Katalog

S O R U N C E V A P Y E R E L İ M Bİ L İ M Y A Y I N Coğrafi konum nasıl saptanır? Istanbul'dan Mehmet All Hastoprakın sorusu şöyle Radyoda her akaam haberlerden sonra denlzcl ve havacılar Içln bazı coğrafi koordinatlar verllir ve bu koordinatların sınırladığı alan Içln blr açıklama yapılır. Acaba, denizciler ve havacılar bulundukları noktaların coğrafl konumlarını naaıl saptamaktadırlar? Kullandıkları yöntemde hassasiyet ne kadar olmaktadır? Sorunuzu Turk Uzakyol Gemı Kaptanları Derneğı Başkanı Uzakyol Kaptanı Gündüz Aybay şöyle yanıtladı • • Gemı kaptanları ve navıgasyon (seyrusefer) ıle ılgılı zabıtler, gemının bulunduğu yerın her an kendılerınce bılınmesını ısterler ve saptamaya çalışırlar Bu saptamaya mevkı bulma denir Kıyıların gözuktuğu yerlerde bu saptama gözuken kıyı maddelerıyle bunların harıtaya yansıyan formlarının karşılaştırılması ıle olur Gemıdekı aletlerle yapılan ve başlıca açı ölçmelere dayanan yöntemle gemı mevkıı harıta uzerıne kurşun kalemle ışaretlenır Ve bu ış yerıne göre 1 saat, yerıne göre 5 dakıka aralıklarla tekrarlanır Kıyıların görulmedığı açık denızlerde gemı yerının bulunması, guneş, ay ve yıldızların ufuktan olan uzaklığının saptanması ve aynı anda saatın belırlenmesıyle yapılan karmaşık bır hesapla bulunur Bu yöntemle gemının yerı yaklaşık artıeksı 100 metre yanlışlıkla hesaplanmış olur Yenı gelışmeler sonucu artık uydularla gemıdekı aletlerın yardımı ıle hesap kıtap yapmadan gemının yerı sağlıklı olarak hesaplanabıliyor Yanılma payı ise artıeksı 10 metreye kadar iniyor Gemılerde radar da kullanılıyor 50 mıllık bır alanı tarayan radarlar var Gözle görulemeyen kara parçaları saptanabıliyor D sözcuğune kolaylık olsun dıye kısaca "O K " dıyorlar Bu harfler bır şeyın kısaltması değıl Yalnızca O ve K harflerının "Okey" sesını vermesı yuzunden böyle kullanılıyor Mesela "Denız" anlamına gelen "Sea" kelımesı de "C" harfı ıle belırtılıyor Çunku "C" harfının okunuşu ingılızce'de "Sea" sesını verıyor Okey argo bır kelıme değıldır ikı turlu de yazılabılır D 20. yüzyıl fiziğinden portreler OJCfiÛM HEP ARANIZDA Şarap nasıl yapılır? Trabzon'dan Mustafa Yucel'ın sorusu şöyle Yoremizde yetişen kokulu uzumden şarap yapmak ıstiyorum Evdeki olanaklarla bunu yapabılmem mumkun mu? Yapım konusunda bılgı vereblllr misinlz? Sorunuzu Istanbul Unıversıtesı Muhendıslık Fakultesı Besın Kımyası Bölumu'nden Ooç. Dr. Gulen Erkmen yanıtlıyor Uzum tanelerı salkımdan ayrılarak, pres edılmek suretıyle şıra elde edılır Yabancı mıkroorganızmaların yokedılmesı ıçın potasyum metabısulfıt (K2 S 2 O ; ) 10 lıtreye 2 gram olacak şekılde az mıktar suda erıtılerek şıra ıçıne karıştırılır 1015 saat oda sıcaklığında bırakılır llk mayalanma ıçın uygun sıcaklık 1215 "C'dır llk 45 gun ıçınde şıddetlı bır reaksıyonla mayalanma başlar Kopuklenme olur Mayalanma suresı 46 hafta surer Mayalanmaya başlamadan önce uzum şırası, kullanılacak kabın 5'te 4'une kadar doldurulur 5'te 1'ı boş bırakılır Nedenı şıddetlı reaksıyon esnasında taşmaya manı olmak ıçındır Bırıncı mayalanma sonunda taze şarap meşe ağacından yapılmış fıçılara aktarılır Fıçı tamamıyle doldurulur Fıçılar kullanılmadan önce kaynar su ıle lyıce yıkanır Temızlendıkten sonra taze şarapla doldurulur Her sekız gunde bır fıçıdan buharlaşan suyun yerıne taze şarap ılave edılır Bu sırada taze şarap ıçınde çok az mıktarda kalmış bulunan şeker alkole dönuşur Şarapta hemen hemen hıç şeker kalmaz Fıçının dıbınde şarap taşı (tartar kaymağı) teşekkul eder Bu ıkıncı mayalanma çok yavaş devam eder Aylar hatta seneler surer Ancak geneılıkle 2 ay sonra şarap şışelemeye tabı tutulur Şışelemeden once eğer taze şarap bulanık ıse selulozlu suzgeçten geçırmek suretıyle berraklaştırılır içıne tekrar 10 lıtreye 2 gram potasyum metabısulfıt (K2 S 2 O5> katılır Oaha Sonra temızlenmış şışeler 2 santım boşluk kalıncaya kadar dondurulur Ağzı mantarla sıkıca kapatılır Tanımı verılen şarap, sek şaraptır Eğer tatlı şarap yapılmak ıstenıyorsa ıçıne bır mıktar şeker katılır i I istanbul Raul Kutlar Abdullah Alanyalı Ayşe Baysal, Pervın Karalı, Necla Arslan Dıl saz Kocaturk Izmlr: Fatoş Avşar Enıse Koray, Ulker Kutlu. Metın Suden, Yavuz Aksu Ankara. öyku Eren, Huseyın Turk, Kud ret Tanrıgüden Kayteri: Nacı izgı, Meymune Yılmaz Kaşan Muhıttın Öztoprak Morsln Nedım Ardoğa Guner Kesen Zonguldak Yurdagul Akkaya Kdz. EreğII: Suavı Bayraktar Kırklareli Özlem özturk, Malatya Huseyın Erdoğan Sinop Fatoş Aydın, Afyon: H.lbrahlm Toker. Hep Aranızda Olacağım: Frederic Joliot Curie'nin Yaşamöyküsü Guney Gonenç Bılım ve Sanat Yayınları, Ankara 1983 199 s Modern Doğa Anlayışı ve Kuantum Teorisine Giriş Max Planck Alan Yayıncılık, Istanbul 1987 228 s Çev Yılmaz öner Bu yuzyılda doğa bılımlerı ve teknolojı alanında geçmış yuzyıllara gore olağanustu bır gelışmenın gorulduğu bır gerçek Bırçok bılım dalının ancak bu yuzyılda olgunluğa erıştığı ve dunyaya gelmış geçmış bılım adamlarının çoğunun hâlâ hayatta olduğu duşunulurse, bu yuzyıldakı gelışmelerın geçmıştekılere göre gerek nıcel, gerek nıtel ustunluğu kolaylıkla görulur Ne var kı bırçok kışı, geçmıştekı bılımsel çalışmaların sayılardan kaybettığını, dramatık kışılık ve etkınlığe sahıp "dev"ler yetıştırerek kapatmış olduğunu duşunur Brecht'ın bır pıyesmde de ele aldığı gıbı, dramatık bılımsel/kurumsal çatışma ve felsefı çelışkilerıyle Galıleı, dönemını derınden etkılemış Nevvton, ya da hayat kurtaran keşıflerıyle Pasteur ve daha bırçok oncu bılım adamı, çoğu kışılere göre, bılımde bır daha gerı gelmeyecek romantık bır dönemın temsılcılerıdır Eınsteın'ın belkı de son temsılcısı olarak nıtelendırılebıleceğı bu dönemden sonra, bılım adamı, artık karıkaturıze edılebılecek nıtelıklerıyle kalıplaşmış bır bılımsel kırnlığın ve kıtlelere uzak bır uğraşın temsılcısıdır Ne var kı, bır ılk değerlendırme olarak geçerlılığı tumuyle yadsınamayacak bu portrenın çoğu bılım adamları, özellıkle de bu yuzyıla damgasını vurmuş fızıkçıler ıcın aşırı bır genelleme olduğu da bır gerçek Bu bağlamda, son bırkaç yıl ıçınde Turkçe'ye kazandırılmış uç yapıt, fızıkçılerın gerek bılımsel çalışmalarını, gerek kendı alanlarını aşan konulara nasıl yaklaştıklarına ışık tutması bakımından önemlı rılır A uçuncu çubuğa aktarılır B de onun ustune geçırılır Toplam 3 hareket yapılmış olur (3 = 22 1) Eğer 3 tane dısk varsa ve bunlar da aşa ğıdan yukarıya A B C dıye sıralandırılmışsa C uçuncu çubuğa / B ıkıncıye / C uçuncuye / A uçuncuye / C bırıncıye / B uçuncuye / C uçuncuye Uç dısk olduğunda 7 hareket gerekır (7 ~ 2 3 1) Aynı durumu çeşıtlı sayıda dıskler ıçın deneyen aşık, yapması gereken yer değışıklığı hareket sayısı ıçın şöyle bır genellemeye vardı n, dısk sayısı Yapılacak hareket sayısı = 2n 1 Burada n = 64 sanıyede bır dıskın yerını değıştırse bunları hatasız yapsa ve 24 saat durup dınlenmeden çalışsa 5.82 x Bu üç yapıttan Max Planck'ın Modern Doğa Anlayışı ve Kuvantum Teorisine Giriş adlı kıtabı daha once bu köşede tanıtılmıştı 20 yuzyıl fızığınde (ve bılımınde) bır çığır açan gelışmelerın başında gelen kuvantum kuramının oncusu olan Planck'ın kendı kalemınden anılarıyla, başta kuvantum kuramı olmak uzere fızıktekı onemlı gelışmelere ılışkın göruşlerını okumak ılgınç clduğu kadar eğıtıcı de Planck, bu yuzyılın yaklaşık ılk 40 yılında fızığın doğaya bakı şındakı temel değışımlerı ırdelerken felsefı sorunlara da eğnmekte Planck gıbı, çağdaş fızığ1 bıçımlendırmede etkılı olmuş bır başka kışı de Guney Gonenç'ın değer'ı yapıtı Hep Aranızda Olacağım da da ele alınmakta Frederıc JolıotCurıe Planck gıbı fızıktekı gelışmelere onculuk etmış, kuvantum kuramının ışığında değerlendırıldığınde fızıkçılerın atoma bakışlarını bıçımlendırmlş temel araştırmalar yapmış bır kışi JollotCurıe Eşı Irene ıle bırlıkte radyoaktıfllk uzerıne araştırmaları, daha sonraları yapay radyoaktıflığı bulmaları (bu nedenle 1935'te Nobel Fızık Ödulu'nu kazanmışlardı), atom çekırdeğı uzerıne çalışmaları, atomun sırlarının anlaşılmasında onemlı <ol oynamıştır JolıotCurıe'lerın, özellıkle de Frederıc'ın yaşamı, yalnız fızığe katkısı bakımından değıl, ınsanlığın tumunu ılgılendıren konularda, özellıkle de barış hareketındekı çnurlu savaşımları nedenıyle onemlıdır Ulkesının Almanya ıle savaşında dırenış hareketının onculerınden olan Frederıc JolıotCurıe, radyoaktıflığe ılışkın ılk önemlı keşıflerınden sonra potansıyel tehlıkesını gorduğu bu olgunun, bır savaş aracı olmaması ıçın çaba harcamış, daha sonra, dunyanın önde gelen barışseverlerı ıle bırlıkte ınsanlığı tehdıt eden nukleer savaşa karşı önemlı bır gırışımın onculuğunu de yapmıştır Gonenç, bu önemlı yapıtında jolıotCurıe'nın bılımsel çalışmalarını ayrıntılarıyla ınceledığı gıbı, Dunya Barış Konseyı'nın kurulmasına önculuk etmış ve konseyın ılk başkanı olarak etkılı çalışmalar yapmış olan bu bılım adamının, dunyayı ılgılendıren temel sorunlarla ıl gılı yoğun çabalarını da sergılemekte Unlu bır bılım adamının bılımsel çalışmalarını olduğu kadar, yaptığından sorumluluk duyan bır duşunur olarak dunya çapındakı gırışımlerını de kapsayan bu yapıt, 1890'lardan radyoaktıflığın keşfıyle başlayıp, zıncırleme nukleer tepkıme (ve nukleer sılahların) gelıştırılmesı ne kadarkı bır dönemı de fızıktekı onemlı gelışmeler açısından ırdelemekte Gonenç, akıcı bır dılle yazılmış bu yapıt nda, JolıotCurıe'lerın yaşamöykusunu aktarırken, ddhemın bılımsel gelışmelerine de ışık tutan açıklamalarıyla, fızık konusunda yeterlı bılgısı bulunmayan okurların bıie yapıtı ranatlıkla ızlemesı ne olanak tanımakta l 10" yıl yanı 6 mı yar jzyıl sonra 'e/d gı kız ona aşık olmuş olacak Ilk motosıkletlınır x saat yol alıp (1/3)y sureyle dınlendığını, .k,nci3inın ıse y sureyle yol alıp (1/2)x saat mjla verdığı söylenebılır Bu durumda x + i/1yy+i/2y, x4/3y ılk motosıkletlı a^nı yolu kıncısınden daha uzun bır surede almış, dolayısıyla ıkıncı mo tosıkletlı daha hızlı O.K. sozcugunun kökeıti nedir? ITU Bılgısayar Bölumu öğrencisı Alp Yıldırım'ın sorusu şöyle "inglllzce'dekl "O.K." sozünün kökanl nadlr? Sorunuzu Boğazıçı Unıversıtesı Ingılızce Bölumu'nden BaharGünay yanıtlıyor O K yanı "Okey", "tamam" demektır. ingılızcedeki "Allrıght" sözcuğu ıle eşanlamlıdır. Ama Amerikalılar "Okey" Oeçen haftanın çözümlerl Atilla Dorsay kltabını kazananlar Kim daha hiz.li? Ne zaman aşık olacak? Dıyelım kı sadece 2 tane dısk var alttakı A, usttekı de B olsun B ıkıncı çubuğa akta Hatlce Portakal, Balıkesır Muharrem Selçuk Özkan, Antalya Bilal Çölgeçen, Istan bul All ihsan Tutunculer, Gazıantep Okan Yılmaz, Istanbul Kazanan okuyucularımız 15