Katalog

YERBİLİM SALINCAK göl kıyısındaysa heyelanla suyun ani taşması tahrıp edıcı bır tsunamıye ya da gelgıt dalgasma neden olabılır 1883 te Krakatau'da Rakata konisinın çöküşü çok unlu bır ornektır. Konıden denıze fırlayan döküntüler, "büyük dalgalar" yaratmıştır; bu dalgalar Cava ile Sumatra arasındaki Sunda Boğazı'nda yüzlerce kılometrelik kıyıboyunu tahrip ederek bölgedeki tüm yerleşım birimlerini yoketmış ve 30 bin kişinin öiümüne neden olmuştu. Pek çok volkanik çökmede muhtemelen önce mağma aktıvıtesı sonra da patlamalı püskürmeler görülür. Böylesi durumlarda yanardağın biçımı, mümkün bir felaketin uyarıcısı olabilir. Mesela St Helens Dağı'nın püskürmesınden once yanardağ bilımcıler, kuzeyındekı kubbeleşmenın artmasından yola çıkarak dağın harekete geçeceğını anlamışlardır Bir yanardağ harekete geçme potansıyelı gösterdığınde patlamadan ya da heyelandan ençok zarar gorecek bölgelerı gösteren tehlıke harıtaları hazırlamak mümkündür. Büyük bir depremin sağlayacağı itmeyle sonmüş bır yanardağın herhangibir fark edılir işaret vermeksizin çökmesı oldukça mumkundur. Boyle soğuk heyelanlar büyük püskürmeler kadar tahrip edicidir. Mesela 1792'de guney Japonya'daki Unzen Yanardağı'nın doğu cephesı Arıake Korfezı'ne çoktu ve yol açtığı tsunamı 14 500'den fazla ınsanın ölümune neden oldu. Bır konık yanardağ, biçımı erozyonla torpulenene ve dengelenene kadar aktıf olsun olmasın çökme adayı olarak değerlendırilmelıdır. Bu mcelemeler yanardağların dunyalılara dayattığı tehlıkelere bır boyut daha eklemıştır, ozellikle de hem yanardağların hem de depremlerin gündelık olduğu Pasıfık Okyanusu'nda yaşayanlara. D (SctantMc AiMrican) tti&g Ultralightlar yalnız spor için midir? Yılmaz tdil lerde, askılı planörlerın manfetlerını görmeyen azdır sanırım Bu uçaklârın en lyı yanı, ağırlık merkezının ılerıgerısağasola alarak kontrol edılmelerı ve asla, havacıların pek hoşlanmadıkian vırile sokulamamaları Vırıle sokmak ıçın gerlye kaykılıp uçağı "stall" durumuna soksanız, mübarek, paraşüt gibı çökuyor Şu dört köşe paraşutler ıle uçak arası bır şey yanı1 Bu askılı planöre bır motor, bir de inış takımı taktınız mı oluyor bır uçak Doğal olarak, çok hafıf uçak mutlaka bu değıl Tstenırse, daha kolay virıle girebıleni de yapılır. Akrobatlar onu ıster. Çok hafıf uçak, kanat yuku (bırım kanat yuzeyıne duşen toplam ağırlık payı) bellı bır değerın altında olan butun uçakları kaplar Ama, askılı planörun motor takılmışı gıbı dızayn edılen bır tıp uçağın TV'de teşhır edılen yeteneklen, ıster ıstemez, bu uçağın "profesyonel amaçlar ıçın" kullanılabıleceğını akla getırıyor Örneğın Bır dağ koyundesınız Eşinizin doğum sancısı tutuverdı Hemen doktor gerek Yol yok ya da motorlu araçla gıdecek yol yok Dağ başı! Ne yapacağınızı şaşırmış durumdayken köy muhtarı gelıyor "Üzülme" dıyor "Bizım bır marifetlı oglumuz, Almanya'dan gelirken bır şey getırdı, onunla eşını doktora ıletır." Bır ultralıght Muhtara kızasınız gelıyor Ama TV haklı buluyorsunuz. Pilot yerı yanına bır sed ye yerleştırılıp sıkıca bağlanıyor Eşınız sedyeye uzanjyor Bağlanıyor Başına bır kask geçırıyor Ustu, daıresel mesnetlerle kubbelenmış bır naylonla, guzelce örtuluyor (Ruz gârdan rahatsız olmasın dıye) Sonra, koy alanından tam gaz havalanıyor, pılot ıle Doğru en yakın ılçedekı hastane yakınında bır ufak alana, belkı de hastane bahçesıne kuş gıbı konuyor "Stall'dan vırıle geçmemesı, paraşüt gibi çökmesı, ona bu olanağı sağlıyor Daha ıvısını ancak helikopter yapar Ama o da öyle pahah ve ulkede öyle çok köy var kı! Düzayak köyler ıçın bıle bu uçak daha lyı. Bır kez, motorunun butun sınek sıkletlıgıne karşın, gene de otomobılden hızlı Ayrıca, kestırmeden, dosdoğru uçtuğu ıçın de daha çabuk gıder Bu, aklıma gelen hızmetlerden bırı Ya orman yangını gözlenmesı görevıne ne demelı? iyı bır termal yakalarsa (bunun ne olduğunu uçakçılara ve planorculere sorun) bu uçaklar çok yükselebılır Ussunden (a/!a uzaklaşmadan, havada turlar atarak çok uzakları gozleyebılır Gözelleme kulesınden çok daha iyı bence ve çok daha ucuz Bır şey gordü mü, bu yukseklıkten yaptığı telsız çağrısı çok uzaklardan daha net duyulur Kısaca, bu konuya dıkkat edılse yerıdir derim Bır ultralıght yapmak ne attır, ne de devel El aletlerı ıle bır barakada, hatta evın bır kuçuk odasında, hor şeyını yaparsınız Zaten portatıf olmalı Uçacağınız yere arabanızın port bagajında taşıyıp orada monte edeceksınız Profesyonel amaçlı ultralıghtlarda bıraz başka yetenekler de olmalı elbet Ama askı kumandalı ve kanat yükünün çok kuçuk olması koşulu değışmemelı Bu uçağın guvenlığı; yavaş ınışınde patlama görülmez ve gerçekte artık hıçbir volkanik aktivite de yoktur. Yanardağ, tıpkı normal, volkanik olmayan dağlardaki gibi "soğuk" heyelanlar sonucu çöker. Bunun en yenı örneğı Japonya'daki Ontake Yanardağı'nda 1984'te görülmüştür. St. Helens Dağı, çökerken incelenebilen tek yanardağdır. Prehistorık zamanlarda olmuş bır çökmevı nasıl tanıyacağız? Tarihindekı son onemlı olay kaya heyelanı olan yanardağlarda yapılacak şey açıktır Heyelandan bınlerce yıl sonra bıle belırgın kalan çok geniş, atnalı şeklındekı anfiteatrı aramak Ama aktıf yanardağlarda oyuk, yenı lavlarla dolmuş olabılır. Boyle durumlarda çökme kanıtı, volkanik döküntü heyelanının bıraktığı tortulardan bulunur. Tortulaşmanın tanınması ıse her zaman kolay değıldır. Daha yenı toprak ve bitki örtüsüyle kamufle edilmiş olabilirler ya da daha sıradan erozyon ve tortulaşma urunlerıyle karıştırılabılırler Heyelan tortularının en ayırt edıcı ozellığı yanardağ tabanında onlarca, hatta yüzlerce kılometre kare kaplayan bınlerce kuçuk tepe ve çöküntülerden oluşan engebeli arazidir. Eskıden çökmüş yanardağlara en güzel örnek, kuzey Şilı'de Arjantın sınırında bulunan ve yaklaşık 7.500 yıl Önce çökmüş olan Socompa yanardağıdır. St. Helens Dağı'ndakı anfiteatr, yanardağ çevresınin yaklaşık 30 derecesı ıken Socompa'da 70 derecelıktır ve dağın cephelerinden fırlayan maddelerin hacmı St. Helens'dekılerden 10 kez buyüktür. 600 kılometre kare alan kaplayan heyelan tortuları da dünyadakı en büyuk tortulardandır. Günümüzde Socompa 6.051 metre yukseklıktedır, ancak çökmeden önce yaklaşık 6 300 metre olduğu sanılmaktadır. Dağın batı yakası doğu yakasından yaklaşık 1000 metre yüksektır. Batı ve doğu taban düzeyleri arasındaki bu büyük farklılık önemli bır ıpucudur. Olağanüstü hızı ve yüzlerce metre yukarıya fırlatılması nedeniyle volkanik heyelan, yolu üzerındeki her şeyi silıp süpürür. Kaldı ki, yıkıcı etkısı, heyelanın kapladığı alanın çok ötelerıne uzanabılir. Bölgesel drenaj sisteminin bozulmasıyla ve gol ve nehırlerın taşmasına yol açarak heyelan genış çamur akıntılarına yol açabılir. Ama daha kötüsü, eğer bır okyanus ya da büyük bir BiR üum mmuın