Katalog

20 KASIM 2014 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA DİZİ 7 manın verdiği bir umutsuzluk içinde açıklamaları bekliyor. Bu kez gerçekten adımlar atılacak mı, atılan adımlar yeterli olacak mı, yasal düzenlemeler kamusal alanda, okulda, mahallede ötekileştirmeyi ortadan kaldıracak mı? Bu sorulara yanıtları bölgelerde yazarlarımızın Alevilerle yapacağı konuşmalar, bilim adamlarının, sivil toplum örgütlerinin temsilcileri ile yapacağı görüşmelere ilişkin izlenimlerinden öğreneceğiz. S ayıca azınlıktalar. Kimine göre Türkiye nüfusunun üçte biri, kimine göre dörtte biri, kimine göre ise daha az. Bir iki il hariç 1960 ve 70’lerdeki gibi nüfus yoğunluğunu oluşturan “kurtarılmış” bölgeleri yok. İlk vurgunu Almanya’ya işçi göçü nedeniyle yemişlerdi. Türkiye’nin en yoksul kesimini oluşturdukları ve kaderci bir anlayışı reddettikleri için ilk onlar düştüler el kapılarına. İkinci vurgunu da 1970’lerin ikinci yarısında azgınlaşan terör nedeniyle yediler. Nüfusun yarıdan biraz azını oluşturdukları, Sivas, K.Maraş, Çorum, Malatya, Erzincan, Elazığ gibi illerde 1970’lerin ikinci yarısında uğradıkları sistemli katliamlar nedeniyle atayurtlarını terk ettiler. Şimdi yine gündemde Alevi sorunu. Başbakan Ahmet Davutoğlu, Tunceli’de bu soruna ilişkin yapmayı düşündükleri çalışmaları, hazırlıkları açıklayacak. Aleviler, birçok kez aldatılmış ol Hacıbektaş ve Hasandede’deki Aleviler AKP’nin Alevi açılımını ‘Oyun içinde oyun’ olarak görüyorlar ‘Eşit yurttaşlık istiyoruz’ IŞIK KANSU Bozkır, önümüzde mor dağlarla birlikte uzayıp gidiyor. Güz toprağı çırılçıplak soyunmuş; martta, nisanda bahar kız gelsin koynuna girsin diye bekliyor. Kargalar desen, hasadın son tanelerini yediklerinden emin. Ve biz, Hünkar Hacıbektaş Veli’nin Horasan’dan bir beyaz güvercin olup birlik, dirlik ve esenlik için uçup konduğuna inanılan Sulucakarahöyük’teyiz. Hacıbektaş ilçesinin içi dışı bir, nasıl düşünüyorsa öyle yaşayan, güleryüzlü Belediye Başkanı Ali Rıza Selmanpakoğlu’nun odasına varıyoruz. Kadınlıerkekli canlar geliyor. Son 12 yıldır açılımdı, saçılımdı, kaçılımdı derken giderek kapanan, karalar bağlayan Türkiye’nin hali nicedir, demli çaylar eşliğinde bir güzel söyleşiyoruz. “Bayram değil, seyran değil Ahmet Davutoğlu neden geldi Hacıbektaş’a?” diye soruyor, öğreniyoruz işin perde arkasını: Hacıbektaş Kültür Derneği Başkanı Mustafa Özcivan, aşure etkinliklerine çağırınca Başbakan’ı, Davutoğlu da kendisini Ankara’ya davet ediyor. Özcivan, yaptıkları etkinlikler için para istiyor. Söylenene bakılırsa, 70 bin lira tık paranın yanında, derneğin “kamu yararına dernek” konumuna getirileceğine ilişkin söz de veriliyor. Hacıbektaş CHP İlçe Başkanı Yoldaş Altıok’un anlattığına göre, öykünün devamı şöyle: Başbakan Davutoğlu, derneğin “para, para, para” diye özetlenebilecek tutkusu yüzünden yaptığı çağrıyı fırsat bilip kendisini “zorla” Hacıbektaş’a davet ettiriyor. 8 Kasım’da ilçeye geliyor, tümüyle AKP İlçe Başkanı’nın ve valiliğin yaptığı bir organizasyon ile 504 koltuklu salonda, nezaketen katılanlar dışında 50 Hacıbektaşlının bile bulunmadığı bir topluluğa sesleniyor ve “oyun içinde oyun” anlamına gelen “açılımı” gündeme getiriyor. Gelelim, Davutoğlu’nun konuşmasından Hacıbektaşlıların nasıl bir çıkarım yaptıklarına... Havada fır döndürülen açılımın yazısını, turasını, şöyle algılamışlar: 1 Dersim’i Kerbela’ya benzetmiş. Yani; Dersim olayları üzerinden Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusunu suçlamaya kalkışmış Atatürk’ü Yezit ile bir tutmuş. 2 Hacıbektaş Müzesi’ne girişin parasız olacağını ilan etmiş. 3 Sivas’ta insanlık yangınının gerçekleştirildiği Madımak Oteli’nin müze haline getirilebileceğini dile getirmiş. Hacıbektaş’ta dinlediklerimize bakılırsa, ilk madde, Atatürk’ün uygarlık ilkelerine gönülden bağlı AleviBektaşi toplumu için kabul edilemez düşkün bir söylemdi. Son iki madde ise AleviBektaşi toplumunun genel isteklerinden yalnızca ikisiydi ve en son sıralarda gelenleriydi. Temelde ne istediklerini özetleyen bir mektubu Hacıbektaş Belediye Başkanı Ali Rıza Selmanpakoğlu, Başbakan Davutoğlu’na yazılı olarak vermişti zaten: “Eşit yurttaşlık anlayışının devletimize yakışırcasına uygulanması. Cem evlerinin ibadet yeri olduğunun yasal statüyle belirlenmesi. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kuruluş amacına uygun konuma getirilmesi. İşe alınmalarda yükselme ve görevlendirmelerde inanç ve etnik kimlik gözetilmeden liyakata dayalı herkese eşit mesafede hükümet anlayışının belirgin olarak öne çıkması. Zorunlu din derslerinin kaldırılması ya da bu aşamada seçmeli hale getirilmesi. Madımak katliamını yapanların zamanaşımı ile yargıdan kurtulmaları, insanlık adına acı vermiştir. Yeniden yargılanmaları.” AKP’nin açılımının içinde bu dileklerin hiçbiri yoktu. Ev hanımı Sevtap Hasandede türbesinin türbedarı Haşim Demirhan (sağdan ikinci), dedelere imamlar gibi devlet memuru maaşı bağlanmasını istiyor. Gözleri bantlı Aleviler Yıl 1963. İnönü hükümetinin Diyanet’te Alevilerin temsili için çalışmalar yaptığı o yıl, Cumhuriyet Gazetesi yazarlarından Fikret Otyam da, “Hu Dost” başlığı altında bir dizi yapar. Alevilerin kendilerini okulda, mahallede, çarşıda pazarda kimliklerini sakladığı o günlerde Ege’den Orta Anadolu’ya, Akdeniz’den Doğu’ya birçok Alevi beldesini ziyaret ederek izlenimlerini yazan Otyam, 30 Mayıs 1963 günkü yazısında “koldan kopma erkânı” ya da “kısır cemi” adı verilen ayinin yapıldığı köyün adını belirtmez. Resimlerini çektiği Alevilerin gözleri de kendilerinin isteği üzerine gazetede bantlanarak çıkar. Açılımların tarihi sorun kadar eski MİYASE İLKNUR Devleti Âliyye’mizde çözülmek istenmeyen ya da ayak sürümek istenen sorunlar için “komisyona havale” deyimi kullanılır çoğunlukla. Herhalde ulusça boğuştuğumuz sorunlar yumağı içinde en çok “Alevi sorunu”na denk düşüyor bu deyim. Zira diğer sorunlar için ufak da olsa belli adımlar atılmıştır. Buna Kürt sorunu da dahil. Ancak ne zaman “Alevi sorunu” gündeme gelse ya bir komisyon kurulur ya da “çalıştay” adı altında seri toplantılar düzenlenir. Şimdi yine, yeniden bir çalıştay arifesindeyiz. Moda deyimle bir açılım daha yapılacak Alevi sorununu güya çözümlemek için. AKP hükümeti döneminde hemen her yıl bir açılım ilan ediliyor vakıa. Ancak ilan edilmenin ötesinde somut adımlar sonuçta hep başka bahara kalıyor. O baharsa bir türlü gelmek bilmiyor. Alevi sorunu meğer ne büyük bir kara kışmış baharı olmayan. Açılım sözcüğü üç beş ayda bir gündeme gelirken “Çözün şu sorunu artık kardeşim” diye kim ağzını açsa hemen AKP cehahından hem de en yetkili ağızdan “Biz Alevi açılımını çoktan yaptık bazıları ise geç kaldı” türünden böbürlenme faslına geçiliyor. Hem de Alevi sorununu kimse bu kadar çetrefilli hale getirmemiş, bu kadar kaşımamışken. Oysa “İlk biz açılım için adım attık” iddiası da gerçekle örtüşmemektedir. Ucu ta 1960’lara kadar gider. Ancak bugün olduğu gibi dün de Alevilerin gerek evrensel insan hakları gerekse anayasadan doğan haklarının verilmesi Sünni çoğunluğun insafına ve müsaadesine bırakıldığı için verilmesi yolunda bir adım atılamamıştır. Alevi sorunu, ilk kez 27 Mayıs 1960 ihtilalinden sonra gündeme geldi. Avukat Cemal Özbey’in başkanlığında bir heyetin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’i ziyaret etmesiyle başlayan süreç, anayasa için oluşturulan komisyona yapılan başvuru ile devam etti. 25 Temmuz günü Alevileri temsilen bir heyetin Anayasa Komisyonu’na dilekçe vererek inançlarının devlet nezdinde tanınması ve anayasal güvenceye kavuşması için talepte bulunması Cumhuriyet tarihinde ilk olması açısından önemlidir. Bu girişim 26 Temmuz 1960 tarihli Cumhuriyet gazetesinin birinci sayfasında “Alevilerin Anayasa Komisyonu’na müraacatları” başlığıyla verilir. Haberin devamında pek de ayrıntılı olmayan şu bilgileri okuyoruz: “Alevi mezhebinin mensupları aralarından seçtikleri bir temsilci heyeti marifetiyle Anayasa Komisyonu’na bir dilekçe vermişler ve mezheplerinin devletçe tanınması ve yeni anayasaya dahil olunmasını istemişlerdir.” Bu girişime ilk tepki Türkiye’nin efsane Milli Eğitim Bakanlarından Hasan Âli Yücel’den geliyor. Tabii olumlu olarak. Yücel, 1 Ağustos 1960 tarihli Cumhuriyet’teki yazısında şöyle diyor:“Devletin kendi vasıtaları ve teşekkülleriyle mezheplerden herhangi birine eğilim göstermede hesapsız hareketi, tepkisiz kalamaz. Nitekim kalmamıştır da. Bu mezhepteki bir grup, laiklik prensibine dayanarak bazı dilekler ileri sürüyorlar. Bu dileklerin teferruatlarının önemi ikinci derecededir. Birinci derecede önemli olan, böyle bir müracaatın yapılmasıdır. Milli birliğe her zamankinden çok muhtaç olduğumuz bu devrede bu türlü tepkilerden bizi koruyacak tek çare her inanışta olanların kendilerinden başka inançtakilere karşı müsamahalı davranmalarıdır. Zorlama her alanda olduğu gibi din için de kötü sonuçlar doğurmadan başka bir işe yaramaz.” Hasan Âli Yücel’in mesleklerini yazdığı başvuruyu yapan heyette Av.Cemal Özbey ile matbaacı Abidin Özgünay’ın bulunduğu anlaşılıyor.. Alevilerin taleplerine ilişkin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in bizzat görevlendirdiği dönemin devlet bakanı Hayri Mumcuoğlu, 17 Aralık günü düzenlediği basın toplantısında “Diyanet İşleri Teşkilat Kanunu’nda Alevilerin temsiline yer verilecektir” açıklamasında bulunarak taleplere yanıt vermiştir. Ancak bu açıklamaya karşın Diyanet İşleri Yasa Tasarısı konusunda gerekli adımlar atılamamıştır. Konunun yeniden gündeme gelmesi için 1963 yılını beklemek gerekecektir. İsmet İnönü’nün koalisyon hükümeti 1963 yılında bugünkünden daha ileri bir Diyanet İşleri Yasa Tasarısı hazırlamış ve TBMM’ye sunmuştu. Tasarıda Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde bir Mezhepler Dairesi oluşturulması öngörülüyordu. Böylece Türkiye’deki mevcut bütün mezheplerin temsili sağlanmış olacaktı. Ancak tasarı açıklanır açıklanmaz sağ basın, özellikle de Zafer, Son Havadis ve Adalet gazeteleri İnönü’ye ve Alevilere karşı taarruza geçtiler. Gazeteler “Hazırlanan tasarı sayesinde Alevilerin mum söndü törenleri camilere taşınacak” şeklinde manşetler atarak Alevilere ve hükümete karşı edepsizce yayınlar yaptılar. Bunun üzerine Ankara’da çeşitli fakültelerde okuyan 50 kadar Alevi üniversite öğrencisi tasarıya karşı yapılan muhalefeti ve Alevileri aşağılayan yayınları kınamak üzere bir bildiri hazırladı. Bildiriyi hazırlamak üzere bir komite oluşturuldu. Ancak komite arasında görüş ayrılığı çıktı. Türk Alevilerle Kürt Alevilerden oluşan komitede başlıca tartışma konusu içerikten çok bildirinin başlığındaki hitap cümlesine odaklandı. “Büyük Türk Ulusuna” başlığıyla mı yoksa “Türkiye Halklarına” başlığıyla mı konusunda tartışmalar aşılamayınca komitenin sayısı dörde düşürüldü. Bildiriyi hazırlayan komite sonradan siyasetin sol kanadında önemli görevler alan isimlerden oluşuyordu. Komitedekiler; Seyfi Oktay, Mustafa Timisi, Engin Dikmen ve Ali İlhan’dı. TBMM içinden ve sağ basından gelen yoğun tepkiler sonucunda İnönü hükümeti, Meclis’e sunduğu Diyanet İşleri Yasa Tasarısı’nı geri çekti ve açılım açılamadan kapandı. Hacıbektaş Belediye Başkanı Ali Rıza Selmanpakoğlu’nun Başbakan’a ilettiği Alevi isteklerinin başında “eşit yurttaşlık” geliyor. Gülcan’ın dile getirdiği üzere “eşit yurttaşlık” yoktu. AKP iktidarı, bir tane Alevi kökenli müsteşar, vali, kaymakam ya da genel müdür gösterebilir miydi bugün? Dahası, görevde olanlar tek tek cımbızlanmıştı adeta. Örneğin, Hacıbektaş’taki 4 okulda Alevi kökenli Hacıbektaşlı okul müdürleri “rotasyon” bahanesiyle görevden alınmışlardı. Erol Ünlüyurt’un dediği gibi, “dedelere maaş bağlayacağız” diyorlardı ama ortada hiçbir girişim yoktu. Ev hanımı Döndü Taşdemir’e göre, okullarda başta kız çocukları olmak üzere öğrencilerin beyinlerine Sünni inancı zorla aşılanmak isteniyordu. Belediye Meclis Üyesi ve ev hanımı Arzu Taşdemir’in dediği gibi: Bu iktidar dönemi boyunca, tiyatrolar bir bir kapatılmış, yerine AKP’nin sahneye koyduğu koskoca bir oyun sahneye konulmuştu. Söyleştiğimiz odada hemen hemen benzer sözler çınlıyordu. Nereye yönlendiği belli bir hava oluşmuştu artık! “Açılım, açılım” diye belletilmek istenen şey, pusuya yatmış hasımdı. Aleviler arasında ayrım yaratarak onları çıkarla, kötü niyetle bölerek yobazca hedeflere bir kez daha ulaşmaktı asıl amaç. Gözlemlerimize göre, AKP, Alevi toplumunu ayrıştıracak kimi kaşınma ‘Mum söndü karalaması’ İlk Alevi açılımı 1960’ta tozları da bulmuştu. Bunlardan biri, bugünkü anayasada “devrim yasaları” arasında yer alan tekke ve zaviyelerin kapatılmış olmasıydı. Yani, bunların yeniden açılmasıydı... Hacıbektaş ve yakın geçmişte belediyelik olan, AKP’nin son çıkardığı yasalarla Kırıkkale’nin bir mahallesine dönüştürülen Hasandede’de yaptığımız görüşmeler, Alevilerin bu konuda ikileme düştüklerini gösteriyordu. Hacıbektaş Kültür, Turizm, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği Başkanı İsmihan Selmanpakoğlu başta olmak üzere, bu ilçede söyleştiğimiz tüm yurttaşların düşüncesi çok somut ve kesindi: “Tekke ve zaviyelerin yeniden açılması, tarikat okullarına geriye dönüş, ortaçağ karanlığı demektir. Çağdaş eğitime son vermek demektir. Çocuklarımız ve yurttaşlarımız, daha çok bağnazlığın etkisi altına girer.” Bize Horasan erenlerinden Hasandede’nin türbesini gezdiren, “Hasandede’nin birkaç göbekten torunu” olduğu için “Dede” olduğunu aktaran emekli MKE işçisi Haşim Demirhan ise aynı konuda farklı düşünüyordu: “Tekkeler yeniden açılsın ve resmi dedelik okulu gibi olsunlar. Âşıklarımız, zakirlerimiz, dedelerimiz oradan yetişsin. Bir yeterlilik sınavından sonra görevlerini yapsınlar.” Aralarında anlaşmazlık yaratan bir başka konu da dedelere maaş bağlanmasıydı. Haşim Demirhan, bir dede olarak kendisinin maaş istemediğini ama diğer dedelerin maaşa bağlanmasının uygun olacağını düşünüyordu örneğin: “Dedeler de, imamlar gibi devlet memuru yapılsın, memur maaşı alsın. Dedelikten başka bir iş yapmasın.” Oysa, Hacıbektaş’ta görüşlerini aldığımız Alevi yurttaşlarımız ise üzerine basa basa, “Bizim kültürümüzde dedeler ve babalar, görevlerini gönülden yaparlar. Karşılığında para almazlar” demişlerdi bize. Sanırım son sözü, Hacıbektaşlı emekli Öğretmen Cemil Zengin’e bırakacağız. Durumu şöyle özetlemişti o: “Tuzağa düşürüyorlar bizi. AKP dersine iyi çalışmış, kimi Alevilere dernek kurdurup ya da kimi dernekleri kullanıp bizi birbirine düşürüyor. Farklılıklarımızdan yararlanıp açılımdan kapanışa gidiyorlar.” Seyfi Oktay: Tutuklanırız diye uyumadık Diyanet yasa tasarısı nedeniyle sağ basında Alevilere yönelik hakaretler dizboyu gidiyordu. Biz bir grup arkadaş Ankara’daki fakülteleri dolaşarak açıklama için Alevi öğrenci topladık. Sonuçta elli üç öğrenci bulduk. Bu elli üç öğrenci içerisinden 12 İmam aşkına 12 temsilci seçtik ve bu 12 kişi basın toplantısında okunacak metni hazırlayacaktı. Basına açıklanacak metni hazırlamak için bir araya geldiğimizde Alevi Türklerle, Alevi Kürtler arasında bir tartışma çıktı. Konu da “Türk Halkına” diye mi yoksa “Türk ve Kürt Halkına” diye bir hitapla mı başlanacağıydı. Alevi meselesi zaten başlı başına sorunlu bir konuydu, bir de bunun yanında Kürt meselesi de işin içine girince iyice tepkileri üzerimize çekeriz korkusu vardı. Biz böyle bir tartışma ile basının ve kamuoyunun karşısına çıkmak istemedik. Sonuçta Kürt Aleviler bu oluşumdan ayrıldı. Bildiriyi Mustafa Timisi’nin çalıştığı şirketin bürosunda hazırladık. Bildirinin yazımı bittikten sonra gazete bürolarını ziyaret ederek elden verdik. O gece hem heyecandan hem de korkudan uyuyamadık. Korkumuz gece polisin gelip bizi tutuklayabileceği kaygısındandı. Merakla ertesi günü bekledik. Sabah gazeteleri görünce rahatladık. Akşam gazetesi tam metin, diğerleri de özet metni olduğu gibi vermişti. S Ü RE C E K