmesıletı mustehzar, tabletın ıçındekı asetılsalısını sağlamak uzere mustahzar halıne getırıllık asıt, ilaç etken maddesı, asetılsalısılık asıdı mesıne ımkân tanıyacak teknolojının gelıştıtablet halıne sokan tum maddeler ilaç yarrılmesı ve eğer butun bu ışlemler kapıtalıst dımcı maddesıdır bır sıstemde yuruyorsa, ilaç etken maddesiAynı yöntemi, tedavıde kullanılan en eskl nin ve mustahzarın uretılmesının rantablıte maddeler olan bıtki ekstreleri ıçın uygulayahesapları ve pazar araştırmalarının yapılması lım Önce, "ekstre" terımını basıtçe tanımlagereklıdır yalım Ekstreler, bıtkının tumunden ya da bellı Bılımsel araştırmanın önde gelen ılkelerınKisımlarından, bu kısımların ıçerdığı kımyaden bırı "tekrarlanabılırlık "tır Tek ya da bırsal maddelerı çekmek ıçın hazırlanırlar Ekkaç ınsan ya da hayvan organızmasının vestrenın hazırlanması bıtkısel kısımların, söz receğı yanıt, o organızmanın özgul koşullakonusu kımyasal maddeyı çözecek uygun bır rına bağlı olabılır ve buyuk bır anlam taşımaz çozucuyle muamelesınden ıbarettır Bu muDolayısıyla deneylerın bellı bir kitle uzerlnamele, basıtçe suyla kaynatmaktan (çay ve den yurutulmesı gerekmektedır Tedavıye yoıhlamur ıçeceklerı bırer ekstredır) uzun ve nelık bılımsel araştırmanın ana ılkelerınden karmaşık kımyasal ışıemlere dek uzanabılır bır dığerı iyıleştırıci özellıkle zehırlılığın sağEkstreler ılla da tedavı edıcı nıtelıkler taşımazlam ve ayrıntılı bır kıyaslama ve değerlendı lar İlaç olabılen ve olamayan organızmayı rılmesının yapılmasıdır Bılındıöı uzere tıbbın etkıleyen ve etkıleyemeyen ekstreier vardır ana ılkesı 'Prımum nıl nocere' (önce zarar Hepımızın tanıdığı çay ekstresını duşunecek verme )dır olursak, buradakı etken madde kafein, yarBıtkıden mustahzara gıden yol, kanserı tedımcı madde sudur Ekstreler kımyasal oladavı etmek amacıyla katedılıyorsa, daha da rak saf değıldır, her ekstre bır karışımdır, etuzayacağını söyleyebılırız Bunun nedenı, tuken madde yanında "yan madde" dedığımız mörlerı kuçulten ya da yok eden kımyasal bıve bazen ıstenrneyen bıleşıklerı de ıçerır Çay leşıklerın buyuk bır zehırlılık potanstyelı taÖrneğıne donersek uyarıcı kafeının yanında şımalarıdır Bu bıleşıkler tumör hucrelerını ölgelen kabız edıcı tanenı anabılırız durerek ya da çoğalmalarını durdurarak tuKımya ve ilaç endustrılerının qellşmesı bıtkı mörlerı tedavı etmektedırler ekstrelerının deyım yerındeyse pabucunu Turkıye nın yurttaşları olarak, bıtkıyle tedadama atmıştır Ekstrenın ıçındekı etken mad vı hele hele de bıtkıyle kanser tedavısı soz deyı yan maddelerden ayırıp mustahzar hakonusu olduğunda heyecana kapılmadan lıne sokmak ve hastaya oylece sunmak yay once bitkilerin ve ulkemızın koşullarını anımgınlaşmıştır örneğın digitalıs purpurea samamızda yarar vardır Mer mınıcık kır çı(yuksukotu) yapraklarından elde edılen Dıgı çeğı bıle muthış bır kımya laboratuvarı gıbı toksın ve Clnchona succlrubra (kınakına) çalışır Mer hucrede her an bırçok kımyasal bıtkısının kabuklarından elde edılen kının bı bıleşık sentezlenmekte yıkılmakta, geriye döleşiklerı ve bunlardan hazırlanan mustahzarnuşlu ya da dönuşsuz bıçımde bırbırıne dölar gıbı Ve tabıı, bıtkısel kaynaklı olmayan bir nuşmektedır Bu kımyasal bıleşıklerın pek çoçok sentetık bıleşık tedavıye gırmıştır Bıtkığu hafıf ve pek azı kayda değer iyıleştırıci et ler bugun, botanık, tıp ve kımya bılımlerının kıler gosterırler Ve bıtkıler âlemınde en yaykesıştığf noktada, azımsanmaması ve abargın ıkı etkı bakterılere ve tumör hucrelerıne lılmaması gereklı bır konumdadırlar karşı hafıf etkılerdır Uygarlık doğa çatışmasının yarattığı hasDunyanın her ulkesınde yurutulen talıklara karşı olası ilaç etken maddelerın.n yoğun araştırmalara karşın bılımın atladığı gelıştırılebılmesı ıçın bılım gene doğaya başonemlı bır ilaç etken maddesı gösterışslz bır vurmakta, bıtkılerı bu amarla taramaktadır bıtkının bır koşesıne saklanmış, keşfedılmeAmaç, ya doğada tedavı edıcı kımyasal bıleyı beklıyor olamaz m ı ' Tabıı kı olabılır Başşıklere rastlamak ya da sentez laboratuvar ta penısılın olmak uzere, tıp rastlantıyla bu larında gelıştınlecek tedavı edıcı kımyasal bılunmuş harıkalarla doludur Bazı harıkalar da leşıkler ıçın başlangıç nıtelığınde ya da örrastlantıyla gozden kaçmış olamaz mı? Elnek olabılecek bır bıleşığı doğada bulmakbette kı olabılır ve zaten başta ABD'nın Natır tıonal Cancer Research Kurumu olmak uzere Kanser, uygarlığın getırdığı bır hastalık deherkes bu rastlantının peşındedır Buyuk ıkğıldır, bın yılların derdıdır tjmörler Ancak ramıyenın bıze vuracaöını umarken araştırkanserın yaygınlaşması gıderek daha çok maya ve sağlık hızmetrerıne yeterlı butçeler hayatımızın ıçıne çoreklenmesı uygarlığın s o ayıramayan sağlık deyınce tedavıden bıle nucudur önce kârlılığı duşunmek durumunda oian 196O'lı yıllarda (2) vınca rosea bltkısınde ekonomık sıkıntı ıçınde kapıtalıst bır ulke olHodgkın tumörierıne karşı dramatık bır etkıduğumuzu unutmayalım I nın bulunması bıtkılere verılen onemı arttır KAYNAKÇA mıştır Nıtekım, vınca rosea'dan elde edılen (1) M Tanker, N Tanker, Farmakognozl, cllt 1, vınblastın, vınkrıstın hodgkın tedavısınde baAnkara Ünlversitesi Basımevl 1985 şarıyla kullanılmaktadır Ancak otuz yıla yak (2) A Goodman Gilman L Goodman A Gillaşan bıtkı taramaları buyuk umutlar vermekman, The Pharmacologlcal Basis ot Therapeuten uzaktır Ve bugun bırçok kanser turu aratlca 6 Ed , Macmlllan, New York, 1980. Makine "inek", saatte 250 litre süt veriyor Çellk memeslnden, inek sütü ile eşdeğerli krema gibi beyaz sıvı akıtan makine, soya fasülyesinden süt üretiyor. Çeviri: Mete Savacı Doç. Dr. Erendiz Atasu K lırken, çok yuksek bır basınca maruz kalan ıkıncısı buyuk bır şans eserı açılmayı reddedıyordu Bu korunma sistemı vananın açılmasını engellememış olsaydı, 150 barlık ılk su devresı, 40 barın altında çalışmak uzere tasarlanmış Ikincı devre ıle aynı anda devreye gırecekii Yuksek basınca dayanamayip buyuk bır olasılıkla patlayacak olan bu devre, hem çok radyoaktıf bır suyun serbest kalmasına neden olacak, hem de kalbın soğumasını engelleyecektı Halka ve basına duyurulmayan bu tur olayların sayıları ne yazık kı, oldukça kabarık Bu da soruna daha dıkkatlı bır şekılde eğılmeyi gereklı kılıyor Iki ay kadar önce, 29 Nisan 1984te Blayaıs santralının 1 kısmı yakıt ıkmalı yapabılmek içın durdurulmak uzereyken yanlış bir duğmeye basan görevlı, tam guçle çalışan 2 kısmın elektnk sıstemıyle oynamış ve nukleer reaksiyonu durdurmak veya hızlandırmak ıçın reaktörun kalbi ıçınde yukarı aşağı oynayan kollardan bırının çalışmakta olan kalp ıçıne duşmesıne neden olmuştu Sonuç nötron akımının anı bır değışımı ve sıstemın acıl olarak durmasıydı Diğer bir ornek ise 11 Mart 1983'te Bugey santralında bır görevlı ana devredekl su miktarını ayarlayan RCV kontrol sıstemının vanasıyla oynarken durmakta olan kısmın vanası yerıne, borularda sıvının dolaşmakta olduğunu farketmeden, çalışan kısmın vanasını harekete geçırmıştı 21 Hazıran 1984'te Trıcastın santralında durmakta olan 2 kısmın elektnk sistemı yerıne çalışan 1 kısmın elektrığıyle oynayan bır görevll slstemın acıl olarak durmasına neden olmuştu Bundan başka butun nükleer reaktörlerde yanyana duran ıkl duğmenın kanştırıldığı çok sık gözlenmiştır 24 nısan ve daha sonra 13 Eylul 1984'te Cruas'da, ana buhar vanaları böylece kapattlmış ve ana devredekı basıncın artmasına yol açılmıştı ikıncıl devrenın ufak bır pompası kapatılmak Istenlrken, kalbı soğutmaya yarayan ana pompa durdurulmuş ve böylece Bugey 25 Nisan 1982'de buyuk bır kaza atlatmıştı 1983 martında yanlışlıkla 'kırmızı bölge'nin anahtarı verılen bır görevlı arkadaşlarının yaptıkları hataya kendi dıkkatsızlığını de ekleyerek, uyarılara aldırmaksızın reaktörun kalbının bulunduğu yasak bolgeye gırmıştı Burada saatte 500 rad radyasyona maruz kalacaktı Neyse kı tam bu sırada göğsundekı dozımetrenın yanıp sönduğunu farkederek kendlni dışarı attı Ylne de bu arada 650 mılırad almıştı Yanı, bır nukleer santralda duğmelerı karıştırmak, bır mutfakta duğmelerı karıştırmak kadar kolaydır Renk oyunlarıyla, boyut ve şekıl farklılıklarıyla, çarpıcı etıketlerle değışık kısınr> ve bolmelerın bırbırınden kolaylıkla ayırt edıiebılmesı amaçlanıyor Bu da zavallı ınsan beynı Içın akılda tutulması gereken çok sayıda bılgı demektır Oysa tum fızyolojlstler yuksek sayıda bılgı kaynağının görsel algılama uzerınde olumsuz etkısı olacağı kanısında bırleşıyorlar Sonuç olarak, her ne yapılırsa yapıisın, ınsanın yanılma rıskını ortadan kaldırmak mumkun olmayacak gıbı gö ı unuyor (Sclence «t Vie • Kasım 87) asıt bır ılkeye göre çalışan makine, soya çekırdeklerının boşaltıldığı bır hazne, bır değırmen, bır sıkıcı donanım ve inek sutunde de kullanılan geleneksel pastorıze duzenınden oluşuyor Elde edılen sıvı ılk aşamada 100 dereceye kadar ısıtılmakta ve ısı, suratle 4 dereceye duşurulmektedır Urün bu andan itıbaren plastik torbalar ya da karton kutular ıçinde ambalajlanmaya hazırdır. Istenırse urune çeşitlı koku verıcı maddeler ve şeker, üretım aşamalarında katılabılır Elektnk, su bağlantıları yapıldıktan sonra ıkı vasıfsız ışçı, uretımı gerçekleştırmek Içln yeterlı olmakta Bltkısel proteinler acısından zengın soya sutu, özellıkle nufusu baş döndurucu bır hızla artan, buna karşın hem az hem de pahalı inek sütu konusunda depolama sorunlarıyla yuz yuze gelen gelışme yolundakı ulkelerın beslenme sorunlarına ılgınç bır çözum getırmekte Bellı başlı soya uretıcısı ulkelerın (yılda toplam 90 mılyon ton soya çekırdeğı), ABD'yı takıben, Brezılya, Çın, Arjantin, Hındıstan, Endonezya, Paraguay, Meksıka ve Kore olduğu duşunulurse, bu çözumün daha da değerlı olduğu ortaya çıkmakta Söz konusu bıtkısel sut, malıyetı yaklaşılmaz derecede yuksek suttozu ıthalatını önemlı ölçude azaltmak, yerel soya uretımını teşvık etmek, sut ve sutlu urunler alanında yetersızlıklerle savaşmak ve son olarak laktoza bağlanan sındırım sorunlarını ortadan kaldırmak gıbı ımkânlar sağlıyor Nıtekım, soya sutunde laktoz sındırım enzımı laktozdan yoksun kışılerce sındmlmesı olanaksız sayılan bu sutte özel şeker yoktur Urunde, bellıbaşlı amıno asıtler sute yakın değerlerde bulunduğu gıbı soya sutunun inek sutune oranla tartışmasız bır ustunluğu daha gözlenmiştır Öyle kı soya sutunde doymamış yağ asıtlerı yuksek bır oranda (yuzde 60) yer aldığından kolesterol rıskını azaltmaktadır Sut makınesı, Dıjon Tarımsal Araştifmalar Enstıtusu'nun yardımları ıle tarım gıda konularında uzman Agro Teknık Fırması tarafından ımal edılmek'd< " Doğrudan ımalatçı fırma tarafı.\ ıi 500 000 F Frangına satılmaktadır B