Katalog

B I L I M P O L I T i K A S I BİR P O R T R E Cahit Arf ile bir söyleşi Cahit Arf Matematiğe katkıları olan ünlü Türk bilim adamı. urkıye'nın yetıstırdığı en onemlı matematıkcıler arasında sayılan Cahıt Arf, 1910'da Selanık'te doğdu Doıi yaşında başladığı okulu, babasının gorevı nedenıyle Anadolu kentlennde surdurerek izmır'de bıtırdıkten sonra, gene aynı kentte sultanıye gırdı Bu okulda bır oğretmenın de teşvıkıyle matematiğe yonelen Arf'ın bu alandakı ustun yeteneğının anlaştlmasıyla, babası olanaklannı zorlayarak kendısını Parıs'e gonderdı Burada /ıse oğrenımını tamamlayarak yurda donen Arf, bu kez kazanaığı bır Maarıf bursuyla yenıden Parıs'e gıttı ve Ecole Normale Supeneure'de matematık oğrenımı gordu 1932'de yurda donduğunde matematık oğretmenlığıne baslayan Arf, bır yıl sonra Istanbul Universitesi oğretım kadrosuna katıldı ve doktora yapmak amacıyla, matematık konusunda onae gelen bılım merkezlerınden olan Gotfıngen Unıversıtesı'ne gıttı Almanya'dakı bu kurumdan 1938'de doktorasını tamamlayarak İU Fen Fakultesı'nde gorevıne donen Arf, 1943'te profesörluğe, 1955'te de ordınaryus profesorluğe yukseltıldı T U 'den 7962'de kendı ısteğıyle emeklı oldu 7964'fen baslayarak ıkı yıl ABD'de oğretım uyelığı yapan ve arastırmaıarını surduren Arf, donuşte ODTU oğretım kadrosuna katıldı ve 1980'de bu kurumdan kendı ısteğıyle ayrıldı Üniversite adı altında 27 ortaokul kuruldu Üniversite insanı her şeyden şüphe edebilmeli. Üniversitede askeri disipjin olamaz. Çünkü üniversitelerin görevi disiplinsizliktir. Bilim adamı yönetmelikle çalışamaz. Çünkü adam bilinmeyenle uğraşıyor. Röportaj: Semra Somersan O dasında bozuk bır televızyon pıpolar, tornavıda, çe kıç, çıvı ve fışlerle dolu kuçuk tabaklar, pıpo tutunlerı ve kuçuk bır çalışma masasında ıncı gıbı yazısıyla doldurulmuş sayfalar uzerınde çalıştığı yenı bır matematık problemı 77 yaşındakı matematık bılgını prof Cahıt Arf, "Odama bakarsanız hıç de hoş bır adam olmadığımı anlarsınız'' dıyor (Tanıyanlar ıse tam tersını soyluyor) Bu ufak alet edevatın kendısının felsefeyle uğraşmasını engelledığını söyleyen Arf, matematıkçılerın buyuk bır kısmının sonradan felsefeye daldığını, kendısı bunu ıstemedığı ıçın de evde teknısyenlık yaptığını anlatıyor Arf her ne kadar' Artık yaşlandım Eskıden her şeyı kafamda yapardım Şım dı ıse yazarak duşunuyorum" dıyorsa da haftada uç gun Kuçuk Bebek Yokuşu'ndakı Dayıbey sokağının yuksek mer dıvenlerını ınıp çıkarak TUBITAK ın Gebze 'dekı merkezıne gıdıyor Gecelerı geç saatlere kadar da henuz el atılmamış yenı matematık problemlerı ıle uğraşıyor YÖK sonrası üniversitelerin durumunu nasıl değerlendıriyorsunuz? ARF YOK oncesı unıversıte olma ıhtımalı olan 34 yer vardı Şımdı ıse unı versıte adı altında 27 tane ortaokul "ar Bılım adamları yönetmelikle çalışamaz Çunku bunlar bılınmeyen koşulların ın sanlarıdır Oysa yonetmelıkler bılınen koşulları saptar Toplumları yöneten ıdare eden kışıler bu bılimsel kulubun uyeleri değlldlr Yonetıcılerın tumu bılınen mekanızmalan kullanırlar Oysa bılım adamlarının oluşumunu sağlayacak bır tertıp olamaz Çunku adam bı lınmeyenle uğraşıyor Bılınmeyenın ku ralı da olamaz Sıze bır olay anlatayım YOK oncesı bir generalle konuşuyordum Bana Sızın unıversıtelerde hep hadıse var Oysa bızım askeri okullar ne kadar lyı ışlıyor" dedı Bendeona "Sızkesınka rarlar verecek ınsanlar yetıştırıyorsunuz ıcabındagoz kırpmadan adam ol durecek Oysa unıversıtenın gorevı bunun tam tersı Unıversıte insanı her şey den şuphe edebilmeli Üniversitede as kerı dısıplın olamaz Çunku üniversitelerin gorevı dısıplınsızlıktır" dedım General kızdı: Ne yanı, bızım okullar unıversıteden aşağı mı?" dedı Değıl tabıı, ancak ıkı kurumun hedeflerı farklı Ve maalesef YÖK, generalin sozunu ettığı bu esprı ıle kuruldu. Universiteleri bugun içinde bulundukları durumdan kurtarmak gorevini size verselerdi ne yapardınız? ARF Tekrar gerçek anlamda bır unıversıte yaratmak ıstersem, eskıden mevcudıyet gostermış bırkaç tane unı versıte var Mesela ITU, ODTU, Istanbul Universitesi, Hacettepe, Boğazıçi... Bunları korurum. Geriye kalanların tümunu meslek yuksek okulu yaparım Bu ıkıncı gruba ne yapılması gerektığını ben bılemem, çunku ben unıversıte adamıyım Unıversıte olarak koruyacağım kurumları ıse tamamen kendı hallerıne bırakırım Kendılerını ıdare etsınler YÖK'u de universiteye kesinlikle karıştırtmam. Ancak unıversıteler mılletın parasıyla yaşadığından mıllete hesap vermek durumu var Bunun ıçın ılmı karıyerını doldurmuş kışı ler arasından bır komısyon oluştururum Bu kışılerın seçımını hukumet denetle mez Bu komısyon her yıl TBMM'ye, unıversıtenın bılimsel faalıyetlerı hakkında bılgı verır, ancak unıversıtenın ıç ış lerıne kesinlikle karışmaz Üniversitelerin bılimsel faalıyetlerını bılım uretımı ve bılım adamı yetıştırme potansıyelı açı sından değerlendırır Komısyonun bu değerlendırmesıne gore de devlet, universiteye butçe verır Bilkent hakkında ne duşunuyorsunuz? ARF Bilkent muvakkat bır mues sese Doğramacı'nın becerılerı sayesınde ayakta duruyor Ama sureklı olamaz Oraya gıden bılım adamlarına "İyi yapmadınız" dıyorum ama kızmıyo rum Bugun Bilkent e gıder, yarın ODTU'ye gelır Bilkent universiteye zarar lı ama bence kışılerın oluşması daha onemlı Varsın gıtsinler, öteki unlversıtelerde ortaokul oğretmenlıgı yapacakları yerde Bilkent'te bilım yapsınlar. Ihsan Doğramacı'ya Hlşkln bir anınız varmış? ARF 1967 de ABD den donmuştum O zamanlar Hacettepe Unıversıtesı yenı kurulmuştu lyı, gelenek dışı bır unıversıte olduğu soylenıyordu O zamanlar Hacettepe'yı ıkıncı ODTU gıbı gordum Ihsan Doğramacı da ODTU' nun mutevellı heyetınde ıdı Kendısıyle bırkaç kere goruştum, konuştum Hakkında ıntıbalarım çok olumlu ıdı YOK sonrası goruşum tamamen tersıne don du Şöyle bır olay oldu Sanıyorum 1982 yılı ıdı Çok beğendığım bır bılım adamı TUBITAK odulu almıştı Torenıne gıttım Torenın ıkı kısmı arasında salondan çıktım Baktım, karşımda İhsan Doğramacı duruyor. Bana elını uzattı Ben kı mıldamadım Elımı de uzatmadım Kendısıne "Sizinle görüşmek istemiyo Değerlı bılgınımız Cahıt Arf rum. Çunku universiteyi batırdınız" dedım Bu kez o hızla elımı yakaladı ben de aynı hızla gerı çektım Butun bunlar olup bıterken de çevremızde yoğun bır kalabalık vardı İşte bu Doğra macı ıle son karşılaşmamız oldu Dunya ülkeleri arasında matematık dalında Turkıye kaçıncı sırada yer alıyor? ARF Çok gerıde Ama yıne de 1933'lerden bu yana ılkellıkten oteye geçtık O zaman bu dalda bır ıkı kışı ya vardı ya yoktu Şımdı ıse özellıkle ODTU'de dünyaca tanınan matematikçilerimiz var. Felsefeyle uğraşmaktan nıye kaçınıyorsunuz? ARF Gençlığımde Marx okumaya çalıştım Ama baktım donup dolaşıp ay nı şeylerı anlatıyor lllalallah' deyıp vazgeçtım Bu demek değıl kı Marx ı tasvıp etmıyorum Bence bugunku ekonomık teorılerden mantık olarak tek tutarlı olanı Marx Ama eğer matematıksel semboller kullansaydı bu koca kıtabı yazmaya gerek olmayacak, soylemek ıstedıklerını çok daha basıt bır şekılde ıfade edecektı Soze dokunce ışler karışıyor Ama teorısıni tutarlı buluyorsunuz. ARF Evet, ama bır açıdan ben bu ışın profesyonellerıne katılmıyorum Marx ın one surduğu sıstem bırkaç tane kaba postulaya dayanıyor Bunlar da toplumu çok kabaca ıfade edıyor Marx ı daha rafıne hale getırmek ıçın teorısıne yenı postulalar yenı faktorler koymak lazım Ayrıca ınsan davranışı determınıst değıl probabılıst (olasılıklara dayanıyor) Bu nedenle toplum ekonomık teorısını de determınıst olmaktan çıkarıp probabılıst hale getırmek lazım Ancak o zaman Marx ın teorısı daha etkın olabılır Selaniklislnlz. Turkiye'de butun Selaniktiler donme olarak biliniyor. ARF Bu buyuk hata Zaten donme" denen kışılerın arasında Yahudıler olduğu kadar Hırıstıyan ve Mus lumanlar da var Donmeler Selanık'ın kalburustu kaymak tabakası ıdı ve bır cemaat teşkıl edıyorlardı Benım aılem ıse oldukça fakır bır aile ıdı, ama yavaş yavaş yukselıyordu Donmelık bır yana, ben ınsanlar arasında gudulmek ıstenen her turlu ırk ayrımına karşıyım Benım ıçın onemlı olan ınsan olması, nereden geldığı, soyunun ne olduğu hıç önemli değıl n "Arf değışmezi" Cumhunyet donemının en onemlı matematık bılgınlerınden olan Arf, doktora yıllanndan baslayarak cebırsel sayılar, sentetık geometrı, mekanık problemlerın kuramsal çozumlerı, dıferansıyel geometrı problemlerı gıbı bırcok1<onuya onemlı katkılarda bulunmuştur Gottıngen'deyken tez hocası Helmut Hasse ıle bırlıkte surdurduğu araştırmalannda Galoıs grupları kuramına ılışkın bır katkısı {'HasseArf" teoremı olarak bılınır Gene bu donemde yaptığı çalısmalarıyla "Arf değışmezi ' terımını matemafığe kazandırdığı gıbı, daha sonrakı bır çalışmasınaa auzlem cebırsel eğrılerle ılgılı bır çozum sonucu gehstırdığı "Arf halkaları", ' Arf Vapanışları" gıbı kavramlarla da anılır Genç kuşaklar yetiştirdi Yuıiıçınde ve dısında çalısmalarıyla tanınan Arf, daha matematık oğretmenlıgı yaptığı donemden baslayarak matematık eğtımı ve matematıkçı kadroların yetıstınlmesıyle ılgılenmıs, yaklasık 50 yıllık bılimsel karıyen sırasında genç kuşakların yetışmesıne onemlı katkıda bulunmuştur, 1948'de inonu ödulu'nu, 1974'te de TUBİTAK Bılım ödulu'nu kazanan Arf'a 1980'de istanbul Teknık Universitesi ve Karadenız Teknık Universitesi, \981'de de Ortadoğu Teknık Universitesi onur doktorası vermıştır f ]