Katalog

H Köpük nasıl oluşuyor? Meraklı bllim adamları hemen herkesin çok sevdiği köpüğün yapısını açıkladılar. Çeviri: Betül Sayıl 2 nsanlar köpüğe bayılır. Onsuz biranın I tadı yok gibidlr, deterjan iyi yıkamaz, I çocuklar banyo yapmayı reddeder. • Oysa, yukardaki durumların hiçbirınde köpük bir işe yaramaz. Buna rağmen katı ya da sıvı maddelerden çok hafif oluşu onu çeklci kılar. Dünyadakı tüm iyi şeyler gıbi köpük de geçicidir, öylece bırakırsanız biraz sonra söner. Köpük eğlencelidir. Bu belki de, hâlâ eskı usullerle tıraş olmaya devam eden ve elektrik makinesi kullanmayı reddeden kişiler için de geçerlidir. Meraklı bilim adamları köpük ve onun yakın akrabası olan emülsıyonların doğurduğu sorunlar üzerine çok çalışmışlardır. Köpük yapısının oluşumu, evrimi ve bozulması sürecinin açık bir tablosunu çizmek oldukça zordur. Köpük yapısı sıvı zarların örttüğü çokyüzlü dokulardan oluşur. Ve oldukça düzensiz bir yapıya sahiptir. Köpüğün yapısı üzerine ilk çalışmalar 195O'lı yıllarda metalürjıst Cyril Stanley Smith tarafından başlatılmış. Smith iki boyutlu sabun köpüğünü incelemiş, VVİIIİam Bragg'ın "sabun kabarcığı kristalin ve polikristalin yapılarını aydınlatmaya yarar" önerisini sabun köpüğüne uygulamış ye köpüğün metallerde ve seramıkte zerreciklerin buyümesine etki edecek bir madde olduğunu saptamış. İki boyutlu sabun köpüğü yapabılmek için tüm gereken şey, herhangi bir bulaşık deterjanını Ikl cam tabak arasına sıkmaktır. Çok yüzlü hücreler yassılaşarak çok köşeli hücre halıne dönüşür. Bu dokular üç ile on köşeli olabilir, kolayhkla ölçülebllir ve fotoğraf çekilebilir. Smith köpüğün katılaştığını gözlemlemiş, bunu da bazı tek hücrelerin kaybolması, diğerlerinln de buyümesine bağlamış. Matematikçi John Von Neumann hücre büyümesi ile topoloji arasında son derece basit bir ilişki olduğunu saptamış. Hücrenın yüzey kaybı ya da kazancı oranının, köşe sayısına bağlı olduğu belirlenince hücre duvarlarından gazın sızması sürecınin de basınç farklılıklarına orantılı olduğu ortaya çıkmış. Köpüğün katılaşma sürecini kontrol altında tutan kural şudur: Ortalama hücre yüzeyi, zaman içinde giderek büyür. Smith'in vardığı sonuçlar bunu kesin olarak kanıtlayacak yöndedır. Ancak bu kanı, bazen yanlış anlaşmalara da yol açabilir, köpüğün yapısının her zaman aynı olduğu izlenımini verebilir. bu da doğru değildir. 1970'lerin sonunda David Aboav, bu tur çahşmalara bir son verdi. Aboav, binlerce hücreyi inceledi ve Smith'in sonuçları ile çatışan açıklamalarını yaptı. Aboav, ortalama hücre çapının zaman içinde büyüdüğünü bulmuştu. Aboav, Smith'in kendı fotoğrallarmı kullanmış, ancak Smith'in deneylerinde kullandığı diziden belki de yararlanmamıştı. Örnekler mi değişikti, Aboav'ın analizi daha yoğundu Köpük yapısının anormalbır şekilde değiştiği gözlemi birçok bilgısayar çalışmasının yapılmasına yol açmıştır. Sonunda, Smithin vardığı sonuç kabullenilmış, ancak yıne de bir soru ışaretı kafalarda kalmıştı. Şimdi ıse Chıcago Ünıversitesi'nden James Glazier, bu esrar perdesini aralayacak çalışmalar yapıyor. Glazier, çok büyük örnekler üzerinde çalışıp yapıların 'davranış biçimlerini' gözlemlemiş. Glazier, bu anormal davranış biçiminin geçici etkilere bağlı olduğunu bulmuş. Eğer, hücreleri birbirıne benzer boyda iki boyutlu sabun köpüğü yapabilmeyı başarırsanız, köpüğün yapısı sonuçta kusursuz bir balpeteğine benzeyecektır. Bu tür bir yapıda, tüm hücreler altı köşeli olduğu için, hücrelerin birbirinin içine dağılması da söz konusu olmayacaktır. Aboav'ın örnekleri, yukarda belirtilen kadar düzenli bir yapıya sahip olmadıkları için, deney sırasında değişiklik göstermişlerdir. Pratikte çok daha büyük önem taşıyan bir konu da köpüğün mekanik özellikleridir. Bu özellıkler, kuyudan petrol çıkarma bağlamında rol oynarlar. Ancak bunlar üzerine bilgimiz oldukça ilkeldir. Kurulan teorilerin büyük çoğunluğu balpeteği yapısının kullanımı gibi ideallere dayandırılmıştır. Peteğin şaşırtıcı özellikleri bulunabilir, ancak bunların değişken yapıya sahıp köpüğe uygulanması oldukça zordur Balpeteği yapısına sadece belirli şiddette bir baskı uygulandığında tüm hücreler aynı davranış içıne girerler. Oysa sabun köpüğünün yapısı daha yumuşak bir şekilde değişebilir (New Sclentist, 1 Eklm 1987) YAPIANALİZİ H AFTAN I N 6 Ü N D E M İ astanızm yapay kalbe tepkisi ne oldu? Heni4z alıştıra alıştıra söyluyoruz. Anıeliyatlan üç giin sonra kendisine yapay kalp takıldığını anlattık. Ancak yapay kalp takıldıgmı tam algıladı mı bilmiyoruz. Algılamadığını sanıyoruz. Yani yapay kalp taftıldığını bilmiyor mu? Biliyor, şöyle biliyor: Ameliyattan önce hastaya kendisini ameliyat edeceğimizi, bulursak başkasının kalbini takacağımızı ya da bir kalp buhınuncaya kadar yapay kalp takacağımızı suylenüştık. Yani yapay kalp takıldığını bilmiyor hasta. Şimdi biliyor, olumsuz psikolojik etkisi olmasın diye birden söy/emedik. Psikolojik tedavi gerekirse hazırlığımız var. * * • Bıraz dehsete düştünüz mü? Bu, hayali bir konuşma değil. Türkiye'dc ılk yapay kalp ameliyatını gerçekleştiren Doçent Dr. Hakkı Akalın ile arkadaşımız Gunseli Önal arasında geçen konuşmayı aktardık. özetle, Konyalı Halit Şahin yapay kalple yaşadığını ameliyattan iıçdört giin sonra öğrenmiş. Ilk söylendiğinde, olayı algılamakta zorluk çekmiş. Psikolojik tepki gösterebileceği duşünülerek hastunede psikologîar hazır bek letilmiş. Tıirkçesi, Ankara'da bir kobay hastamız var. Yapay kalp kobayı. Ameliyat öncesi, Halit Şahin'e yapay kalp takacaklannı biliyordu uzmanlarımız. Ellerinde biyolojik bir kalp yoktu. "Canlı bir kalp" edinmenin zorluğunun da bilincindeydiler. Halit Şahin kendi kalbiyle daha bir süre yaşayabilir miydi bilmiyoruz. Doktorlarm son anlarda müdahale edip yapay kalp sayesinde Halit Şahin 7 hayatta tuttuklannı kabul etnıek zorundayız. Ancak yapay kalp takılmak üzere ameliyata ulmdığını Halit Şahin 'den saklamak niye? Niçin hasta, önceden psikolojik olarak yapay kalbe hazırlanmamış? O bilinçle ameliyat edilmemiş? Onayı alınmamış? Yapay kalp ameliyatının başarısını öven Sağlık Bakanı, Tabibler Odası, hastane yetkilileri, bu durumu biliyorlar mıydı? Taşıdığı yapay kalbin ortalama yaşaın süresi dolan Halit Şahin, uınut ederiz ki hemen gerçek bir kalbe kavuşur ve normal yasamına doner. Gelecek cumartesiye kadar sağlıklı günler... OKURDAN Küçüklere yol gösterin Derginizi yayına bafladığı günden beri yakından izliyorum.llginç ve bilimsel yazılannaan yaranamyorum. Emekli bir felsefe öğretmeni o/mom nedeniyle eğitim ve öğretim konulanna biraz daha fazla eğilmenizi ve önem vermenizi arzu eaiyorum. özellikle okullara giriş smavlanna hazırlanan ilkokul öğrencilerinin anne ve babalanna bazı uzmanlar yolu ile seslenmenizi ve bazı açıklamalarda bulunmanızı rica ediyorum. Böylece veliler izlenebilecek daha sağlıklı ve daha yararlı yollan gö'rebı/me olanağına kavuşmuf olurlar. Bu olumlu yayınlarla topluma daha da yararlı olabileceğinize inanıyorum. Küçök zekâların gerefcs/z olarak bu kadar çok yorulmasının zararlannı ve varsa yararlarını açıklamanız, aileler ve rop/um açısından çok iyi olacaktır kanısındayım. Bu konulara hiç olmazia 15 günde ya da 3 haftada bir kez değinirseniz foplumumuzun önemli bir yarası yovoj yovoj iyiliğe kavuşacaktır. Aynca size özel bir sorum daha olacak. Eşim ?9?7 yılının recep ayında dönyaya gelmiş. O yıl recep ayı acaba nangi aya rastlamıstır? Bunu bildirebilirseniz, eşimin aoğum gününü kutlamamız mümkün olabilecek. Derin saygılarımı sunanm. A. Hayat KUBİLAY İSTANBUL N o t : J917 yılının recep ayı. 12 nisan cumo günü başlamtş ve 12 mayıs pizar günü sono ermiştir. [Hicri Tarih 1336) BİZE Dergimle gururlanıyorum Bugüne dek yazmamışUm. Birkaç satır yazımı kabul ederseniz, kısaca belirfeceğim. Bilim Teknik Dergisini bilhassa Cumhuriyet'i almayanlara gururla, 'bakın bu benim gazetemin ilavesidir' diyebiliyorum. Bunun mutluluğunu yafiyorum. Ve biriktiriyorum (sağ o/on). Okurlann istekleri çok olabilir, fakaf bugün bizim isfeklerimiz yann için siz/ere kolaylıktır. V. Yücel FIRINCI KDZ. EREĞLİ Değişik dergiyi bekliyorum Ben Trabzon'dan bir öğrenciyim. Bir kaç seneden ben Cumhuriyet okuyorum. Ama ne yazık ki gazetemi her gön alamıyorum. Çünkü maddi durumum yetmiyor. Haftanın bir kaç gününde veya önemli haber olduğu zaman gazeteyi alıyorum. Yalnız her ' cumaıiesi Cumhuriyef alıyorum. Cumhuriyet Bilim ve Teknik'i izliyoruz. Ama bu dergi küçük olduğu için bir hafta boyunca bize yeterli gelmiyor. Bir kaç ay önce bir anket yaptınız. Dergiyi büyütüp orijinal kâğttia basacaktınız. Hâlâ o Bilim Teknik'i hayal ediyoruz ve her cumaıiesi bakalım bir değişiklik oldu mu diye alırken hsyecanlanıyoruz. Orhan KOCAMAN TRABZON Cumhuriyvt Blllm Teknlk • Sahibi Cumhuriyet Matbaacılık ve Gazetecilik Türk Anonim Şirketi adına Nadlr Nadl • Genel Yayın Müdürü: Haaan Cemal • Muessese Mudurü: Emlne Uşaklıgll • Yazı Işleri Müdürü: Okay Gtönensln • Yayın Yönetmeni: Orhan Buraah. Köpükle günlük karşılaşma (üstte). Mukemmel bal peteğı sabıttır Tek bir topolojlkal bozukluk, sabitltğin bozulmasına yeterlidir. Kusurlu böl\ ge büyür ve bal peteğlni bozar. j