Katalog

OTOMOBİL VE ELIKTRONİK Ateşleme, yakıt ve otomatik şanzıman sistemlerinden sonra elektronik şimdi de arabaların tekerleklerlnln yönetllmesine yardım edlyor: Gerek emnlyet ve gerekse konfor Içln inkâr edllemez blr katkı söz konusu... Çeviri: Belgin öz lektronik, fren sistemlerine kumanda ederek, olası tekerlek blokajlarını ustalıkla önlemekte. Sürücü, fren pedalına bastığı zaman, yalpa ya da başkıç vurma etkileri nedeniyle veya düzgün ya da engebeli bir yol kaplaması yüzünden her bir tekerleğe uygulanması gereken kuvveti tam olarak ayarlama imkânına sahip değildir. Her tekerleğin frenine uygulanacak hidrolik basıncı ayarlayarak, onu blokaj limitinde ve en fazla frenlemenin eşiginde tutan ABS slsteml optimal yavaşlamayı garanti ederken, bir engelden kaçmak ısteyen sürücüye kontralden çıkmama imkânını verir. Oysa, ön tekerleklerin Akıllı tekerlekler dönemi başladı blokajı onun öne doğru sürüklenmesine, arka tekerleklerin blokajı ise kıç atmasına sebep olacaktır. ABS sistemı, 1978 yılında Bosch tarafından sunulmuş. O zamandan bu yana Honda, Teves, Lucas, Gırlıng (sadeleştirilmiş mekanik sistem) ve son olarak da, Bendix onu izlemışlerdir. Geçen yıl imal edilen Avrupa arabalarının % 6'sı ABS sistemi ile donatılmıştı, bu oranın 1995'e kadar % 35'i bulması tasarlanmaktadır. llk olarak lüks arabalar üzerinde piyasaya sürülen bu sistem, 1 ila 2 milyon Türk Lirası arasında değişen maliyetine karşın giderek daha orta kategori arabalarında da görülmektedir. Arabalarda fren sistemlerinde yenilikler E ABS sistemi tekerleklerln gereksiz patlnajını kontrol imkânını da vermektedir. Örneğin rampada kalkarken eğer tahrik tekerleklerinden biri (arka tekerleklerden) buzun üzerine gelmişse araba hareket edemeyecektir: Diferansiyel etkisiyle, umutsuzca patinaj yapacak, motorun tüm gücü boşa harcanacak ve hareketliliği sağlayacak öbür tekerlek hıç dönmeyecektir. ABŞ sisteminde ise algılayıcılar iki tekerleğin dönme hızlarındaki farklılığı azaltırken, elektronik sistem motor gücü diğer tekerleğe iletilene kadar patinaj yapan tekerleği frenlemeye devam edecektir. Aynı şekilde virajda da kontrol imkânı vardır: Merkezkaç kuvvet etkisiyle üzerindeki yük hafiflediği tçin kalkan tekerlek patinaj yaptığı zaman bir frenin sadece, bir tekinin harekete geçirilmesiyle denge sağlanır. Dahası elektronik sistem, sürücü gaz pedalına fazla hızlı bastığı an duruma müdahale edecektir: Tahrik tekerleklerinin dönme hızlarını sürekli karşılaştırarak motor gücü nü tekerleklerin yere yapışma durumuna göre ayarlar. Kaygan ve virajlı bir yolda normal bir arabanın sürücüsü sayrulmamak için direksiyon ve gaz üzerinde tüm maharetini kullanmak zorundadır. ASR sıstemiyle (AntiSkidRegulation) donatılmış bir araba ise dıreksiyona tam olarak itaat edecek, güç, tekerleklerin yere yapışma durumuna ve viraja göre kendıni otomatik olarak ayarlayacaktır. Bosch bu yıldan itibaren ASR sistemi lüks Mercedes ve BMW'lerde, ABS'ninkinden çok az düşük bir fiyatla sunmaktadır: Bu fiyatın 1 2 ilâ 1.6 milyon TL. arasında değişeceğı belirtilmektedir. Mercedes bu sistemi daha da geliştirerek otomatik olarak devreye giren bir tahrik sistemi oluşturdu: Algılayıcılar sayesinde sadece arka tahrik tekerleklerinin hızlarını kıyaslamakla kalmayıp, bunların hızlarını ön tekerleklerinkiyle kıyaslamak da mümkün oluyordu: Arka tekerleklerin hızlı dönüyor olmaları patinaj yaptıklarının kanıtı olacaktır, bu durumda elektronik sistem ön tekerlekleri harekete geçırecektir. Sistem aynı zamanda direksiyon açısını yani arabanın dönüş yönünü de hesaba katar, çünkü virajda hıçbır tekerleğin katettiği mesafe aynı değildir. Bu duruma göre kendini ayarlayan tahrik kabiliyeti gücün gereksiz kullanımını ve dağılımını önlemektedir. Yol tutumunun kalitesı aynı zamanda süspansiyon ve yönlendirme hareketlerlnde tekerleklerin kinematiğinin kontrolüne de bağlıdır. Araba virajda dış tekerlekleri üzerine yattığı zaman, bunları şaseye bağlayan elastik bağlantı elemanları öyle zorlama ve baskı altın Elektroniğin katkısı nasıl oluyor? Kendini, arabasını veya araziyi çok iyi tanıyor da olsa, her tür beklenmedik olay sürücü için ölümcül olabilir. Örneğin sola dönerken araba, ağırlığın öne yığılmasının, fren ve merkezkaç kuvvetin etkisi altında kalmaktadır. 1 Arka sol tekerlek kalktığı için hiçbir sürtünme hissetmez. Frenin etkisiyle bloke olur ve yere tekrar değer değmez arabanın savrulmasına yol açar. Bu savrulma, hâiâ yavaşlamaya çalışan sürücünün tam kontrolünü elinden alacak bir başkıç hareketine bile varabilir. ASR blokajları en aza indirerek, kontrollü bir frenleme ve yol imkânı verir. 2 Burada bir önden çekiş söz konusudur, fakat sol ön tekerlek kalkmış olduğu için, sürücü gaza bastığı an hiçbir tahrik gücü olmaksızın patinaj yapacaktır. Oysa bu, sağ ön tekerleğin üstlenebileceği kaybolmuş bir güçtür. Elektronik farkı algılayacak, söz konusu tekerleği durdurmaya çalışacak ve hareketliliği dengeli bir şekilde dağıtacaktır. 3 Sağ arka tekerlek, süspansiyon bağlantılarındaki deformasyonların etkisiyle sürücünün izlemek ıstediği yoldan sapmasına yol açacaktır. Elektronik arka tekerleklerin de ön tekerleklerle aynı yönde dönmelerini sağlayarak bu durumu ortadan kaldırır. 4 Ve son olarak, araba sağ ön tekerlek üzerine yatmış durumdadır. Süspansiyon azami güç sarfetmekte, yay ve arnörtisör neredeyse kapanmış durumdadır. En ufak bir engebe sıçramasına neden olacaktır. (Viraj nedeniyle meydana gelen) yalpa ve (frenin sebep olduğu) öne yığılma olayları hidrolik bir piston tarafından ortadan kaldırılacaktır. Elektronik daha kesin bir anlatımla, şöyle çalışmaktadır: 1 Sol arka tekerlek dönme hızı algılayıcısı (A) blokajı fark ederek elektronik sisteme (B) bildirir. Bu sistem hidrolik merkeze (C), sürüoünün pedal (E) üzerindeki hareketi ne olursa olsun, fren (D) üzerindeki basıncı azaltma emrini verir. 2 Sol ön tekerlek: Hız algılayıcısı (1) patinajı hisseder ve (B)'yı haberdar eder. (B) iki emir verir: Biri hidrolik sistemin (C) freni (G) harekete geçirmesi için, diğeri gaz pedalı üzerindeki (H) hareketi azaltmak için. 3 Sağ arka tekerlek: Ön takımlarla (I) birtikte, arka takımlarda (J) aynı yönde ve büyük bir hızla fakat çok daha küçük bir açıyla dönerek izlenecek yoldan sapılmamasını sağlar. Ters yönde ve düşük hızla dönerek ise manevra kabiliyetini arttırır. 4. Sağ ön tekerler: Titreşlm (K), tekerleğin dönme hızı (L), Pilot tüpleriyle mutlak hız (M), direksiyon açısıyla viraj (N), algılayıcıları elektronik sistemi (O) haberdar ederler. O da bir pompaya (P) hidrolik bir piston üzerinde (Q) harekete geçmesini emreder. Piston tekerleğin hareketine kumanda etmektedir. '