Katalog

FİZİK yuk 'değışım' tüm fizlk kurallarını altust etmektedır Oysa yerçekımının kuantum teorisinde evrenın zaman ıçinde alabıleceğı bır olası hal daha vardır Feynman'ın teonsınde Euclıde'ın eğrı uzayzamanları kullanılmaktadır Yanı burada* zaman, uzaydakı yonlerle aynı du rumdadır Eğrı uzayzaman kapsam olarak sınırlı olabılır fakat, zaman ya da uzay ıçınde sınır ve kenarları yoktur Bu tıpkı ıkı bo yut daha ılave edılmış yeryuzune benzer Dunyanın yuzeyı buyukluk açısından sınırlıdır, fakat hıçbır sınır ya da kenarı yoktur Gu neş batarken yelken yapmaya kalksanız kenardan duşmez veya bır engele çarpmazsınız Evrenin sınırı yoktur Evren kendı kendıne yeten bır duzendır Hıçbır d ş etkenın, çalışmasına yardım etmesıne ya da nasıl başladığı konusunda tahmınde bulunması na gerek yoktur Her noktasında geçerlı olan tızık kuralları evrenın çalışmasını tumuyle yonetmektedır Baştarafı 5. sayfada tek boyutu dort boyutlu bır uzay oluşturmak uzere blrleşmiştir. Bu dort boyutlu uzay, beklencnın aksıne, duz değıl, evrendekı madde ve enerjı tarafından eğrılmış durumdadır Teorlye göre, evren buyuk bır de ğışıklıkle ortaya çıkmış ve bu sonsuz yoğunluk durumunda uzay ve zaman çok ufak bır eğrılık gostermıştır Bu koşullar altında bılı nen butun fızık kuralları geçerlılıöını yıtırecek ve evrenın nasıl başladığını anlamak ıçın onlardan yararlanmak ımkânsız olacaktır Evrenın duzgjn ve duzenlı bır ortam ıçınde başlamış olması gozlemlere uygun, lyı belırlenmış termodınamık ve kozmolo|ik zaman ıbrelerını doğuracaktır Karmaşık ve du zensız bır ortamdan doğmLŞ olması olasıltğı da geçerlılığını korumaktadır Fakat bu durumda evrende zaten duzensızlık hâkım ola cağı ıçın, onun zamanla daha da artması soz konusu olamaz Ya değışmeden kalacak (kı bu durumda kesın belırlenmış termodınamık zaman ıbresı olamaz), ya da azalacaktır (bu durumda da, termodınamık ıbre kozmolojık ıbrenın aksı yonunu ışarel edecektır) Bu olaaılıklardan hlçbirl yapılan gozlemlere uymamaktadır. Genel gorocelık teorısı klasık bır teorıdır Kuantum mekaniğinin belirsizlik prensibinin her olayı çok ufak bır olçekte de olsa yönlendlrdiğını hesaba katmaz. Evren buyuk, zamanuzay eğrılığı ufak olduğu sure ce bu belirsizlik buyuk onem taşımaz Zamanuzay eğrılığı buyudukçe kuantum etkılerı gıderek onem kazanacak ve klasık te orı evrenın yapısını acıklamaktan gıtgıde uzaklaşacaktır Evrenın buyuk blr değışıklık ve cok ozel bır durum ıçınde ortaya çıktığını varsaymakla, klasık teorı kendı kendını çurutmuş olmaktadır Gravıte'nın kuantum teorısı henuz tam ve kesın şeklını almamıştır Yıne de bellı bazı olguların tutarlı her teorıde bulunması gerektığıne ınanmaktayız Bunlaroan biri ElnsteIn'ın yorçekımı alanının ve belkı başka ba zı alanların eğrı bır uzayzaman ıle gösterılebıleceğı duşuncesıdır Uzayzaman, ıçın dekı kutle ve enerjı etkısıyle eğılmış ve bo zulmuştur Cısımler uzayzaman ıçınde, en yakınlarında bulunan nesneyı duz bır çızgı uzerınde takıbe çalışırlar Fakat, uzayzaman eğrı olduğu ıçın bunların ızledıklerı yol da, bır yerçekımı alanı (gravıtasyon) tarafından eğılmış olarak görunur Guvenılır bırteorının parçası olması gere ken dığer bır göruş ıse, Richard Feynman'ın kuantum teorı hakkındakı goruşudur Bu duşunce en basıt şeklıyle, bır parçacığın uzay zaman ıçınde butun olası yollara sahıp olacağıdır Bu yollardan herbırının hesaplanabilır bır olasılığı (probabılıtesı) vardır Goruşun geçerlı olabılmesı ıçın uzay zamanın Euclıde teorısıne uyuyor olması gerekır Dığer bır deyısle zaman, uzay ıçınde başka bır yon gıbıdır Parçacıkların ızleyebıleceklerı, herbırı bazı özellıklere sahıp (belırlı zamanlarda bellı noktalardan geçmek gıbı) yolların olasılıklarını topladıktan sonra so nucun, zamanın uzaydakı yönlerden farklı olduğu gerçek uzayzamana uyarlanması gerekır Bu, kuantum teorıye en yakın yaklaşım olmamakla bırlıkte, dığer metotlarla aynı sonucu vermektedır Kuantum yerçekımı konusunda Richard Feynman'ın göruşu, evrendekı değışık, olası butun yolların yanı değışık eğrı uzayzamanların toplanması gerektıgıdır Kışı bu toplam ıçıne dahıl edılen uzayzamanlann ılk zamanlarda ve çok daha sonraları nasıl hareket ettıklerıne karar vermelıdır Bu da, evrenın nasıl başlayıp, bıttığını açıklayacak tıı Duzen ya da duzensızlık ıçınde, başlamış veya bıtmış olduğunu Bu da, zamanın termodınamık ıbresının beljrlenmış olup ol madığını ve kozmolojık ıbreyle bağdaşıp bağdaşmadığını açığa kavuşturacaktır Klaslk genel görecellk teorisinde evrenin, zaman ıçinde, olası uç hall vardır: Geçmış ve gelecekte sonsuz bır zaman ıçın varolabılır, belırlı bır zamanda başlamış veya sona erecok olabılır, zaman ıçınde perıyodık olabılır Oxford Ünıversıtesı'nden Poger Penrose ıle yaptığımız çalışmalar bıze en mantıklısımn ıkıncı olasılık olması gerektığını göstermıştı Evren 15 000 mılyon yıl önce çok ufak bır eğrılığe sahıp bır durumda ortaya çıkmış ol malıydı Yıne de, anlattığım gıbı, evrenın nasıl başladığını veya termodınamık zaman ıbresının nasıl çalıştığını açıklamak mumkun değıldır Çunku, başlangıca sahne olan bu Uzayzaman küresi Dunya kuresı ıçın enlemler ne ıse, uzayzaman ıçın zaman odur Enlem daırelerı Kuzey Kutbu'ndakı belırlı bır noktadan başlarlar Guneye doğru gıdıldıkçe enlem daırelerı genışler Bu, belırlı bır noktadan başlayan ve gıderek genışleyen evrene benzer Evren, ek vatorda en buyuk halıne ulaşacak, Güney Kutbu'na doğru yenıden kuçulmeye başlayacaktır Kuzey ve Guney Kutupları enlem daırelerını başlangıç ve bıtış noktalarını oluşturmalarına karşın, dunya uzenndekı herhangı bır noktadan farkları yoktur Kuzey Kutbu aslında buyuk bır özellık taşımaz Benzer ola rak, zamanın başlangıcı ve bitlşı, flzık kurallarının geçerlı olduğu tamamen basıt ıkı uzayzaman noktasından başka blr şey değildır Eğer, uzayın sınırları olmadıgı varsayımı doğru olarak kabul edılıyorsa fızık kuralları evrenın nasıl başladığını belırlemek durumundadırlar Tabıı, bunun belırienmesı, özellıkle kuantum yerçekımıne hukmeden kurallar açığa kavuşmadığı Içın cok guç olacaktır Evren uzayın ıçınde tumuyle unıform bır durumda olmayabılır, çunkü bu kuantum teorısının belirsizlik prensıbını zedeleyecektır B«lirslzllk, yoğunluk ve hızda ufak oynamalar olması gerektlğlnl ifad* «d«r. Öte yandan 'sınırsızlık' koşulu bu oynamaların mumkun olduğunca ufak olmaları gereklılığını doğurur Başlama noktasında meydana gelen buyuk bır genışleme sonucunda, evrenın çok buyuk boyutlara erıştığı duşunulebılır Bu genışleme sırasında yoğunluktakı oynamalar, basta ufak kalmışsa da, çok geçmeden buyumeye başlamıştır Yoğunluğu ortalamanın bıraz uzerınde olan bolgeler, artı kutlenın çekımı ıle yavaşlatılmış bır genışlemeye sahne olmuştur Bu bölgede genışleme son bulduğunda galaksıler, yıldızlar ve blzler gıbi varlıklar ortaya çıkmıstır Peki evrenin genışlemesı son bulduğu zaman (eğer), yenkten sıkısmaya başladıgında ne olacak? Ttrmodlnamlk Ibr» gerlye dönup düzensizllk zamanla azalmaya mı başlayacak? Genışleme surecınden, sıkışma surecıne geçışı yaşayacak ınsanlar içln blllm kurgusal olasılıkların sonu yok Kırık bardakların yerde bıraraya geldıklennı ve masaya gerı sıçradıklarını görebılecekler mı? Yarının fıyatlarını 'hatırlayabılecek' ve hısse senedı pıyasasında vurgun yapabılecekler mı? Başında kanım, evrenın yenıden sıkışma ya başlamasıyla duzensızlığın azalacağı yonunde ıdı Bu da sıkışma surecının, genışleme surecının zamanaksı olacağını sanmamdan ılerı gelıyordu Pennsylvanıa State Ünlversltesı'ndekı bır meslekdaşım Don Pam 'sın rsızlık' koşulunun bunu gerektırmediğıne dakkatımı çektı Ve Raymond Laflam me adındakı oğrencırn sıkışma surecının genışleme surecınden çok farklı olduğu bır ev ren modeli buldu O zaman evrenın yenıden duzgun ve yumuşak bır ortama gırmek ıçın sıkışmanın mumkun olduğunu fakat yıne de bu sıkışma sonrasında duzensızlığın hâkım olma oiasılığının çok daha buyuk olduğunu anladım Çünku duzensızlığın hâkım olduğu zamanın termodınamık ıbresı gerıve donmeyecek ve aynı yönu göstermeye devam edecektı Blr soru kalryor: Zamanın termodınamık ve kozmolo|ik ıbrelerı nıçın aynı yönu gösteriyorlar? Nıçın duzensızlık, evrenın genışledığı yönde artıyor7 Kışı eÇar evrenın önce genışleyıp daha sonra sıkısmaya başlayacağını kabul edıyorsa, sorun neden sıkışma surecı ıçın değıl de genışleme surecı ıçınde olduğumuza ınanmamızdadır Bu sonjya bk cevap; Sıkışma surecındekı koşulların (nıçın duzensızlık, evrenın genışledığı yönde artıyor?) sorusunu sorabılecek akıllı yaratıkların gelışmelerı ıçın uygun olmayacağıdır ilk zamanlardakı buyuk genışleme, evrenın daha uzun bır sure yenıden sıkışmayacağını gostermektedır O zamana dek, butun yıldızlar sönmuş, ıçlerındekl proton ve nötroo'ar ve dığer ağır parçacıklar hafıf parçacıklara ya da ışına dönüşmuş olacaktır Evren artık tum bır duzensızlık ve ısı dengesı içindedir Zamanın termodinamlk ıbresı yoktur Evren zaten tum bır duzensızlık ıçınde olduğu Içın, duzensızlık daha artamayacaktır Oysa 'akıllı' yasamın gelısebilmesi ıçın, belırlenmış bır termodınamık ıbreye gerek vardır Insanlar yemek yemelı (kı, bu enerjının düzenli blr şeklldlr) ve onu ısıya dönuşturmelıdır (bu da enerjının duzenslz bır şeklıdır) Yanı akıllı yaşamın evrenın sıkışma surecı ıçınde yerı yoktur Işte bunun ıçın zamanın termodınamık ve kozmolojık ıbrelerınln aynı y^nu gösterdıklenne şahıt olmaktayız u yazıdakı her sözcüğü hatıriayabiliyorsanız hafızanız yaklaşık 150000 bılgı parçacığı kaydetmış olacak ve beynınıze 150000 unıte eklenecektır Yazıyı okurken yaklaşık 300000 jul'luk 'düzenli' bır enerjiyi (beslnler), düzensız enerjıye dönüştürmüş olacaksınız Ter ya da vücut ısınızla etrafınızdakı havaya ısı aktararak, evrendeki düzensizliğin 3 x 10 2 4 ünite artmasına neden olacaksınız. Bu da yazıyı hatırlamanızdan doğan düzen artışının 20 mılyon mılyon milyon katıdır. B Hatırlanacak bir şey HEYECANDOUIBESGÜN! .JL! ft. :: Commodore:::: 27 BCAI 21QCAK 29 9CM 3D OCAR 31 OCAR 1981CKRŞJUİBM 1981 PER$EMK 1988 CUM» 1888 CUMARTESİ 1988 PAZAH ETAP MARMARA TÜYAP SALONU TAKSIM