Katalog

UYDUHABERLEŞME Uzaydan gözetleniyoruz Dünyamızın çevresinde 4 bine yakın uydu dolaşıyor. Bu uyduların görevleri nelerdir? Yeryüzüne en yakın yorüngeden dünyamızı gözetleyen ABD'nin Big Bird ve Sovyetler Birliği'nin Cosmos uydularının, yolda yürüyen insanların bile fotoğrafını çekebilecek duyarlıktaki çalışmalarının sonuçları askeri sır olarak saklanıyor. Çeviren: Burçin Tunahoğlu • Ik uydu olan Sputnik'in uzaya yolH lanmasından sonra yaklaşık 4000 H uydu çeşitli amaçlarla yörünge• lere yerleştirildi. Dörtte üçü aske• ri amaçlarla kullanılan bu uyduların hangi amaçla fırlatıldığı bazı verilerin incelenmesi ile anlaşılabiliyor. Uydunun yörüngesi ve dünyaya en yakın ve en uzak olduğu noktalar, 200300 km gibi alçak yörüngelerdeki uydular gözlem ve keşif uydularıdır. Dönme periyodları 24 saatlik olanı 36.000 km'de yerleşik uydular meteorojik veya telekomünikasyon amaçlıdır. Bu yörüngede bazen uyarı sistemi ile donatılmıs uydulara ve füze fırlatma alanı olarak hazırlanmış olanlara rastlanır. Uydunun eğlmi Satelitlerin incelemek istedikleri alanlar uydunun eğimi ve fırlatıldığı enlem ile ılişkilıdir. Uydunun eğirri tarayabildiği yeryüzü parçasının genişliğini belirler. örneğin 40 derece eğimi olan bir uydu, 40 derece güney ve kuzey paralelleri arasında bir alanda seyreder. Haberleşme uyduları dışında kalan askeri amaçlı uydular 7 ayrı grupta incelenebılir. Oşlnograflk gözlem uyduları. 400 ile 1000 km'lerde yörüngeye oturmuş olan bu uydular çoğunlukla sentetik antenli bir radar sistemiyle donatılmışlardır ve okyanusları gece ve gündüz tararlar. Meteoroloji uyduları. Bir füzenın yönlendirmesi, bir bombardımanın ertelenmesi gıbi konular, atmosfer koşullarıyla sıkı sıkıya bağlıdır. Bu uyduların kimisi kutuplar dışında tüm dünyayı, kimisi yalnızca kutupları gözler; günde yaklaşık 15 dünya turu yaparlar. Elektronik dinleme uyduları. Radarların yerini saplar. Yayınları gizlice dinlerler. Erken uyarı uyduları. Balistik füzelerle yapılacak olası nükleer saldırıları önceden haber vermeyi amaçlarlar. Bu türe ait ilk Amerikan uydusu 1971'de atılmıştır ve 36.000 km de yörüngededir. Uydu herhangi bir füzeyi atılışından sonra 30 saniye içinde fark eder ve böyle bir saldırıya karşı koymak için 30 dakika zaman kazandırır. Jeodezlk uydular. Yeryüzünün şekıllerin kabartmalı haritasını verirler. Bu tür uydular özellikle yolunu daha önceden saptanan verilere göre bulan Cruise tipi füzeler için gerekli bilgiyi sağlarlar. Nükleer patlamaları haber veren uydular. 110.00 km. yörüngedeki Amerikan Ve)a uydusu ve benzerleri bir nük10 leer patlamanın ilk kıvılcımını haber verir. Tanıma uyduları. Yeryüzünün ulaşılamayan bölgeleri konusunda fotoğraflama yoluyla bilgi vermek amacını güderler. (Fotoğraf uyduları) Uzaydan çekilen fotoğraflar nasıl değerlendiriliyor? 1959 'da ABD'nin Dlscover tipi fotoğraf (keşif) uydusunu alçak bir yörüngeye oturtması ile birlikte insanoğlu, üzerinde yaşadığı dünyayı değişik bir açıdan inceleme olanağına kavuşuyordu. O günden bu yana giderek geliştirilen fotoğraf uyduları yeryüzündeki olayların uzaydaki tanığı olarak gerek askeri gerekse sıvil amaçlarla artık yaygın olarak kullanılmakta. Bu uyduların çektiği fotoğraflar yeryüzündeki merkezlere elektrik (radyo sinyali) olarak ulaştırılmakta, siyallerin bilgisayar aracılığıyla deşifre edilmesiyle fotoğraflar yeniden elde edilmekte. Değişik yörüngelere yerleştirilen bu keşif uydularının sağladığı bilgileri bütünleştirip inceleyerek, yeryüzünden bakıldığında gizli kalacak birçok olayı anında görmek, ya da zaman içindeki gelişmeleri inceleyebilmek olanaklı. Uzaydan çekilen fotoğraflarla, deniz kirliliği, çöllerin ilerlemesi, tarım ürünlerinın durumu, buzulların hareketleri, yerkabuğundaki değişmeler, kentsel alanların genişlemesi ve kimyasal artıkların bitki örtüsünü yok etmesi gibi çok değişik konulardaki gelişmeler kolaylıkla izlenebiliyor. Uzaydan alınan fotoğraflar, yeryüzündeki her cismin yansıttığı gözle görülen ya da görülmeyen (kızılötesi) dalga boylarında yayılan ışığın ölçülmesinedayalı. Kullanılan keşif tekniği, aynı bölgenin üst üste bir çok değişik dalga boyunda fotoğraflanması ilkesinden (çok spektrumlu fotoğraf tekniği) yararlanıyor. Bu çok katlı görüntü, kızılötesi ışınların gözle algılanmaması nedeniyle başka bir sistemle görülmesi olanaksız ayrıntıları gözler önüne seriyor. Dolayısıyla, bir uydunun kamera sistemi aynı anda ne kadar çok dalga boyuna duyarlı ise, elde edilen görüntünün kalitesi de o kadar iyi oluyor. Bu açıdan Amerikan uydusu Landsat ve Fransız uydusu Şpot'un karşılaştırılması aralarındaki birtakım farklıhkları ortaya koyuyor. Landsat'ın 3'ü gözle görülen, 4'ü kızılötesi dalga boylarında olmak üzere 7 kanalda çalışan fotoğraf kamerası (Thematic Mapper)'in yanında, Spot'un 2'si gözle görülen, biri kı yörünge Izleyici Dllgl değerlendirme merkezi Bir uydunun çalışması Uydu, yörüngesi ve eğimine göre dünyadaki belirli bir bölgeyl tarayarak edindiği bilgileri elektrik sinyali olarak alıcı yer istasyonuna gönderir. Yer istasyonu, radarı ve anteniyle uyduyu, yörüngeslni izleyerek ve gerektiğinde uyduya uzaktan kumanda ederek bilgi akışını denetler. Alınan bilgiler bilgi Işlem merkezinde deşifre edilip değerlendirilir. zılötesi, diğeri de pankromatik (gözün görebildiği tüm dalgaboylarına duyarlı) toplam 4 kanalı, yapabıleceği kombinaşyonlar açısından çok zayıf kalıyor. Öte yandan, Thematic Mapper'in 30 metre olan, cisimleri ayırt etme duyarlılığı (rezolüsyon) Spot'ta 10 metreye kadar iniyor. Burada duyarlılık, ya da teknık deyişiyle rezolüsyon, fotoğraf kamerasının iki farklı noktayı birblrlnden< seçebllmesl İçin noktalar arasında bulunması gereken asgari mesafe olarak tanımlanıyor. Bu duyarlı fotoğraflamayı da ancak ABD'nin Big Bifd adlı uyduları ve ve Sovyetlerin Cosmos tipi uyduklarının bir bölümü gerçekleştirebiliyor. Big Blrd'lerin 50, hatta 30 santimetrelik bir rezoLüsyana sahip olduğu belirtiliyor. Bir başka deyışle, bu uydular aracılığıyla uçaklar, radarlar ve hatta topçu birlikleri saptanabiliyor (Science x vle'den) C Belirli bir cismin uzaydan algılanması giderek artan duyarlıkla (rezolüsyon) 4 şekilde olabilır, 1) Cisim diğer cısimlerden ayırt edilebilir, 2) Ayırt edilebilen cismin askeri amaçlarla keşli mümkün olabilır, 3) Böyle bir cismin adı belırlenebılır, 4) En duyarlı algılama ile de cisım betımlenebilir. Uzaydan ne, nasıl algılanır? Bina Denlzaltı (su üstünde) Yollar Askeri kamp Köprüler Askeri blrllk Uçaklar Füze bataryası Radar Seçme (Metre) 60 9 9 6 • 6 4,5 3 3 Keşif (Metre) 30 6 6 90 Bellrleme (Metre) 3 1,5 1,8 4,5 1,5 1,2 0,9 0,6 Betlmleme (Metre) 3 0,9 0,6 1,5 0,9 0,3 0,15 45 2 1.5 1,5 0,3 0,15 0,9 0,3