Katalog

SUALTI H E K İ M L İ Ö İ FİZİK Basınç odalarının olmayışı nedeniyle, sualtı sporcuları, vurgun (dekompresyon) olayını çok iyi bilmek zorundadır. Dekompresyona uğrayan hastaların, basınç odası olan bir hastaneye en geç 6 saat sürede yetiştirilmesi gerekiyor. Vural Ahı alıkadamlann, sunger avcılarının, arkeolojık sualtı a/astırıcılarının denız dıplerınde karşılaştıkları en buyuk tehlıke, halk arasında "vurgun" olarak nıtelendırılen de kompresyon olayıdır Denıze tuple dalan her kısı bu tehlıkeyle karşı karşıyadır Ancak bu konuda eğıtılmış, bılınclenmış kışııer boyle bır tehlıkeden uzaktırlar Ulkemızde sualtı hekımlığının ıstenılen duzeyde olmadığı yetkılılerce ifade edılırken/sualtı dalışları yapanların buyuk bolumu, yaşamsal tehlıkelerle karşı karşıyadır Sualtı çalışmalarını eğıterek yon verecek bılımsel kuruluşlar pek azdır Istanbul'da tıbbı ekolojı ve klımatolojı bılım dalı yapısında kurulan "sualtı hekımlığı"nın bu konuda onemlı ışlevı var "Vurgun" tehlikesi Dünyayı değiştiren başarısızlık B 100 yıl önce, klasik fiziğin temellerini yıkan, bütün gök cisimlerinin 'esir'in içinde yüzmediğini kanıtlayan deney, Einstein'ın görelilik kuramına ve nukleer çağa yol açan bilimsel devrimi başlatmıştı. B Doç Dr Maıde Çımşıt zı organlarda kan gollenmelerı olur Genel olarak şok tablosu ortaya çıkar " 0 t Tüplü dalıştar Sualtı hekımlığınde uzman araştırıcı olan Doç Dr Maıde Çımşıt, dalgıcları bekleyen en buyuk tehlıkenın dekompresyon yetersızlığı olduğunu soyluyor ve eklıyor "Tuplu dalışlarda oksıjen ve nıtrojenın (asal gaz) yetersız dekompresyon sırasında anıden sıvı durumundan gaz durumuna geçerek doku ve kanda kabarcıklar oluşturması sonucu oluşan bır hastalıktır " Tuplu dalışlarda nıtrojen + oksıjen gıbı solunum gazlarının, çok derınlerde de helyum gazının kullanıldığına ışaret eden Çımşıt, "Henry ve Dalton gaz yasalarına gore, bır gazın sıvı uzerındekı basıncı ne denlı fazla ıse, o gaz o sıvıda fazla çozulur Her 10 metre dalışta basınç 1 atmosfer artar 2 atmosferde 20 metre, 3 atmosferde 30 metre derınlığe ınıldığınde solunum gazı vucudun sıvı ve dokularında çozulur" şeklınde konuşuyor Dalgıçlara tedavi Nasıl oluşur? Sualtında bulunan dalgıçta, dekompresyon nasıl oluşuyor? Maıde Çımşıt, bu olayı bır örnek vererek açıklıyor "10 metreden fazla dalış derınlığınde dalgıcın, yuzeye bekleye bekleye çıkması gerekır Beklemelerı yapmadan hızla yuzeye gelınırse, bız buna yetersız dekompresyon dıyoruz Yetersız dekompresyon sırasında ınert gaz anıden sıvı durumundan gaz durumuna geçerken, doku ve kanda kabarcıklar oluşturur Gazoz kapağını bırden açtığınızda, sıvıda oluşan gaz kabarcıkları gıbı aynı mekanızma vucutta da oluşur Boyle durumda damarların ıçı gaz kabarcıklarıyla dolar Damar dışı dokulardakı hucrelerde sıkışma ve parçalanmalar olur Her gaz kabarcığın cevresınde oluşan bıyoelektrık tabaka vardır Bu da kanın kımyasında değışıkhkler yapar Gaz kabarcıklarının damar ıçınde oluşturduğu tıkaçlar uzerıne, kandakı şekerlı elemanlar, hucreler, lıpıt ve yağlar çokerek kan dolaşımını engellerler Vucudun bazı yerlerınde hıpoksı dedığımız oksıjen azlığı tablosu ortaya çıkar Ba Dekompresyon olgulannda dalgıçlara ne gıbı bır tedavi yapılıyor? Maıde Çımşıt, bu sorumuza şu yanıtı getırıyor "Boyle durumlarda sualtı hekımlığınden anîamayan doktorların yaptığı ılk ıs, bır ağrı kesıcı vermek oluyor Oysa bu tedavi zaman kaybından başka bır ışe yaramaz Dekompresyona uğrayan hastaların basınç odası olan bır hastaneye en az 6 saat surede yetiştirilmesi gereklıdır Dekompresyona gırmış dalgıçların tedavısı ancak basınç odasındaolur Aksı takdırde ya bırolumyada organlarda ağır bır sekel bırakır Uzulerek soyluyorum kı, basınç odası bızım unıversıtemızde de yoktur Çubuklu Kurtarma ve Sualtı Komutanlığı ıle Bodrum'dakı Su Urunlerı Merkezı'nde basınç odaları vardır Bodrum'dakınde bu aygıtı kullanacak yetışmış uzman elemanımız yoktur " Turkıye'de yeterlı basınç odasının olmaması yuzunden dalgıcların ancak 11 saat ıçınde hastaneye ulaşabıldığını, bunların bırçoğunun bu nedenle felçlı kaldıklarını vurgulayan Çımşıt, "Balıkadamlar, ozellıkle unıversıtelerımızdekı sualtı sporlarma mensup oğrencıler bu konuda çok bılınçlıdırler" dıyor Bır kışının suya dalabılmesı ıçın sağlık koşulları aranıyor Istanbul Unıversıtesı Istanbul Tıp Fakultesı Sualtı Hekımlığı'ne başvuran kışılere, sualtı fızyolojisı ve klınığı yonunden bır çeşıt checkup yapılıyor Maıde Çımşıt, bu konuda şaşırtıcı ornekler verıyor "Sualtı sporları ıle uğraşanları muayene ettığımızde broşıyal astımdan tutun da tuberküloza ve akcığerlerınde kıst oluşmuş kışılere rastlıyoruz Hatta sualtı mıllı ekıbınden bırkaçının akcığerlerınde cıddı rahatsızlık saptadık" dıyor. • undan tam 100 yıl once, Cle veland dakı eskı bır unıversıtede ıkı Amerıkan bılım ada mının yaptıkları bır deney, ın san dusuncesını tamamen değıstırdı Albert Mıchelson ve Edvvard Morley ıkılısı, olanaksız gıbı gorunen bır ısı basarmayı ışığın hızını kesın olarak olçmoyı hedeflemışlerdı Bu ugraşının ve beklenmedık sonucunun yankıları bugun bıle duyulmaktadır MıchelsonMorley deneyı aslında dunya ve uzaydakı butun gok cısımlerı nın ıçınde yuzdugu one surulen esırın (Eter) gercekte vaı olmadığını kanıtlar Boylelıkle ıkı bılım adamı klasik fızığın temellerini yıkarak Einstein'ın gorelılık kuramına ve nukleer çaga yol açacak olan bılımsel devrımı başlatırlar 19 yuzyıl sonlannda bılım adamları bılınebılecek her seyı bıldıkierını zannedıyorlardı Ama MıchelsonMorley deneyı bu yargının cok erken olduğunu gos terdı Gercekte ınsanların evren hakkında bıldıklerı bır çocuğun hayat hakkın da bıldıklerı kadardı 1887'de bılım adamlarının hemen hepsı evrenın mutlak bılgısıne cok yakın oldukları ınancın daydılar Sadece en temel olgu olan ısık hakkında cok az sey bılıyorlardı Yıne de ısığın dalga karakterıne sahıp olduğu uzerınde uzlasılmıstı Dalgaların okyanusta yayılması gıbı, ışığın da evrensel bır ortamda esırde, yayıldığı duşunuluyordu Esır butun olcumlerın kıyaslanabıleceğı bır bırım oldugundan tek sorun ışığın esırdekı hızını olçmeye kalmıstı Isığın hızını olcen ılk bılım adamı unune sahıp olmak ısteyen bırçok fızıkçı arasında sert karakterlı, kesın olçumler yapma tutkunu, dını gorevlerını aksatmadan yerıne getıren bır Hırıstıyan olan Morley ıle yelkencılığı, denız resımlerı yapmayı ata bınmeyı çocuklarıyla eğlenmeyı seven, daha sonra Nobel odulunu ılk kazanan Amerıkalı olan Mıchelson da bulunuyordu Bugun New York'ta yaşayan Mıchelson nın 80 yaşındakı kızı babasını "cok kıbar cok duygulu" ve "deneylerının sonuçlannı en ınce ayrıntılarına kadar ınceleyen" bırısı olarak hatırlıyor Mıchelson 1871'de eterı bulmayı denemıştı ama bazı ufak hatalar yapmış tı Morley'ın onerılerıyle deneyı bırlıkte yapmaya karar verdıler Bu kez çok hassas olan olçumlerını, tıtreşım gıbı etkılerden korumak ıcın çok uğraşırlar Öl cum aletlerı olan ışık duzeneğını, aynaları ve teleskobu ıkı tonluk bır beton uzerıne monte ederler Betonun yerleştırıldığı tahtadan yapılmış donen platform da çok buyuk bır kabın ıçındekı cıva uzerınde yuzer haldeydı Deneyin amacı çok basitti: Işığın farklı yönleraekı hızını olçmek Gelen bır trene fırlatılan taşın, gıden bır trene fırlatılan taştan daha hızlı yol alması gıbı uzaydan dunyaya doğru gelen ışığın da dunyanın hızı kadar artacağını duşunu yorlardı Boylelıkle ısığın farklı yonlerdekı hızını elde ederek, ışık hızını bula raKİardı Guneş ışıgının bır demetını ınce bır yarıktan gecırerek dunyanın guneş et rafındakı hareketı yonune doğru, dığer bır demetı de bu yone dık acı yapan bır yone doğru yansıtırlar Daha sonra ay nalarla yansıyan bu ıkı ısık demetını bırlestırırler Ikı demetın farklı fazlarda (plase) olduklarını dusunduklerınden demetlerın bırlestıklerı yerde ısık cızgtle rının (frınges) meydana gelecegını beklıyorlardı Bu olçumun cok hassas olması ge rekıyordu Isık cızgılerını en ufak bır tıtreşım bıle bozabılırdı Ilk basarısızlıklarından sonra bır daha denedılorama bo suna Aylar suren denemeler nayalkırıklığı ıle sonuçlanmıştı Hemen hıçbır ısık cızgısı elde edemedıler Boylece bılım tarıhının unlu başarısızlığını elde ettıler Gercekte ışığın hızının hangı yonde hangı hızda gıdılırse gıdılsın aynı kaldı ğını bulmuslardı Ama o gunlerde bunu kabul etmek olanaksızdı Soruna kesın yanıtı vermek Elnstein'a kalmıstı Eıns teın ozel gorelılık kuramınaa bu basıt ılkeyı açıkladı Işığın hızı evrende sabıttir ve gozlemcınin hızından bağımsızdır. Yanı yukarda soz ettığımız tren or neğındekı gıbı ısığın hızı gozlemcınin (dunyanın uzerındekı) hızıyla toplana maz Gorelılık kuramına gore ancak çok buyuk hızlarda ışık hızının etkısı ortaya çıkar Işık hızına yakın hızda gıden cı sımlerın boyu kısalır kutlesı artar ve cı sıme gore zaman yavaslar Einsteın, Mıchelson ve Morley'den etkılenmıstı Etkı az ya da çok olabılır ama sonuçları gerçekten buyuktur Einsteın gorelılık kuramıyla, unlu E = mc2 denklemını ıfade etmıs bu denklem de atom bombasına kadar gı den zıncırın onemlı bır halkası olmuştur MıchelsonMorley deneyının onemı sadece gorelılığe olan etkısı değıldır Aynı zamanda bu ıkı bılım adamı fızıkcı lerın bugun bıle saygı duydukları bır ke sınlıkte olçum yapmışlardır Deneylerı nın hassaslık derecesı 100 mılyonda bır dır Bu oran fızık deneylerı ıçın çok yuk sek bır standarttır Boylece Avrupalı bılım adamları ılk kez Amerıkan araştırmalarını cıddıye almaya baslamıs lardır Bu ıkı Amerıkalı bılım adamının başarılarını kutlamak ıçın Cleveland da duzenlenen altı aylık festıvale altı mılyon dolar ayrılmıştır Festıvalde nukleer guçle ılgılı sempozyum, Mıchelson nın de nız lesımlerı sergısı ve muzık gosterıle rı gıbı etkınlıkler yer almaktadır Mıchelson ve Morley'ın deneylerını gercekleştırdıklerı unıversıtenın toplantı salonu dışında her şey eskısı gıbı koru nuyor Amerıkan ışletmccılığıne uygun olarak burası araba parkı yapılmış Hayalkırıklığı