Katalog

ULAŞIM TEKNOLOJİSİ Yarın bineceğimiz uçaklar nasıl olacak? "Üçüncü kuşak" denilen ve 199O'lı yılların başından itibaren kullanıma verilecek Amerikan yolcu uçaklarının en önemli özelliği, şlrket açısından ekonomik olması Avrupa'nın Airbuslarıyla rekabete giren ABD şirketleri, az yakıt harcayan yeni motorlar, sürtünmeyi azaltan aerodinamik ve yakıt harcamasını azaltan elektronik kontrol yenilikleri getiriyor. Ama uçuş güvenliği konüsunda fazla bir çaba yok. duğunu belirtiyor. Sürdürülen üç programa göre bu üçüncü kuşak uçaklarını aynntılı olarak ıncelemek istıyoruz: şe dönülüp, pervane yeniden gündeme getiriliyor. Doğal olarak, çalışmalar eski teknolojiden çok ileri bir düzeyde sürdürülüyor. Propfan adlı bu yeni motorun kullanımındaki amaç, mühendislerin bypass oranı dedikleri, jet motorunun içinden geçen hava yüzdesini arttırmak: Normal jet motorlarıyla yapılan denemeler, yükselen bypass oranının verımı arttırdığı, böylece yakıt kullanımını düşürdüğünü gösteriyorlar. Bypass oranını yükseltme, çalışmaların en zor bölümünü oluşturuyor, çünkü jet motorlarındaki kompresörlerden daha geniş olan pervane yavaş dönüyor. Türbinin görevini yapabilmesi için, pervanede vites kutusu kullanılması gerekiyor. Sonuçta yaratılan vitesli turbofan bugün kullanılan benzerlerine göre % 15 yakıt tasarruf edebiliyor. RollsRoyce'un ürettiği uzun mesafeli uçaklarda kullanılması düşünülen kontrafan motoru % 2S30 ağırhğı azaltıyor. Uçakların dümenlerinde, kanatlarının hareket eden bölümlerinde, kapılarında ve motor başlıklarında fiber kullanılıyor. Bu parçalar kullanım sırasında sorun yaratırlarsa kolayca değiştirilebiliyorlar. Bir sonraki basamak, uçakların asıl bölümlerinde hafif maddeler kullanmak oluyor. Diğer avantajlarının yanı sıra, bu maddelerin bükülmezliği, çekiş gücünü azaltacak, uzun ve ince kanatların yapılabilmesini sağlıyor. Boeing, 7J7 için geçen sene hafif maddelerden yapılmış bir kanat oluşturdu. Denemeler sonundaki en önemli gösterge, kanatın yükleme sınınna dayanması oldu. (Normalde, yolcu uçakları bu sınıra yaşamlarında bir kere ulaşabilirler.) Hafif maddelerin bu olağanustü tasarrufu asıl sakıncaları bütünüyle karşılayamıyor: Fiyat avantajlarının çoğunu, uçağın kapı ve çerçevelerinin yapımında kullanılırlarsa kaybediyorlar. Çünkü bunların metalden üretimi daha ucuza geliyor. Böylece alüminyum satıcıları da üçüncü kuşak uçaklardan paylarını alıyorlar. Bazı alüminyum firmaları standart alüminyumdan % 8 daha hafif olan alüminyum lityum alaşımını geliştirdiler; bu maddenin kullanımı 747'lerde beş tonluk bir hafifleme sağlıyor. Lityum, alüminyumun yoğunluğunu % 2,8 azaltırken bükülmezllğlnl de arttırıyor. Fakat, küçük çatlakların büyümesinl engellemekte karşılaşılan zorluklar bu tür alaşımların kullanıma girmesini geciktlriyor. Boeing 7J7'nin bir maketi Derleyen: Murat Arın G ünüfnüzde hava yolları şirketleri yaşayabilmek için tasarruf etmek zorundadırlar. Uçak yapımcıları, bu gerçekten yola çıkarak, uçak yolculuklarındaki giderleri üçte bir oranında azaltacak yeni uçak modelleri geliştirmeye çalışıyorlar. 9O'lı yılların başlarında kullanıma girmesi amaçlanan uçaklar, az yakıt harcayan motorlar, çekiş için harcanan gücü azaltıcı nitelikte aerodinamik yenilikler, ve ileri elektronik kontrol sistemleriyle donatılacaklar. Bu gelişmeler birbirini tamamlar nitelikte olacak: Ekonomik motorlar yakıt ağırlığını azaltacaklar, böylece uçağın ağırhğı azaldığı için daha küçük motorlar kullanılabılecek. İşte bu gelişmeler, modern yolcu uçaklarının ücüncü kusaâını varatacak. 7J7 150 yolcu kapasiteli bu uçak Boeing, Mitsubishi, Kavvasaki ve Fuji adlı JaponAmerikan firmalarının ortak çalışmasıyla gerçekleştirilmeye çalışılıyor. Bugün kulîanımda bulunan 1200 tane Boeing 727 uçağının yerine düşünülen 7J7'nin kanatları için kullanılan maddelerin son denemeleri yapılıyor. Boeing firması, uçağın son şeklını bu yılın ortasında belirlemeyi umuyor. Eğer yeterli sayıda sipariş olursa, uçak 1992 yılında kullanıma pirecek. len deneme aşamasında olan, 110 kışilik MD9Vİ 1991'de, 180 kişilik MD94'üyse bütün gelışmiş aygıtlarla donatılmış olarak 1994'te piyasaya sürmeyi amaçlıyor. MD91 ve MD94: Douglas firması, ha Az masraflı Boeing 707, 721 ve Douglas DC8 giları, ilk kuşağı oluşturuyorlardı. Ikinci kuşak uçaklarsa, 1960lı yollardan ıtıbaren kullanılmaya başlanan Boeing 747 ve 767, Douglas DC10, Lockheed L1001 ve A300 Airbus gibi ekonomik ve az gürültülü uçaklardı. Boeing'in müdürü Mark Kirchner bugün için önemli olanınsa az masraflı uçak üretmek olbi 1950'li yıllarda kullanılan yolcu uçak İki pervaneli vaneden oluşan kontrafan adlı bir mo 747500 7J7 ve Douglas yolcu uçakları kısa mesafeli hatlarda kullanılacaklar: Uzun menzilli yolculuklar için düşünülen alternatifse Boeing tarafından planlanan ve çizim aşamasında olan 747500 olacak. 12 bin km.lik uzaklıklarda 500 yolcu taşıyabilecek çift katlı bu uçakta, yeni ekonomik motorlar ve çekiş gücünü Rolls Royce ters yönde dönen iki per düşürecek aerodinamik özelliklere sahip kanatlar bulunacak. Pervaneli motora dönüş Üçüncü kuşak uçakların yapım çalışmaları motorlarla başhyor. Yapımcılar, yakıt kullanımını azaltmayı amaçlıyorlar. Yeni motorları geliştirmek için, geçmi tor üretti. Ikinci pervane, birinciden gelen enerjiyi kullanarak savurganlığı önlüyor. Aslında 747500'lerde kullanılması düşünülen bu motor, büyük yolcu uçakları için daha elverişli, çünkü kanatlara yeni çizimler gerektirmeden yerleştirilebiliyor. Başlıksız pervanelerde gürültü önemli bir sorun oluşturuyor. Kalkışlarda, inişlerde ve ses sınırı aşılmadığı zamanlar gürültü kabul edilir düzeyde oluyor. Fakat uzun yolda hız, ses sınırını aşıyor. Bunun sonunda, şok dalgaları yolcuları rahatsız ediyor ve zamanla, uçağı yıpratıyor. Bu zorluk, motorlar uçağın arkasına yerleştirilerek ve uçağın çatısı ses geçirmeyen maddelerle yapılarak aşılıyor. Kanatlarda yeni dizayn Kanatların biçiminde yapılan değişiklikler % 10'a varan oranlarda yakıt tasarrufu sağlayabiliyor. Süper bilgisayarla gerçekleştirilmiş çizimler, 1978'de yapılan orijinal kanatlardan % 12 oranında motorun çekiş gücünden tasarYeni uçaklarda pilot kabininde de değişiklikler yapılıyor. Bir sürü gösterge koymak yerine, pilotun gereksindiği bilgiler, sırası geldiği zaman, yerleştırılen uçuş mühendisinin ağır görevini, bir ölçüde de olsa hafifletiyor. En çok kullanılan aygıtlardan biri de havaalanlarını, uçuş yardım kulelerini ve uçağın rotasını gösteren harita monitörü oluyor. Uçuş süresince, aygıta verilen rota ve uçağın yeri ekranda gösteriliyor. Yeni kuşak yolcu uçakları, aynı zamanda fybywire adlı sistemden de yararlamyorlar. Bu sisteme göre, pılotla kontrol kulesi ve uçaktaki aygıtlar arasında mekanik bağlantılar değil, elektronik sinyaller kullanılıyor. Airbus 320 tipi uçaklarda halen bu sistem bulunuyor. Sistem, uçağın düşecek duruma gelmesinde ya da yapısının dayanabileceğinden daha fazla yüklenmesinde pilotu uyarıyor. Boeing, bu aygıtın kullanım alanını genişletmeyi umuyor. [ ] monitörlere yansıtılıyor. Bu kolaylıklar, ruf sağlıyor. Uçaklar hafifliyor Yakıt tasarrufu yapan motorlar, aşırı ekonomik uçakların yapımında yol gösterici oluyorlar: Yeni maddelerin kullanımının düşük ağırlık ve dolayısıyla yakıt tasarrufu için yaşamsal rol oynayacakları anlaşılıyor. Flberden oluşan parçalar standart alüminyuma göre General Elektric'in çizimini yaptığı kısa mesafeli uçak pervanesi Maketi görülen yolcu uçakları büyük ölçüde yakıt tasarrufu sağlıyorlar.