Katalog

SA Ö LIK BİLİM KÜLTÜR Zayıflama haplarına Masal sevgisinîn bilimsel temeli itibar etmeyin!.. Vehbi Belgil Zayıflama hapı, ecza sanayiinde bilim adamlarının üzerinde en çok çalışma yaptıkları alanlardan biri. Yan etkisi olmayan bir ilaç mucize sayılacak ve muazzam kârlar getirecek ağlı yiyeceklere karşı hatırı sayılır mücadeleler verip bir türlü zayıflayamayanlara biri iyi, diğeriyse kötü olmak üzere iki haberimiz var. önce iyi haberden başlayalım: İlaç firmalaıı şu sıralar aç kaimadan zayıflamayı sağlayan yeni bir hap üzerinde çalışıyorlar. insanlar ve hayvanlar üzerinde denenen ilaçlardan dördü yakında Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'da piyasaya çıkacak, hatta ilk "zayıflama hapı" geçen aylarda Fransa'da satışa sunuldu bile... Ve kötü haber: Zayıflamayı garantileyen bu haplardan hiçbiri yan etkilerden arınmış değil. Insanı aşırı yemeğe sevk eden fiziksel ve ruhsal nedenlerin içinden çıkılmayacak kadar karmaşık olduğunu belirten uzmanlar, yeni llaçlann bir yandan kilo verdirtirken, öte yandan baş ağrısı, mlde bulantısı ve baş dönmesi gibi yan etkiler taşıdığını söylüyor. Y Yeni deneyler "Zayıflama hapı" ecza sanayiinde bilim adamlarının yıllardır en çok üzerinde çalışma yaptığı alanlardan biri. Çünkü aç kaimadan zayıflamayı sağlayan ve olabildiğince az yan etki gösteren bir hap, neredeyse "mucize" kabul edilecek ve üretici firmaya akla hayale gelmedik kârlar sağlayacak... Bu fabrikalanJan biri Türkiye'de de şubesi bulunan çokuluslu ilaç şirketi HoffmannLa Roche. Şirketteki bilim adamları, şu sıralar ylyeceklerln bağıreaklardan daha yavaş geçmesini sağlayıp açlık duygusunu yatıştıran yeni bir formül üzerinde çalışıyor. Deneyleri yürüten biyokimya uzmanı Ann Sullivan'ın söylediğine göre, ilaç verilen kobaylar eskisinden daha az gıda alıyorlar. HoffmannLa Roche'da biri yağ bağlama eğilimini azaltan, diğeriyse vücuttaki yağlann erimesini sağlayan iki yeni zayıflama ilacı da denenmekte. Öte yandan Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Eli Lilly Ecza Fabrikast'nda çalışan bilim adamları da "fluoxetin" maddesi içeren yeni bir antidepressiv hap ürettiler. Lilly firmasının bu ilacı insanlar üzerinde denenirken yalnız depresyon giderici ve neşelendirici değil, istah kesici ve zayıflatıcı bir etkisi olduğu da ortaya çıktı. Bilindiği gibi, antidepressiv ilaçlar genellikle şişmanlatıyor ve istah açıyordu. Ancak bu ilaç, kullananlarda bilinen yan etkilerin yanı sıra korku hallerln* de yol açıyor. diden usta bir reklam kampanyasıyla "rejim hapı" olarak tanıtılan ilacın, doktorlar tarafından çok sayıda hastaya tavsiye edilmesinden korkuyor ve "Prozac"ın yıllar sürecek bir kullanıma izin vermeyecek kadar çok yan etki taşıdığını bildiriyor. Uzmanlar, zayıflama haplarının sağlığa verdikleri ve henüz tam otarak bilinemeyen, ancak bir nesil sonra anlaşılabilecek zararlı etkileri nedeniyle, şişmanların doğal zayıflama yollarından aynlmamalannı öğütlüyorlar. Öte yandan Fransa'da bir süre önce dFenfluramin adlı bir ilaç piyasaya sürüldü. Servier firmasının ilacı, iştah kestiği için kısa zamanda kilo verilmesini sağlıyor. ingiltere'deki Üniversity of Leeds de yapılan incelemeler, dFenfluraminin kalori tüketimini yüzde 20 oranında düşürdüğünü kanıtladılar. Deneyleri yöneten John Blundell, ilaç verilen kobayların daha çabuk doyduğunu belirtti. Fakat kalon tüketiminin yüzde 20 oranında düşmesi, büyük bir kilo kaybı sağlamıyor. Bilim adamları insan vücudunda yiyecek bulunmadığı zamanlar türün yok olmasını önlemek için bir mekanizma bulunduğunu; kalori tüketimi azaldığında vücudun kendini yeni beslenme koşullarına göre ayarladığını ve daha az enerji gereksindiğini belirtiyorlar. M asal dinlemesini sevmeyen bir tek çocuk var mı acaba? Bırakınız çocukları, büyükler masaldan hoşlanır. Yani, yediden yetmişe herkes masal için deli divane olur. Televizyonumuzun ilk dönemlerindeki Tatlı Cadı dlzisi tam anlamı ile bir masaldı. Başka bir deyişle, olmayacak şeyler. Ama, hepimizi ekranın başına topluyordu. Doğabilimci Fransız Galland (galan) (16461715) bizden götürdüğü Blnbir Gece Masalları' nı Paris'te 1700 başlarında yayımlayınca adeta yazınsal bir bomba patlatmtştı: Masallar bir anda kapışılmış, durmadan yeniden basılmıştı. Binbir Gece tutkusu Paris'ten Londra'ya, oradan bütün ülkelere sıçradı, her yerde aynı çılgınca ilgiyi gördü. İlgi bugün de sürüyor. Neden acaba? Masalın gelişmişi olan roman da 19. yüzyıldan bu yana gittikçe artan bir ilgi görüyor. Bugün "milyoner romanlar 'dan söz edilebiliyor. Nereden geliyor bu ilgi? Yazarına, yayımcısına milyonlar kazandıran, bir seferde milyonlarca nüsha basılan romanlar. Romancı önce kişilerini tanıtır, sonra bunların ilişkilerini arapsaçına döndürür, sonunda da bir çözüme kavuşturur. Oyun yazarı da, senarist de aynı şeyi yapmaz mı? Ve Çözümbilim Başka alanlar Tarih için "sorunçözüm bilimidir" demek yanlış olmaz. Bir bilgin, "Romancı olamayan tarihçi olur" demiş. Tarihteki sorunlar ve çözümler gerçeklere dayandıkları için bizi daha da çeker. Tarih olaylarında bizi çeken başka bir nokta, sorunlara bulunan yanlış çözümlerin bizi kızdırmasıdır. Bu nedenledir ki, tarih, ibret dersleri olarak okutulur. Ama, Mehmet Akif, ibret alınmadığını söyler: "Tarlhten adam ibret alırmış, ne masal şey / Kaç bln senelik kıssa yarım hisse mi verdi?" Şairimiz eleştirisinde yan haklı. Çünkü, bir tarih olayından ibreti tam alsanız da benzer bir durumda doğru çözümü bulamayabilirsiniz. Çünkü, doğru kararın oluşturulmasında, olaylarâ göre değişen pek çok etken var Masal ve roman sevgisinin çözürr örneklerinden kaynaklandığını benimsediğimiz zaman şu soru ile karşılaşırız: Çözüm her masalda, romanda var olduğuna göre neden bütün bu tür şeyler aynı ilgiyi toplayamıyor? Yanıt, Her kaşıkçı kaşık yapar ama sapını ortaya getiremez" sözümüzde aranmalı Kaldı ki, başarının bambaşka nedenlen var Namık Kemal'in Vatan Yahut Silistresi 114 yıl önce (1 Nisan 1873) Gedıkpaşa Tiyatrosu'nda sahneye ilk konduğu zaman. halk, heyecandan sokaklara dökülmüştü. Bugün böyle bir şeyin olacağını sanmıyorum. Mahmut Makal'ın Bizim Köy'ü yalnız ülkemiz çapında değil dünya çapında da büyük ilgi toplamıştı. Bundaki başarı da bambaşka nedenlere aayanır. Bazen, bir yasak, orta halli bir yapıtı başyapıta çevırebilir. Bugün en büyük şairimiz sayılan Yunus Emre, 1936'ya kadar hep küçümsenmişti. Rahmetli Burhan Toprak'ın himmeti ile bugünkü yerine ulastı. Düşündürücü ilaç Lilly firması, Amerika'da fazla kilolarından kurtulmak için klinik tedavi gören bin hasta üzerinde denemekte olduğu ilacı başarı gösterdiği takdirde piyasaya sunacak. "Prozac" adı altında satışa çıkarılması düşünülen haplar, antidepressiv olarak satılacak. Bu arada ABD Ecza Kurumu FDA, ilaca ruhsat vermekte tereddüt edlyor. Kurum, şim7 5 0 kİIOİUk kral zayıflatıcı haplara, daha çok spor yapmayı göze alamayan veya buna zaman ayıramayanlar rağbet ediyorlar. Pasifik Okyanusu ada devletlerinden Tonge Kralı 4. Tupou ise fazla kilolannı atabilmek İçin koruma altında pedal çeviriyor. Kral 150 kilo çekiyor. Masal ve romana ilginin nereden kaynaklandığı 4050 yıl öncesine kadar pek bilinmiyordu. "Hoşça vakit geçirmelerinden dolayı" denip geçiliyordu. Ama, Dunları neden ilginç buluyorduk? Bu konu, Sibernetik denen yapay zekâ biliminin 1948'de kurulmasından sonra aydınlandı. "Çözümbilim" diye adlandırılmasını önerdiğim Sibernetik, canlıların çözüm bulma yöntemlerini inceler. Hercanlı, varlığını sürdürmek, yani yiyecek bulmak, düşmanlarına karşı korunmak, değişen çevre koşullarına uyum sağlamak, eş bulmak, yavru üretip büyütmek için her saniye çözüm üretmek zorundadır. Bunu yapamayan yaratık yok olmaya mahkumdur. Canlılar içinde en çok çözüm üretmek zorunda olan da insandır. Hepimiz, her sabah, gözümüzü açtığımız andan akşam başımızı yastığa koyuncaya kadar durmadan çözüm üretiriz: Biraz erken mi uyanmışız? Derhal birçok seçenek karşımıza dikilir Hemen kalkayım mı? Kalktınız. Yani bir çözüm buldunuz. Arkadan ikinci sorun gelir: Nereden işe başlayayım? Gazetenizi alırken de birçok seçenekten birisini seçmek zorunda kalırsınız: Bozuk para mı vereyim, bütün para mı? Yine seçenekler: Bozuk paranız var, ama ileriki alışlara saklamayı yeğlıyorsunuz... Çocuğunuzu evlendireceksiniz... Yine binlerce sorun... Boşanacak insan, ameliyat olacak insan, işini kaybeden insan, bir yere çağırılan insan... Hep çözülecek sorunlarla karşı karşıyadır. Kısacası, insan hep çözüm üretmek zorunda olduğu için çözümlere duyarlı bir yaratıktır. Insanoğlu kendi karşılaştığı sorunlara başkalarının nasıl bir çözüm getirdiğini öğrenmek ister. Masal ve roman bu bakımdan birer hazinedir. Kıssadan hisse