Katalog

G Ö Z LEM Bi L İ M Y A Y I N eçen yıl Arapkır ılçesı Aktaş köyünde evın bahçesıne su kuyusu kazdık Gelın şımdı bu kuyu kazısı sırasında görduklerımızı duşuncelerımız ıle bırlıkte bu sayfalara aktarmaya çalışalım Bu kuyunun boyu 7 m, genışlıâı (çapı) 3 m kuyunun ılk 05 nVsı sıyah toprak, altından 1 5 m kadarı beyaz toprak, onun alt'nda 10 cm kalınlığında kıl toprak, onun altında 2 5 m kalınlığında pur toprak ve onun altında kıl toprak devam etmektedır 1. Siyah toprak: Organık ve ınorganık maddelerın bıleşımınden oluşmuş ve bıtkılerın beslenmesı ıçın gereklı butun besın maddelerını ıçınde bulunduran bır adına da humuslu toprak adı verılen katmandır Bu toprakta bıtkı artıkları, mantarlar, hayvan artıkları, toprak altı ve ustu boceklerı, mıkro organızmalar, oksıjen, azot, mıneraller gıbı canlı cansız maddelerı ıçermektedır (05 m) 2. Beyaz toprak: Bıtkılerın gelışmesıne pek elverışlı olmayan ve ıçerığını genelde kırecın oluşturduğu beyaz renklı topraktır (1.5 m) 3. Kll katman: Bu toprakta bıtkı yaşamaz toprak altında surekli yağlı ve nemlı görunum vardır Rengı grı veya kahverengı sıyaha çalar, su geçırgenlığı hemen hemen yoktur (10 cm) 4. Pur toprak: Bu katman ıse kıreç Bir kuyunun düşündürdükleri G Mustafa Sağlam ıle salt kum tanelerının zamanla kaynaşmasından oluşmuş çok sert bır yapıya sahıptır Suyu az geçırgen olup kırlı beyaz, bır renktedır (2 5 m) 5. Kil toprak: 3'un özellıklerını taşır suyu aşağıya bırakmaz, kuyunun boyu 7 m olduğundan derınlıgının nereye kadar gıttığinı bılemıyoruz, kazılan kısmı 2 5 m cıvarında Bız şımdı yukarıda soyledığımız gıbı bu kuyuyu su çıkarmak ve depolamak ıcın kazdık Toprağın ustunde herhangı bır nedenle bulunan su çekımle yerın merkezıne doğru ınmeye çalışacaktır Önce bırıncı katmandan geçecektır Bırıncı katmana gelen yağmur suyu havadakı tozdan ve dumandan dolayı kırlenmış olacaktır Bu katmanda canlı cansız kırlılıkten dolayı lyıce pıslenecektır Kırlı ve mıkroplu olan bu su ıkıncı katmana gelecektır Bu katman kıreçlı olduğundan bu suyun mıkrobunu kıracaktır Uçuncu 10 cm'lık katman ıse kıl tabakası olduğundan suyu geçırmeyecektır Fakat bu tabaka çok ınce olup saf kıl değıldır Dörduncu tabakaya ıse su mıkroplardan arınmış, fakat aynı zamanda ıkınci tabakadan bol mıktarda kıreçle karışmış olarak varmaktadır Işte bu katman (kumlu) kırecı sudan mümkün olduğu kadar ayrıştırarak aşağıya ınmesını sağlıyor Burada gorulen purlaşma olayı Sosyoloji ve Eğitim Doğan Ergun V Yayınlan, Ankara 1987 120 s. Ooğan Ergun'un bu yapıtını, Sosyoloji ve Eğitim başlığından çok Türklye'de Eğitlmln Nltellğl Nedir ve NasılOImalıdır? alt başlığıyla değerlendırmek daha doğru olur, çunku yapıt daha çok Turk eğitim sıstemının, özellıkle de ılkoğretım sıstemının eleştırel ıncelemesı nıtelığınde Yazar, Batı'da ve Turkıye'de egemen eğitim sıstemlerını ırdelemekte, ılk okullardakı eğitim felsefesıyle programlarının geçırdığı aşamaları kımı yerde ayrıntılı bır bıçımde ele almakta Montessorı'den Pıaget'ye kadar eğitim sıstemlerıne katkısı bulunan eğitımcı ve psıkologların goruşlerının yanı sıra, Devvey'den Tonguç'a kadar, Turk eğitim sistemını doğrudan ya da dolaylı etkılemış uzmanların yaklaşımları da eleştırılmekte Cumhurıyet donemınde ılköğretım sıstemının genel felsefesı ve programlarını belırleyen dört eğitim programın dan (1926, 1936, 1948 ve 1968) özellıkle sonuncusunu eleştırel gozle ınceleyen yazar, bu bağlamda kendı göruşlerını de sunmakta Ergun'un özellıkle uzerınde durduğu konu, ılkokul eğitim programlarının, kımı zaman oğretmenı, kımı zaman öğrencıyı ön plana çıkartan, buna karşılık her durumda Batı'dan ıthal edılmış yaklaşımlar ıçeren, ıç çelışkılerle dolu, temelde 'bireycı' yaklaşım Yazar, ılkokul öğretımının çoğunun yalnızca ılerıkı yıllardakı egıtımın değıl, tum yasamını belırlemektekı rolunu vurgularken, blreytoplum ılışkısının daha ılkokul yıllarında bırbırlerını butunleyıcı nıtelığıyle ele alınmasını önermekte Bu bağlamda, çocuğun yeteneklerının daha eğıtımının Ilk yıllarından başlayarak 'çok yönlu' bır bıçımde gelıştırılmesı gerektıŞı de belırtılmekte Mumtaz Sosyal'ın bır onsozuyle sunulan bu yapıt, eğitim sıstemımıze eleştırel bır yaklaşım ıçermesı ve eğitim felsefesı konusunda belırli önerıler getırmesi bakımından, ılgınç bir çalışma Bu bakımdan konuyla ılgılı genış bır çevrenın ılgısını çekeceğını sandığımız bu yapıtın, okumayı zorlaştıran kımı teknık sorunlarının yanı sıra belkı de en önemlı eksıklığı, kışısel göruşlerin bu kadar egemen olduğu bır çalışmanın yazarının, okurlara tanıtılmamış olması I ) Kırsal bölgelerde ev ısıtma sorunu Yılmaz tdil ek çoğumuz kıraç topraklar ustunde kurulmuş, çevresınde değil ağaç, çalı bıle goremedığımız yoksul Anadolu koylerı görmuşuzdur Kışın, hele kar yağdığı zaman bura ınsanlarının en yaşamsal sorunu ısınmak' tır Evlerı kalın kerpıç duvarlı, damları bır metreye varan toprak duz damdır Sıcak tutar, ama bır depremde ne olur, hep bıhrız Köylerın kurulduğu yerın olanaklarına go re ısınma sorununu, ev yapmak ıçın kullanacağımız yöntemlerle bırlıkte ve bu yontemler ın en önemlı konusu olarak ele alıp çözmelıyız Bu yontemlerı rahat koltuğumuza oturup buromuzda resım masamızda bulamayız En azından, her yöre, her bolge ıçın, o bolgeyı tyıce ınceleyen, fotoğraflar çeken, geleneksel yapı teknıklerını ınceleyıp ırdeleyen ve şımdıkı olanaklarını ekonomık durumunu araştıran genış bır «kıp çalışması yapılır ve bu çalışmayı yapan ekıpler ıle proje burosunun surekli bırlıktelığı sağlanırsa, sağlıklı ve yararlı bır sonuç alınabılır Kanımca bazı ortak kuralları, şımdıye kadar yaptığımız gözlemlere dayanarak ılerı surmek olası 1) Çok yağışlı ve genelde ılıman bölgeler (Akdenız kıyıları ve Doğu Karadenız) dışındakı butun bölgelerde, bınalata ısıyı lyı yalıtacak bıçımde yapmak zorunludur Hatta çok sıcak olan bölgelerde de yazın rahat bır serınlık elde etmek ıçın aynı şekılde duşunmelıyız 2) Butun bölgelerde, evlerı "deprem evı" olarak duşunmelıyız Ulkemız butunu ıle bu tehlıkeyle karşı karşıyadır ve bırlıkle yaşamaya alışmalıdır 3) Butun kırsal bölgelerde evin "bir ocak etrafında" duşunulmesı gerekır Ocak, ev ıle eşanlamlı olacak kadar önem verılen bır şey dır Her şey onun çevresınde yapılır Soğuk (kumun zaman ıçınde kıreçle kaynaması yukarıdan gelen kıreçlı suyu kırecınden ayırması olayıdır) 4 tabakadan kırecınden arındırılmış olarak ınen temız su 5 tabaka olan kıl tabakasına ulaşmış bulunmaktadır 5 tabaka olan kıl tabakası da yağlı ve nemlı olduğundan su yu aşağıya bırakmayacaktır Dığer tabakaların ınceldığı yerde su yuzeye çıkacaktır Burada bızım toprağımızı bu gözlemler ışığında değerlendırdığımız zaman şunları göruyoruz 1. Toprağımız kaynak su yönunden çok kıt 2. Etlı kısım dedığımız sıyah katman ne suyu kabul etmekte ne de susuz kalabılmektedır Dolayısıyla bu bölgenın toprağı randımansız ve bıtkılerın gelışmesı ıçın uygun ortam oluşturmamaktadır Bunların nedenı ıse 4 katmanın yukarıda da soyledığımız gıbı zaman ıçınde kırecı suzerek purlaşması, geçırgenlığını, yanı suzme özellığini hemen hemen kayıp etmesınden ılerı gelmektedır Kaynak suyunun az olmasının nedenı bu pur tabakasının aşağıya çok az su bırakması ve suyun da depolanmasındandır Etlı tabakanın suyu kabul etmemesı ıse yağan yağmur ve kar sularının o toprağı balçıklaştırması ve cınıst hale getırmesı, susuzluğa dayanamaması olayı ıse guneş ışınlarının bu tabakayı ısıtarak aşağıdan yukarı su buharı çekme ısteğı fakat pur tabakası ıçınde yeterınce depolanmış su olmadığından bu ışlemın sonuçsuz kalması Yanı açıkçası bızım bu bölgenın toprağı, tum evrende gozlendığı gıbı butun canlı ve cansız varlıkların maruz kaldığı ıhtıyarlama olayı ıle karşı karşıyadır P bölgelerde ateşı kutsayan eskı ınançlar bir yaşam bıçımınden doğmuştur ve bu yaşam bıçımını belırleyen sert, soğuk ıklım ulkemızın çoğu bölgesınde hukum surmektedır Geleneksel çozumlerı ve bunların yarattığı anomm mımanyı göz ardı etmemelı kuçumsememelı, lyı ıncelemelıyız Modern teknığın olanaklarını, ancak böyle yaparsak doğru olarak kullanabılırız Örneğın, Orta Anadolu'nun bozkırlarında, kerpıç olmadan ev sorununa modern bır çözum bulunamaz Çunku eldekı doğal malzemeodur Ama bu kerpıcı, "Ferrocement" teknığı ıle yapılmış, ıncecık ve hafıf bır duvarın dışına orersenız, mukemmel bır deprem evı duvarı elde edersınız Çunku bu duvar dışa doğru yıkılır ve evın ıçındekılerı öldurmez (Doğallıkla, çatı ve dam sorununu da çözulmuş sayıyorum ) Ocaklar onemlı dedık Ocak kırsal bölge evınde bugunku olanaklarla eskıden olduğundan çok daha buyuk fonksıyonlar ustlenebılır Sayalım 1) Mukemmel bır merkezı ısıtma sıstemı olabılır 2) Enerjı uretım aracı olabıllr 3) Sıcak su sısteml ve sıcak depo kurma olanağı sağlayabılır 4) Butun bunlarla bırlıkte çok temız. guzel görunumlu, ınsanları çevresınde toplayıcı ortam olabılır Evın havasını hep temız tutan bır havalandırma aracı olabılır Kı saca, lyı bır ınceleme, modern olanakları ve yerel malzemeyı bırlıkte lyı kullanmak, ınsanların yuzyıjlar ıçınde gelışıp suzulmuş, mukemmelleşmış dekorasyon, bezeme geleneklerını akıllıca kullanmak, ınsanların gereksınmelerıne ıçten saygılı olmak ve karşılık vermek yolu ıle kırsal bolgede hem eko nomık hem kullanışlı hem de çok guzel evler yapmak olası Kırsal bölge yasamını canlandırmak, kentlerimızı gerıye ne kaldı ıse kur tarmak ıçın en akıllı davranış olur Bu da ıçınde adam gıbı yaşanabılen" konutlarla olabılır U İdeal halkalaşma Acaba bu katmanların kendıne has ıdeal özellıklerını nasıl açıklayabılırız İdeal denebılecek halkalanmayı, ıdeal denılebılecek homojenleşmeyı neye bağlayabılırız Acaba bu tabakalar ne zaman nasıl oluşmuş, özellıkle bu ıdeal sıralanma nıçın olmuş örneğın (pur) kum tabakası ıçınde taşlaşmış ıstırıdyeler çıkıyordu Kıl tabakası ıçıne yayılmış ana gövdesı kurşun kalem kalınlığında komurleşmış yosun fosıllerı yapraklarına kadar bellı olan değışık bıtkı turlerı (su bıtkısı) çıkıyordu Hangı zamanda oluştuğunu bılemıyoruz Bu tabakalar ın bırdenbıre oluşmuş olduğu (ayrı ayrı tabakaların) daha muhtemeldır Çunku bu tabakalar ayrı ayrı bırdenbıre veya bır karın yağması gıbı bellı bır zaman ıçınde yanardağ patlaması yahut atmosfer dışındakı bır meteor yağması olarak da duşunulebılır Ideal bır halkalanmanın ıdeal bır homojenlığın ıdeal bır sıralanmanın nedenını acaba doğal kanunların bır sonucu olarak açıklayabılır mıyız? Elbettekı ıncelendığı zaman bu oluşumların bırçok neden sonuç ilişkılerı çıkacaktır. Fakat burada gözlenen olayları neden sonuç zıncırını tam olarak açıklamak ıçin yetmedığidir O zaman olayları şimdıye kadar görüldüğü gibı ıkı boyutlu neden sonuç zıncırıne 3. boyut olan amaç boyutunu eklemelıyız Ve olayları 3 boyutlu etkıleşımler ıçınde daha lyı yorumlayabıleceğımıze daha genış bır anlam kazandırabıleceğımıze ınanıyorum YABANCIYAYI N Alexander Borbâly DVA, 1987. 272 s. Das Geheimnis des Schlafs Stutan zum Laben Manfred Eıgen. Piper, 1987. 311 s. Muslcal Sound: An Introduction to the Physlcs of Muslc Mlchael Moravcsik. Paragon, 1987 The Hlstory of Inventlon: From Stone Axet to Slllcon Chips Genetlc Takeover Les Trous Noira Trevor I Wllliams. Facts on File, 1987. A.G.CalmsSmlth. Cambndge Unlverslty Prsss, 1987 478 s J.P. Luminet. Belfond,1987. 332 s Produlr» L'Homma: d« Qu«l Drort? Etude JurtdlqiM et Ethlqu« d*s Procreatlons ArtlflctolİM. J.L. Baudoin ve C.LabrusseRiou. Puf, 1987 288 s.