Katalog

ETNOĞRAFYA Eskimolarıngeçmişi gizemini koruyor Bir grup Fransız arkeolog, Kuzey Kutbu'nda yıllar süren çalışmalarının sonuçlarını Paris'te sergilediler. Fakat Esklmoların geçmlşi gizemini korumayı sürdürüyor. Kendilerine "eksiksiz insan" (İnult) diyen Esklmoların geçmişinden bugüne ne kaldı? Nereden ve niçin geldiler? Çeviri: Murat Arın odern dünyamız gezegenin kuzey noktasındaki sınırlarına ulaşırken, Eskimolar geleneksel kültürlerinden ayrılmış bulunııyorlar. Etnografya, bu bin yıllık kültürün yok oluşunu çaresiz izliyor. Kendilerine "eksiksiz insan" (inuit) diyen Eskimoların geçmişinden bugüne ne kaldı? Nereden geldiler? Kendilerinden önce hiçbir insanın yaşamadığı bu topraklara ne zaman, nasıl ve niçin geldiler? Arktik arkeoloji, Aleut Adaları: ndan Sibirya'ya, Alaska'dan Grönland'a uzanan araştırmalar yapıp, karmaşık tarihin kaybolan parçalarını bir araya toplayarak bu soruları yanıtlamaya çalışıyor. 5000 yıl önce, Alaska'nın kuzeyinde, orijinal bir kültürleri olan, minyatür taş aletleri kullanan bir topluluk oriaya çıktı: Bu 'Arktika'nın mikrolitik geleneği"ydi. Büyük olasılıkla Sibiryalı neolitik kültürlerin bir uzantısı olan topluluk, o zamanlar oluşan Bering Boğazı'nı geçerek Alaska'ya gelmişti. Bu geleneğin taşıyıcıları belki de mısk öküzü sürülerınin peşinden doğuya doğru göç etmişlerdi. Arktika'nın mikrolitik geleneğinin uzantısı birçok kültür birbirlerınin peşi sıra Doğu Arktika'da yaşadılar. Çok iyi misk öküzü avcıları olan bağımsızlığın halkları, Grönland'ın yukarı kısımlarını, Peary Takımadaları'nı (İ.Ö. 2000'den 1700'e kadar), Aşağı Arktika'yı ve Foxe Havzası'nı (İ.Ö. 1700800) fethettiler. M lambası bunlardan ikisidir. Bulunan kızak patenleri, köpek olmamasına karşın bu tür ulaşım araçlarının kullanıldığını göstermektedir. Dorset kültürü, genellikle rninyatür olan sanatından ötürü daha çok tanınmaktadır. Fildişi ve tahtadan bir işlevi olmayan nesnelerin üstüne insan ve hayvan figürleri yapmışlardır. İ.S. 1000 yılına doğru, Dorset kültürünün avcıları Doğu Arktika'ya çok uygun bir yaşam biçimi geliştirmişlerdı, ancak iklimdeki ısınma (neoatlantik) bölgedekı hayvanların dağılımında büyük değişikliklere neden oldu. Dorset kültürü, batıdan gelen istilacı Thuleier karşısında varlığını sürdüremedi. Dorset kültürü (İ.Ö. 800İ.S. 1000) Arktika'nın mikrolitik geleneğinin son örneği olan Dorset kültürünün varlığı, 1925 yılında Dıamond Jenness tarafından Dorset Burnu'ndaki yerleşim alanının bulunmasıyla ortaya çıkmıştır. Kültürün yayılma alanı oldukça geniştir: Arktika'nın geniş bir bölümünde, Yenı Dünya'daki Victorıa Adası'nda etkili olmuştur. Dorset kültürünün başlangıcı çok soğuk bir iklim değişimine sahne olmuştur. Bu dönemde, bazı teknolojik yenilıklerle de kendini göşteren yeni bir yaşam türü yayılmıştır: İgloo'nun (buz kulübesı) yapımında kullanılan buz bıçağı, igloo içinde yeterli sıcaklığı sağlamak için mutlaka bulunması gereken steatit Thule kültürü , bugünkü İnuitlerin ataları Denize bağlılığıyla tanınan bu orijinal gelenek, Alaska'nın kuzey kıyıları boyunca, Dorset sınırlarının dışında gelişti. Denizde uygulanmış gelişmiş bir teknolojıye sahip bu Alaskalı halk umiaklarla (Eskimo teknesi) balına avlıyordu. 9001200 yılları arasında çok yumuşak olan iklim (neoatlantik) Thule kültürünün yayılmasına yardımcı oldu. Buzların erken çözülüp geç oluştuğu bu dönemde, gerçek balinalar (Baleana mysticetus) büyük topluluklar halinde kutup denizlerine göç ettiler. Bu büyük avın peşine düşen Thuleier, Arktika'daki takımadaları ve Grönland'dakı Vıctoria Adası'nı istila ettiler. 20 m. uzunluğundaki gerçek balinalar umiaklardan atılan büyük başlı zıpkınlarla avlanıyorlardı. Bu avThulelere bir kaç ton et ve lambalarında yakmaları için yağ sağlıyordu. Balina eti bugün de Mackenzie Deltası'nda yaşayan Eskimoların sevdıği bir yemektir. Balina avı tek geçim kaynağı değildi. Ayıbalıgı (fok) Thulelerin günlük yiyeceğini oluşturuyordu. Balinalar, morslar ya da ayıbalıklan yüzebilen ve baş kısmı çıkan zıpkınlarla avlanıyordu. Bu önemli keşif Thulelerin denize uyumunun ve teknolojik yönden ileriliklerinin kanıtıdır. Ayıbalıgı avı, yalnızca erkeklerin kullandığı, tek kişilik kayak adlı teknelerle yapılıyordu. Umiaklar balınş avı dışıncfö ailenın göçü sırasında da kullanılıyordu. Kadınlar, çocuklar ve köpekler, Arktika: nın geniş topraklarına yaptıkları yolculuklarını bu teknelerde, çadırların, kızakların ve günlük eşyaların arasında yapıyorlardı. Thuleier, Bering Denizi'yle Grönland arasındaki 12000 km'yi bir yüzyılda aştılar. Göçleri sırasında, Arktika takımadalarında Dorsetlerle, Grönland'ın güneyinde Kızıl Eric'in vönetimindeki Viklnglerle karşılaştılar. Jnuit belleği bugün, kendi atalarının gelışinden önce bir halkın yaşadığını anımsamaktadır. Efsaneler, başka bir dil konuşan Turit adlı bu insanların sakin ve güçlü olduklarını anlatmaktadır. Tuneq (Turit'in tekili, basit anlamına geliyor) etlerini tabaklanmamış elbiselerinin altında saklardı. Efsaneye göre, mızrak ve ok kullanmayan Tuneq halkı, İnuitlerin savaşçı ataları tarafından yok edılmış ya da bu topraklardan kovulmuştu. Arkeologlar ıçinse, Dorset kültürünün silinmesi ya da Thuleier tarafından yok edilmesi gizemıni koruyor. Thuleier ve Vikingler arasındaki ılişkiler de çok çetindi. Grönland efsaneleri, bir kez daha Thulelerle "diğerleri" arasındaki kötü ilişkıleri anlatıyor. Kızıl Eric'in Vıkıngleri 980'e doğru Grönland: ın güneyine yerleşiyorlar. Hayvan yetiştiren Vikinglerin geçım kaynaklarının bir bölümü Avrupa'dan geliyor. Eski dünyayla tıcarı ilişkilerinin kesilmesi yok olmalarına neden oluyor ve 15. yy'da bu Normandiyalı öncülerden geriye hıçbır şey kalmıyor Thule kültürü Nunavut ("beni yaşatan dünya")ya uyumu sayesinde bugüne kadar yaşıyor. I ! (Scltnce VI*) Thutotorin kıç evi, dtşarüan bir yermltı koridoruyla uynlmıştı. Eve glrtf bk mvdtvnle oluyordu. Ayıbalıgı (fok) yadaeryı poatundan yapılmış yatak odanın köşeslnd» bulunuyorfu. ESKİMOLARIN ATALARININ GÖÇLERİ SARI OK mikrolitik galanek. Mlsk öküzü avcılan İ.Ö. 2300 yıllanna doğru Ellesmere adasına geldiler. Dorset kültürü, burada İ.Ö. 8001. S. 1000 yılları arasında etkili oldu. YEŞİL OK Thuleier Alaska'dan gelen Thuleler, Dorset'ten sonraki kültürü oluşturdular. Thuleier bugünkü Eskimoların (İnuitlerin) atalarıdırlar. KIRMIZI OK Vikingler. 980e doğru Groenland'ın güneyine çıktılar. Uyum sağlayamadıkları için 15. yy'da yok oldular.