Katalog

Cumhuriyet C U M A R T E S İ PARASIZ E K İ SAYI: 4 5 9 OCAK 1 9 8 8 Boole Cebrl Gözeler arasındaki ilişki gözlemleniyor. Yeni bir dfinyada Ikl yıl Platin de zehirler Sualtı sporlan Bir kuyunun düşündürdükleri Göklerin anahtan 150 yıl sonra Galapagos Kullanat kontakt lens ashıngton Unıversrtesı St. Louıs tıp adamları tarafından gelıştırılen ve bellı bir süre kullanıldıktan sonra atılacak olan kontakt lensler ABD'de satışa çıkıyor. 8O'lı yılların başlarında üretılen ve gözde bir ay kalabilen lenslerın tehlıkeli yan etkılerı görülmüştü Devamlı takılan yapay madde genellıkle fark edılmeden "kırlenıyordu". Birıken proieınler, bakteriler içın beslenme zemını oluşturuyordu Bunlar da gözde ağır ıltıhaplanmalara neden olabılıyordu Yenı çıkan kullanat lensler ıse ıkı hafta sureyle devamlı takılacak, sonra çöpe atılacak. W Karadeniz'de yok olan uskumrunun öyküsü M.llham Artüz (Denizlerimiz Dosyası VI) K Kedi kalpleri iyileştiriliyor K albınden rahatsız kedilerin tedavisi sırasında Amerikalı bılım adamları ınsanlarda kalp kaslarının ışlevsel bozukluğu, kardıomyopathıe'nın olaşı nedenlerını keşfettıler Kalifornıya Ünıversıtesı (Davıs) beslenme araştırmacıları ve veterınerler hasta hayvanların beslenme sırasında yeterınce Taurın almadığını belırledıler Kedılere, ek olarak bu maddeden (amıno etansulfon asıdı) verıldığınde kalp ışlevının normale dönduğü göruldu Araştırmacılara göre bu araştırmanın sonucu, Insanda meydana gelen kalp kası ağrılarının nedenini de açıklayabilir. (H.A.) aradenlz uskumrusunun lezzetinl unutamayanlar, balık pazarlarındakı, uskumru, uskuumru.. faryatlannın etkisi lle uskumrunun (Scomber scomber) yakın akrabası kolyoz (Scomber Japonıcus) dızilı balıkçı tablalarına blr umit pırıltısı ile gflz atmaktan kendilerinl alamazlar. Bazen bu tablalarda çıngeoe palamutu boylarında, Baltık denizinde tutulup yurdumuza ıthal edılmış uskumru azmanlarına veya Saroz körfezınde tutulmuş ıstavrıtten bıraz irıce uskumru vonozlanna rastlandığı da olur Ancak bunların hıçbırı Karadenız'in artık ne8İi tükenen güzelim uskumru ıle eşdeger değlldlr. rılabılen önemlı dığer bir değışım de uskumruların 1960 sonrası dönemde bölge değıştırmelerı olgusudur Tablo 3'te bu yer değıştırmenın ızledığı yol görulebılmektedır Tablo 3 19601985 arasında uskumru üretıminın denızlenmıze göre % dağılımı (DİE) Denizlerimiz 1960'a kadar 196970197185 Karadeniz Marmara Ege Akdeniz Ortalama ton/yıl 77 8 18.6 34 02 2753 39 0 24 0 35 0 20 613 40 25 5 67 0 3.5 317 olursak, aynı mekanızmanın bu olayda da rol oynadığıaı anlayabılırız Sovyetler'ın 2 Ounya Savaşı'ndan hemen sonra girıştiklen kalkınma çabalarının zorunlu sonucu olarak ortaya atıian tarım ve enerjı projelerı, Karadenız'e akan nehırler uzerın de bu amaçlara yönelik bırçok barajın kurulmasına yol açmıştır Bu program 3 çerçevesınde Karadenız'e 53 5 km /yıl su akıtan Dınyeper nehrı uzerınde toplam hac3 mı 43 6 km olan bir suru sulama (ırıgasyon) ve enerjı uretim barajı kurulmuştur Don neh3 3 rı üzennde 23 6 km , Kuban da 5 6 km ve 3 Dinyester uzennde de 4 1 km kapasıtede rezervuarlar sıralanmıştır Bu barajların su tutma programlarının gerçekleşmesı, 1970'lerde uskumruların Karadenız'den %53 oranında Ege denızıne goçmelerı ıle eşzamanlıdır Aşağıdakı tabioda (Tablo 4) Karadenız'e dökulen belfy başlı akarsularda izlenen akım azalmaları gösterılmışlır Bu barajların bir kapan gıbı görev yapmaları, Karadenız'in besleyıcı tuz bılançosunda önemli açıkların doğmasına yol açmıştır Nltekım, 1969'da% 18 0 1973'te%24 0 1983'te % 44 0 oranında bir azalma soz konusudur Bu oranın 1990'da % 60'a va racağı sanılmaktadır Halen denızlerımızde toplam su urunlerı uretımı artarken, balık turlerındekı hızlı azalışı, başka faktörlerın bir likte etkımelerı de göz onune alarak, bu olaylara bağlamamız olasıdır Uskumruların öykusunden çıkarılabılecek "kıssadan hisse" ıse çağdaş uygarlıklar duzeyıne ulaşmaya çaba sarfederken, en önemlı faktörlerden bırısını oluşturan su ve enerjı sorununa 20'ıncı asırda bulunabılmış en ıdeal cözum yolunun bile çevre açısından bir bedelınin olduğu ve bu bedelı en duşuk düzeyde tutabılmek ıçın teknokrat ekolojistlerle omuz omuza savaşmak zorunda olduklarını unutmamak gerekır Yoksa uskumrulara ağıt yakmakla sorunları çözmek olası değıldır (1 1 1963'te% 4.5 Uskumruların harcı âlem olduğu 1940 lı yıllardan başlayarak 1955'e kadar uzanan suredekı av vorimlerını ınceledığımızde (şekıl 5) ortalama uskumru uretımımızın 1500 ton/yıl olduğu görulur O tarıhlerdekı modern olmaktan çok uzak avcılık yöntemlerı göz önune alınırsa, bu mıktar azımsanamaz Bir soğuksu balığı olan uskumru, sıcaksu formu olan PalamutTorık'ın (Sarda sarda) azaldı ğı dönemlerde çogalmış ve yapılan uretim analızlerı, bu ıkı tur balık arasında bir ortam rekabetinın varlığını ortaya koymuştur (şekıl 6) Bu tablodan da izlenebıldlği gibi, söz konusu dönemler arasında uretimdekı hızlı duşuşun yanı sıra uskumruların Karadenız'den kuzey Ege denızıne (Saroz körfezıBozcaada arasındaki alan) gdçtuklerı anlaşılmaktadır Başka bir deyışle, uskumrular 10 000 yıldan beri yaşamlarını surdurduklerı Karadenız'ı terk ederek, kendılerıne yenı bir vatan kurmuşlardır Bu olağanustu hızlı degışım balıkçılarımızı olduğu kadar uskumru sevenlerı de çok yakından ılgılendırmış, ancak çok sağlam bir yapıya sahlp "bılim âlemımız"ı sarsmaya yetmemıştır Bazı uskumruseverler bu olayı aşırı avcılığa (Overfıshıng) bağlarlarken, dığerleri Karadenız'in kırlenmesı konusuna bağlama eğılımı göstermişlerdır Uskumrular konusunda ortaya çıkan bu durum, ıster ıstemez güney doğu Akdenız'de yaşanmış benzer bir olayı akla getırmektedir 195O'lı yıllara kadar Mısır'ın Akdeniz kıyılarının en önemlı balığı olan Nil sardalyesı, Nıl nehrı uzerınde kurulan BuyukASSUVAN baraıının devreye gırışınden hemen sonrakı yıllarda, daha sonra uskumrularımızda da gözlenen olaya benzer sekılde blr yok olma sürecine gırmıştır Bu olaydan sonradır kı en zararsız enerjı kaynağı olan hıdroelektrık santralların bıle önemlı ekolojık denge bozuklukları yarattığı çevrecılerce kabul edılmlştır Uskumruların yok oluşunu Karadenız'in "Akdenızleşmesı" olgusuyla bırleştırecek Nehlrler Don Kuban Dlnyeper Dinyester Toplam. Dogal debi km» Şişman insanlar oldürüimüyor \ » r / r 1 vanisn H erkes neşelı, şişman adam imaiını bilir New Mexıco'dakı Tıbbı Incelemeler Merkezı'nden Dr. Kenneth VVarner, bu imaja yenı olgular ekledı. Kenneth'e göre, şişman insanlar, zayıflara göre çok daha az olarak şıddet ıçeren durumla yaşamlarını noktalıyorlar. Daha önce beslenme uzmanı olarak 15 yıl çalışan VVarner, hep kilo sorunları olan ınsanlarla ılgılenmıştı Mıamı'de tıbbı ıncelemecı olarak, şıddetlı ölümle yaşamları sonuçlananlann çoğunlukla kıloca zayıf olduklarını gördu New Mexico'ya geçınce bu konuda çalışmalar yaptı. intihar, kaza ve cinayet sonucu ölen 726 kışının otopsısı sonucu, ölenlerln yüzde 12'sinin oldukça şişman, yüzde 14'ünün ıse bıraz fazla kılolu olduğunu saptadı. VVarner, henüz bu sonuçlara bir açıklama getirebilmiş değil. V A i\ A M HVENI 48 41 50 71 ii 53 54 39 4t H > f • Seklie 19401956 yıllan arasında PalamutTorlk (Sarda sarda) ve uskumru (Scomber scomber) arasında gurulen almaşıklı üretım 196O'lı yıllardan başlayarak uskumruların yaşamında köklu değışıklıkler gözlenmeye başlamıştır 196067 arasında av yöntemlerının gelışmesıne paralel olarak artan uskumru üretlmi, ortalama 2740 ton/yıl' a kadar yükselmlstlr Ancak bunu ızleyen yıllarda, Türkıye su urunlerı uretımındekı hızlı artışa karsın, uskumru üretımı çok belırgın bir azalma dönemıne gırmıs ve uretim 325 ton/yıl'a kadar gerılemiçtır. Istatıstık verılerden çıka «ı 421) u a a e,u v> n ı \ 3 ?< i m sı 82 Y1UJ» 1960 1982 yıllan arası uskumru av mıktarları. Kısıtlanan 197175 km'% 5.4 19 4.3 39 13.0 24 1.9 20 24.6 24 miktar 198185 km»% 7.9 27 5.4 49 28.0 52 3.7 40 45.0 44 Karadenız'e akan km' 27.9 11.7 53.5 9.3 102.40 13.4 535 9.3 104.10 27.9 Karadenız'e akan nehirlerden bazılarında 197185 dönemınde izlenen akım azalmaları.