Katalog

YEŞİL S A Y F A Peroksitin inamlmaz gücü Hidrojen peroksit, bir roketi fırlatacak denli güçlü, bir bebek biberonunu sterilize edecek denli nazik, aynı zamanda kirli çamaşırların yükünü hafifletecek en büyük yardımcı... Çeviri: Ozgun Taşdemir G ıysılerı temız ve beyaz tutmak guç ıştır Romalıların yaptığı gıbı, Kirı çamaşırdan çıkartmak ıçın nemlıyken fırçalamalı, dövmelı Beyazlatmak ıçın de yanan sulfurun dumanından geçırmek de bir yontem tabıı Daha sonraki donemlerde beyazlatı cıların çıkışı, çamaşır gununun çetınlığını azalttıysa da, Ingıltere'de bu yuzyılın başına dek beyazlatma ayrı bir basamak olarak kaldı Amerıka'da ıse te mızleme ve beyazlatma hâlâ ıkı ayrı ışlemdır Sonunda, 1907'de Persıl çamaşır to zu pıyasaya çıktı Uretıcıler oniemlennı alıp yıl boyunca beyazlatmanın ayrı bir ışlem olmasından halkı soğuttular Çunku Persıl'de beyazlatıcı bir ajan, tatlı beyaz bir toz olan sodyum perborat vardı Sodyum perborat suda asıl beyazlatıcı ajana, hidrojen peroksıte H2O2 dönuşuyordu Hıdrojen peroksit, anlatılacak pek çok lyi yonu olan kımyasal bir maddedır Yalnızca lyı bir beyazlatıcı değıl, aynı zamanda etkın ve guvenılır bir dezenjıktandır Çok reaktıf oksıjenoksııen kımyasai bağı nedenıyle etkın, reaksı yonun son urunu su olduğu ıçın de zararsızdır Tek olumsuz yanı ıse yalnızca 60°C ustu sıcaklıkta etkın beyazlatma yapabılmesıdır Persıl ılk satıldığında, Ingıltere'de çamaşır yıkamada bakır kazanda kaynatma yontemı kullanılıyordu Bu ıse sodyum peroksit Içın ıdeal bir ortamdı Persıl çabucak lıder marka oldu, 2 Dunya Savaşı sonrası çamaşır makınelerının pıyasaya surulmesıyle de yerını lyıce sağlamlaştırdı Bu aletler çamaşırları kaynama noktasına yakın derecelerde yıkıyorlardı Gıderek akşamları televızyonda Omo Surf, Daz, Faıry Snow ve Tıde gıbı urunlerın peroksıdın sağlayabıleceğı beyazlığı kusturacak derecede yucelten reklamları boy gosterıyordu Ve sonra 1973'un petrol krızı geldı çattı Enerji gıderlennın artması sonucu, hukumet halkın daha az enerji, dolayısıyla daha az ısı kullanmasını teşvık etmek ıçın 'tasarruf" kampanyası başlattı Halk, gıysılerı çok sıcak suda yıka mayı gereksız gormeye başladı Bu eğılım çamaşır tozu uretıcılerı ıçın buyuk bir sorundu, çunku hidrojen peroksitin 60°C altınde beyazlatıcı gucu tukenıyordu Ayrıca bu soğuk derecelerde pe roksıt, guçlu bıyolojık bir ınhıbıtor olan enzım katalaza karşı kaybedeceğı bir savaşa gırıyordu Bu enzım, yıyecek ve bıtkılerın organık bağlarında bulunuyordu Bir molekul katalaz, bir mılyon mo lekulden fazla hidrojen peroksıtı bırkaç dakıkada parçalıyordu Metal lyonları da hidrojen peroksit aktıvıtesını etkıleyebılmekte, ama dışarıdan trıfosfat eklenmesıyle etkısız hale gelebılmekteydıler Uretıcılerın şansına moda değışıyordu 1950 ve 1960'ların beyaz ketenlerı yerını renklılere bırakmıştı, kımse beyazlatma gucune aldırmıyordu artık Ayrıca yenı sentetık urunler duşuk derecelerde yıkandığında daha çok dayanıyorlardı Yıne de beyazlatma, lekelerın yok edılmesı ve zararlı bakterılerın öldurul mesı ıçın gereklıydı Duşuk derece sorununa bir çozum, ortama tetraasetıletılen edıyamıd (TAED) eklemektır Suda erıdıklerınde sodyum peroksit ve TAED bir başka peroksit, perasetık asıt, CH3CO3H oluşturmak uzere tepkımeye gırerler Perasetık asıt 40°C'de lekelerı oksıde edecektır TAED, şu an Avrupa'da en önemlı yardımcı beyazlatıcıdır Oysa alternatıf olarak bir başka katı peroksit de kullanılabılır Ikı aday uygun gorunmektedir Magnezyum mono peroksıfıtalat ve potasyum monoperoksısulfat Katalaz ıkısını de ayrıca suda erıdıklerınde oluşturdukları peroksı asıtlerını de etkıleyemez Buyuk olasılıkla bu molekuller, enzımın etkın kısmında etkısız hale getırılebılmek ıçın fazla buyukturler Ikı tuz da etkın antıseptıkler dır, çok gorulen bakterılerı, orneğın stafılokokları altı dakıka ıçınoe yok ederler Monoperoksıfıtalat, beyaz bir tozdur, sodyum perborat ve TAED'ın bıleşımının bir kok eksıgıyle yerını alabılır, us telık lyı bir beyazlatıcıdır Yıkamadan sonraki artık urunlerden bırı de sodyum fıtalattır Bazı çevrecıler bu kımyasal maddenın nehırlere buyuk mıktarlarda \ \ Marılyn Monroe'nın unlu platın sarısı saçlarının sırrı da peroksıtte yatıyor dokulmelerınden endışe duymaktadırlar Oysa Amerıkan Çevre Koruma örgutu, magnezyum peroksı monofıtalatı tutmakta, laboratuvar testlerı de zararsız olduğunu göstermektedır Dığer beyazlatıcı, potasyum monoperoksısulfat, çevre ıçın tamamen zararsız olan potasyum sulfata donuşur Tum bu peroksıtlerın ılk bıleşığı hıd rojen peroksit, guvenılırlık bakımından lyı bir sıcıle sahıptır Hidrojen peroksıdın oykusu, kımyager LouısJacques Thenard ıle 1818'de başlar Baryum oksıdı, BaO, baryum peroksit, BaO, elde etmek ıçın ısıtır Daha sonra hıdrojen peroksit ve çözunmeyen baryum sulfat çözeltısı elde etmek ıçın baryum peroksıte sulfurık asıt ekler BaO2 + H2SO4 • BaSO4 + H2O2 Hıdrojen peroksit, lyı veyumuşak bir oksıde edıcı ajan olduğunu kanıtlamıştır Öncelerı ınsanlar, organık maddelerı, örneğın, saman, kâğıt ve kumaşı yalnızca onları ımal ettıklerı yerde beyazlatabılıyorlardı Asıdın ıçınde metal lyonları olduğu ıçın H2O?'nın ılk çozeltılerı kararsız bileşiklerdı Saflığın sağlanamaması peroksıdın oksıjen ve su olarak parçalanmasına neden oluyordu O 2H ?O H O,»2H 2 + O2 Bu kararsızlık dışında HjO2, lyı bir beyazlatıcı ve emın bir antıseptık oldugu ıçın kısa zamanda evler, hastaneler ve tabiı berberlerde yaygın olarak kullanılmaya başlanıyordu Hıdrojen peroksit ya"lnızca o adı kotuye çıfcmış sarışınlıktan sorumlu değıl, aynı zamanda saçı dığer renklere boyamada da yardımrıydı Hıdrojen peroksit her bir saç 1elınde bir organık baz ve bir bağlayıcı belırteç arasında kımyasal bir reaksıyonu katalıze eder Sonuç Renk değışır Eğer amaç muşterının saç rengını bir ton,açmaksa berber doğal pıgmentı gıdermek ıçın fazla hıdrojen peroksit kullanacaktır Hıdrojen peroksıdın hem ev hem de endustrıde kullanımının artmasıyla daha lyı bir bıçımde uretılmesının gerekırlılığı ortaya çıktı Ikıncı dev adım 2 Dunya Savaşı ıle bırlıkte atıldı Nazıler, Londra'ya saldıracakları zaman VI adı nı verdıklerı bombayı yaptılar Bu şımdıye dek yapılanların en korkutucusu, Amerıkalıların o unlu bombasının oncusu olabılecek guçte bir sılahtı Volksvvagen tarafından uretııen sılahların her bırı 125 sterlıne mal olmuştu ve 1000 kg çeken bırer bomba taşıyorlardı Sılahlar, ışgal altındakı Avrupa'dan Ingıltere'ye tehlıkesızce ıletıldıler Asıl sorun ıse roketi fırlatmaktaydı Vl'ı saatte 640 km ıle sevk eden jet, bombaları fırlatma gucune sahıp değıldı Çunku yuklendığı zaman bombaların her bırı artık 2000 kg çekıyordu Almanlar sorunun ustesınden gelebılmek ıçın hıdrojen peroksit ve potasyum permanganat arasında bir reaksıyon oluşturdular Bu reaksıyon oksıjenle bırlıkte yeterlı basınçla buharı açığa çıkarıyor ve bombaya havada uzun bir eğım yaptırıyordu Otuz dakıka sonra bir mılyon korkmuş Londralı Vl'ın motorunun ayrılma tıtreşımını duyacak, bomba daha sonra yeryuzune duşecek ve korkunç bir mal ve can kaybına neden olacaktır Gerçekte hıdrojen peroksıtı sılah fırlatmada ılk kullanan bılım adamları değıldı Fanfan boceğı bu teknığı çoktan mukemmelleştırmıştı Bu zekı yaratık çok yoğun peroksit çozeltısı yapıp, bir kesede depolar Bu kesenın hemen yanında da ıçı kınol dolu bir başka kese bülunur Kımyasal maddeler bırleşır, tepkımeye gırer ve basınçlı oksıjen oluşur Hayvan dabunu, hıçde hoşolma yan kınolu sprey bıçımınde duşmanına puskurtmede kullanır Son zamanlarda ıkı Amerıkan şırketı, Dow ve Huron, hıdrojen peroksıdı uretmede yenı elektronık bir yontem buldular Bırelektrolıtık, "akım kontrollu, azar azar verıcı" pıl, hıdrojen peroksıdı gereklı oldukça ortaya çıkarır Sodyum hıdroksıt, NaOH, çozeltısınde anot ve gözeneklı katot arasında oksıjenın geçtığı bir akım oluşur Katotu bir lyon degıştırıcı zar korumaktadır Pıl, %2'lık alkalen peroksit vuzeltısınde sureklı çalışır, bu, kâğıt hamurunu beyazlatacak guçtedır Hıdrojen peroksit, kâğıt hamurunu beyazlatmada klor gazının yerıne geçmektedır, çunku çevre ıçın daha zararsız ve daha ekonomıktır Bu nedenle, lağım pıslığını temızlemek ya da artık suyun ışlenmesı gıbı alanlarda gıttıkçe daha çok kullanılmaktadır Hıdrojen peroksıdin başta hayvan beslenmesınde olmak uzere yıyecek uretımınde de rolu vardır Tarladan kaldırılan ekının aslında %70'ı yenmez, ama bılım adamları, saman, yapraklar ve hatta tahtayı besın olarak kullanılabılecek karbonhıdrata dönuşturecek bir yol bulmuşlardır lllınoıs Unıversıtesı'nden George Fahey, alkalan hıdrojen peroksıdın, lıgnın, yanı saman gıbı maddelerı hazmedılmez hale getıren odunsuluk unsuru uzerındekı etkılerını araştırıyordu Hıdrojen peroksit, lıgnını oksıde edıyor ve seluloza donuşturuyordu Bu yontemle çıftçıler urunun %85'ını hayvan yemı olarak kullanabıliyorlardı ve ınekler de bu yeme bayılıyorlardı Fakat doğa bu ışte de bırıncıydı Lıgnın bakımından çok zengın bıtkılerde bazı mantarlar yerleşıp yaşarlar Bu mucızeyı de salgıladıkları alkalen peroksit çozeltısıne borçludurlar Hıdrojen peroksit, sabun tozu, saç boyası ve roketlerde kullanılan kımyasal bir maddedır, Bıberonları sterilize edecek kadar guvenlıdır ve çevreyı kırletmez Artık urunlerı ıse oksıjen ıle sudur Şımdıye dek ıklsının de sağlığa zararlı olduğu saptanamamıştırü i "Bombacı' adı verılen bu bocek sıkıştığında düşmanlannın uzerine sprey şeklınde hıdroıen peroksit sıkmakla tanınıyor 12