Katalog

[email protected] SAYFA CUMHURİYET 14 ARALIK 2008 PAZAR 12 PAZAR KONUĞU CMYB C M Y B Danõştay emekli başsavcõsõ Tansel Çölaşan AKP hükümetinin “yargõ reformu” girişimlerine ağõr eleştiri yöneltti: Bağõmsõzyargõyakarşõlar Emekli Danõştay Başsavcõsõ Tansel Çölaşan bu haftaki konuğum. Yargõnõn hükümetin tam anlamõyla egemenliği altõna girmesini konuşuyoruz. Bir konumuz da AB’nin yargõnõn bu derece Adalet Bakanlõğõ’nõn etkisi altõnda kalmasõna nasõl olup da göz yumduğu. O zaman AB kriterleri nerede kalõyor? Çölaşan, bakanlõğõn, Hâkimler ve Savcõlar Yüksek Kurulu’nda (HSYK) gücünün gittikçe arttõğõna dikkat çekiyor. “Hükümet AB’ye takıyye yapıyor” diyor. “UYAP Projesi’yle yargının tüm işlemlerinin yürütme tarafından izlenmesi sağlandı” diye çarpõcõ bir ifade kullanõyor. Ergenekon davasõyla ilgili birtakõm belgelerin “bir kısım medyaya servis edilmesiyle” ilgili olarak da Çölaşan kesin bir dille şunlarõ söylüyor: “Suç işlendi.” - Başbakan ve hükümet üyelerinin ağızlarından düşürmedikleri yargı bağımsızlığı kavramı var. Yargı bağımsızlığı nedir? T. Ç. - Bu, yargõcõn hiçbir kişi, organ, makam ve merciin emri ve talimatõ, yönlendirmesi, onayõ olmadan anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatine göre hüküm vermesi şeklinde tanõmlanabilir. Yargõ bağõmsõzlõğõ yargõca verilmiş bir ayrõcalõk değildir. Aksine, adil yargõlama hakkõnõn sağlanmasõ için zorunluluktur. Adil yargõlama için öncelikle yargõcõn tarafsõz olmasõ gerekir. Yargõ bağõmsõz olmazsa yargõç tarafsõz olamaz; hak ve hürriyetleri koruma, kollama gücünü, saygõnlõğõnõ kaybeder. - Türkiye’de, yargı bağımsızdır, denilebilir mi? - Anayasada yargõ bağõmsõzlõğõnõ öngören kurallar var. Ama yasal düzenlemeler yetersiz. Örnek vereyim. Mesleğin öncesinde iki adaylõk süresi var. Bu süreçte etkin, adaylõğa giriş yazõlõ sõnavõnda başarõlõ olanlar, bakanlõk bünyesinde oluşturulan bir kurulca mülakata alõnõyor. Kurulun yedi üyesinden beşi bakanlõk bürokratõ hâkimler. Yani bunlar yürütmenin emrindeki kişiler. Mülakat, sözlü sõnav gibi objektif kõstaslar taşõmaz. Kõstas konsa da objektif verileri olmayacağõndan farklõ değerlendirmelere uygundur. Bu nedenle yürütmenin emrindeki bürokratlarõn çoğunluğu oluşturduğu bir kurulca mülakatõn yapõlmasõ daha işin başõnda yargõ bağõmsõzlõğõna aykõrõdõr. Anayasa Mahkemesi 1995’te benzer bir davada verdiği kararõnda Anayasa’da öngörülen yargõ bağõmsõzlõğõ ve yargõç teminatõ kurallarõnõn adaylõğa girişte ve adaylõk sürecinde de teminata dayandõrõlmasõnõn gerekliliğini vurgulayarak mesleğe avukatlõktan geçenlerle ilgili olarak bakanlõkça yapõlan yeterlik sõnavõnõ iptal etmişti. Yargı Adalet Bakanlığı sultası altında - Danıştay da, mülakat sınavının bakanlıkça yapılmasının yargı bağımsızlığına aykırı olduğu iddiasıyla açılan davada sınavın bakanlıkça yapılmasına dair yönetmelik hükmünü bu gerekçeyle durdurmamış mıydı? - Evet. 2007 yõlõ adli yargõ adaylõğõ mülakat sõnavõyla ilgili bu davada alõnan kararõ bakanlõk uygulamadõ. Hükmü yasaya taşõdõ. Ne var ki Anayasa Mahkemesi bu defa önceki kararõn tam tersine “adaylık süresinin memur statüsünde geçtiğinden” söz ederek daha önce yargõ bağõmsõzlõğõ ilkesinin adaylõk döneminde de gözetilmesinin önemini vurgulayan kendi kararõyla ters düştü. Danõştay’ca yapõlan itiraz reddedildi. Anayasa yargõsõ yönünden çok talihsiz bir karar. Bunun dõşõnda adaylõk eğitimini yapan akademinin yeterli özerkliği yok. Burada da yine bakanlõk etkili. Sonuçta, adaylõk süresi yargõ bağõmsõzlõğõna aykõrõ bir süreç. - Mesleğe atandıktan sonra yargıç ve savcılar için yargı bağımsızlığı, yargıç teminatı ilkeleri sağlanabiliyor mu? - Hayõr. Çünkü yüksek yargõçlarõ seçen, bunlar dõşõndaki tüm adli, idari yargõ yargõç ve savcõlarõn özlük işlerini düzenleyen Hâkimler ve Savcõlar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) oluşumu bağõmsõz değil. Yedi kişiden oluşan kurulda Danõştay ve Yargõtay genel kurullarõndan seçilenler arasõndan Cumhurbaşkanõnca atanan beş yüksek yargõç dõşõnda Adalet Bakanõ’yla Müsteşar, kurulun tabii üyeleri. Gündemi bakan belirliyor. Yüksek yargõç seçimlerinde bakan, kendi adayõ kurulun öbür üyelerince kabul görene kadar seçimi kilitleyebiliyor. Bunun pek çok örneği var. Kurulun idari, mali özerkliği yok. Kendi sekretaryasõ da yok. Tüm işlemleri bakanõn atadõğõ bakanlõkta görevli bürokrat hâkimler yürütüyor. Çok önemli sicil, disiplin dosyalarõnõ bu bürokrat hâkimler hazõrlayõp kurula sunuyor. Yargõç ve savcõlarõ bakanlõk teftiş kurulu başkanlõğõna bağlõ müfettişler denetliyor. Düzenledikleri hal kâğõtlarõ bakanlõktaki gizli sicil dosyasõnda tutuluyor. Yargõç bunlarõ inceleyemez. Mükemmel sicile sahip bir yargõç kasõtlõ tutulmuş gizli hal kâğõdõndaki bilgiler karşõsõnda yükselmeyebilir. Ancak Bilgi Edinme Yasasõ gereği istendiğinde gösterilmesi gerektiğini düşünüyorum. Kendisi bağõmsõz olmayan bir kurulun nasõl yargõ bağõmsõzlõğõnõ sağlayacağõnõ siz takdir edin. Cesur meslektaşlarımla gurur duyuyorum - Bu durumda mahkemelerde görev yapan yargıçlar ve savcıların bağımsız olduklarını nasıl söyleyebiliriz? - Evet. Yargõ tam bağõmsõz, diyemeyiz. Ancak her türlü olumsuzluklara karşõn görevini özveriyle yapan bir yargõ var. Her şeye rağmen Türkiye’de yargõ var. Cesur meslektaşlarõmla gurur duyuyorum. Tabii yüksek yargõçlõk, yani Danõştay, Yargõtay üyeliği bu anlamda tam güvence. AB, Türkiye’yle üyelik görüşmeleri kapsamõnda yargõ bağõmsõzlõğõnõn güçlendirilmesini istiyor. Bir örnek vereyim. 2007 İlerleme Raporu’nda HSYK’yle ilgili olarak az önce belirttiğim, kurulun idari, mali özerkliğinin sağlanmasõ ve tüm yargõyõ temsil edecek şekilde yeniden yapõlandõrõlmasõna yönelik çalõşmalarõn acilen yapõlmasõ istendi. - İstendi de ne oldu? Hükümet bu konuda bir şey yaptı mı? - Yürütme bu yõlõn başõnda kurumlar arasõ mutabakat sağlanmadan bakanlõk bünyesinde oluşturduğu bir komiteyle bir taslak hazõrladõ. Doğrudan AB’ye sundu. Ne ilginçtir ki taslakta kurulun idari, mali özerkliğinin sağlanmasõ için önerilen konularda hiçbir açõlõm olmadõğõ gibi bakan ve müsteşar da yerlerini koruyor. Ama yürütmenin yanõnda yasama da kurula giriyor. - Peki, ama nasıl? - AB’ye takõyye yaparak. AB, kurulun tüm yargõyõ temsil etmesini sağlayacak düzenlemeler yapõlmalõ, diyor. Yürütme bu öneriyi derhal kabul ediyor ve “Kurulda birinci sınıf hâkimlerin temsilcileri de olmalı. Onları da yasama seçmeli” diyor. Önerisinin dayanağõ da AB’nin pek sevdiği bir kavram, yani demokratik meşruiyet. Yüzeysel bakarsanõz demokrasiye ve AB kriterlerine de uygun. Ama Türkiye’deki demokrasinin temelinin seçim öncesi dağõtõlan bedava kömür, gõda maddeleri ve alõşveriş çeklerine dayandõğõ; yasamanõn, hele de tek parti iktidarõ ise, hiç özgür olmadõğõnõ, gece uyurken bile el kaldõrõp parti yönetiminin istediği kişiyi kurula üye seçeceğinizi bilirseniz durum değişir. Kurula seçilen üye yürütmenin ajanõ olur. Samimiyse AB’nin bunlarõ da görmesi lazõm. Özetlersek, AB tarafõndan önerilenlerden işlerine gelen kõsõm yargõ reformu gibi sunulmakta ve yürütme yanõnda yasama da kurulda etkili hale gelmektedir. Bu yolla yüksek yargõ da kuşatõlacaktõr. - Yani aslında AKP yargı reformu söyleminde samimi değil mi? - Değil. AKP, öbür bütün demokratik kurumlara yaptõğõ gibi yargõya karşõ da olumsuz bakõşõnõ yasal düzenlemelerle ortaya koyuyor. Bence AKP’nin iktidara gelir gelmez AB sürecini başlatmasõndaki amaç da siyasi hedeflerini gerçekleştirmede engel gördüğü kimi kurumlarõ ele geçirmek ya da asker gibi kurumlarõ etkisiz kõlmak, demokratikleşme, özgürlükler adõ altõnda laikliğe aykõrõ düzenlemeleri geçirmek, toplumu dönüştürmekti. AB’nin yardõmõyla çok yol aldõlar. - Bu durumda AB Türkiye’yle ilgili konularda çifte standart mı uyguluyor? - Bence AB samimi değil. AKP kendisinin istediklerini yaptõğõ sürece AKP’ye karşõ çõkmõyor. AB, ABD yanõnda emperyalist bir güç. İkisinin Türkiye üzerinde ortak çõkarlarõ var. Bunlara karşõ çõkmadõğõ sürece AKP’nin yanõndalar. Karşõlõklõ bir alõşveriş. AB, 301. madde değişikliği için yaptõğõ baskõyõ neden yargõ bağõmsõzlõğõ için yapmõyor? 2007 İlerleme Raporu’nda istenenlerin hiçbiri gerçekleşmedi. Ama 2008 yõlõ İlerleme Raporu’nda sadece “İlerleme yok” demekle yetinildi. Neden baskõ yapmõyorlar? AKP’nin kapatõlmasõ davasõnda yüksek mahkemeye karşõ açõkça tavõr aldõ. Ama Ergenekon soruşturmasõnda bir buçuk yõldõr hapiste iddianamesiz tutulanlarõn durumuna karşõ tavõr almõyorlar. Hatta insan haklarõ ihlalleri son derece açõkken sorgulamanõn o şekilde devam etmesinden duyduklarõ memnuniyeti dile getirebiliyorlar. Elif Şafak’a gösterdikleri dostluğu bir diğer yazar olan Ergun Poyraz’a neden göstermiyorlar? Ben AB’nin samimiyet sõnavõnõ çoktan kaybettiğini düşünüyorum. - Bir de hükümetin YARSAV takıntısı var. YARSAV’ı kapatmak için çok uğraşıyor. Sizce neden? - Yargõ bağõmsõzlõğõ varsa yargõcõn özgür iradesiyle örgütlenmesi bunun doğal sonucu olmalõ. Bu anlamda YARSAV ilk sivil hareket. 2006’da dernek statüsünde kuruldu. Tüm yüksek yargõ organlarõyla mahkemelerdeki idari, adli yargõç ve savcõlarõ kapsayan bir dernek. Dernek statüsünde olmasõnõn önemi gerçek anlamda bağõmsõzlõğõ sağlõyor. Hiçbir organõn güdümünde değil. Dernekler kurulduktan sonra Medeni Kanun’da yer alan hallerde ancak mahkeme kararõyla kapatõlabilirler. Bu da örgütün amacõnõ gerçekleştirmede bir güvencedir. Amacõ, anayasada yer alan yargõ bağõmsõzlõğõ ve yargõç güvencesi ilkelerinin korunmasõ çerçevesinde çalõşmalar yapmaktõr. Tüm faaliyetleri yasal ve demokratik zeminde yürütülüyor. Çalõşma alanõyla ilgili konularda idari davalar açõyor ve kazanõyor. Gurur verici bir durum. Ama yürütme bu durumdan rahatsõz. Hemen YARSAV’õn karşõsõna güdümlü bir alternatif çõkarttõ. Hâkimler ve Savcõlar Birliği kurulmasõ tasarõsõ Meclis’te yasalaşacak. Bu birlik kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşu olacak. Ergenekondavasõnõnheraşamasõndaağõrsuçişlendi - Ergenekon soruşturmasını bir hukukçu, yüksek yargıç olarak değerlendirir misiniz? - Bu olay yargõ bağõmsõzlõğõnõn önemini, yargõ bağõmsõz olmadan hukuk devleti olunamayacağõnõ gösteriyor. Yargõyõ bağõmsõz kõlmak aslõnda yürütmenin görevi. Tüm yasal düzenlemeler onun demokrasi anlayõşõna bağlõ. Yargõyõ bağõmsõz kõlacak düzenlemelerden õsrarla kaçõnõr, aksine yürütmeyi yargõya egemen hale getirmek isterseniz belki kõsa sürede ondan yararlanõrsõnõz. Ama yarõn da ondan başkalarõ yararlanõr. Oysa yargõ herkes için teminattõr. Ergenekon diye bir suç örgütü varsa devletin gücü bunu iki günde yakalayõp yargõlamaya yeter. İddianamenin hazõrlanõp davanõn açõlmasõ 16 ay sürdü. Bir kõsõm tutuklu zanlõnõn hâlâ iddianamesi yok. Soruşturma makul süreyi çoktan aştõ. Sõrf bu nedenle ileride pek çok kişi AİHM’ye başvuracak. Devlet tazminat ödemek zorunda kalacak. Deliller usulsüz toplandõ. Gizli olmasõ gereken bilgiler medyada iddianame açõklanmadan önce yer aldõ. Bu bilgiler bu aşamada sadece zanlõ, emniyet ve savcõda olduğuna göre basõna kim sõzdõrdõ? Aslõnda suç işlendi. Dava nihayet açõlmõştõr. Ben bu aşamadan sonra davanõn adaletle sürdürüleceğine ve sonuçlandõrõlacağõna inanõyorum. - Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç’ın anayasanın değiştirilmesi teklif dahi edilemez ilk üç maddesinin değiştirilmesini gündeme getirmesine ne diyorsunuz? - Türbana üniversite yolunu açacak anayasa değişikliği Anayasa Mahkemesi’nden AKP hükümetinin istediği biçimde geçseydi bu konu gündeme gelmeyecekti. Bu karar sonrasõnda türbanõ yeniden gündeme getirmek için anayasanõn ilk üç maddesinin değiştirilmesine çalõşmaktan başka seçenek kalmadõ. Çünkü Anayasa Mahkemesi, kararõnda, “İlk üç madde anayasada dururken hiçbir şey yapamazsınız” dedi. Daha önce “sivil anayasa taslağı” düzenlenirken de zaten amaç türban konusu ve Atatürk’ün adõnõn anayasadan çõkartõlmasõydõ. Sivil anayasa söyleminin arkasõndaki amaç da buydu. Bu Cumhuriyet’in kazanõmlarõna sahip çõkan bir ulusun yetiştiğinden eminim. Buna karşõ ne yapõlmaya çalõşõlõrsa çalõşõlsõn başarõya ulaşamayacağõ kesindir. UYAP’la gizli bilgiler sõzdõrõlõyor - Bunun anlamı nedir? - Bunun anlamõ şu: Bu birlik yürütmenin güdümünde olacak. Çünkü idari ve mali özerkliği olmayacak. Hatta bunun yasalaşmasõyla birlikte YARSAV’õn kendiliğinden hükümsüz kalacağõ hükmü bile vardõ. Geçici üçüncü maddede bu yer alõyordu. Bunu sanõyorum tepkiler üzerine kaldõrdõlar. Aslõnda bütün bu anlattõklarõm yürütmenin yargõya bakõşõnõ gösteriyor. Sonuçta da, AKP bağõmsõz yargõ istemiyor, diyebiliriz. - Bir de hakkında çok konuşulmaya başlanan, kimi şaibeli işler yaptığı iddia edilen UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi) var. Bu UYAP ne amaçla oluşturuldu? - UYAP, devletin tüm işlemlerinin elektronik ortama taşõnmasõnõ amaçlayan E-Devlet projesinin yargõ ayağõ. Amacõ yargõ faaliyetlerinin kolaylaştõrõlmasõ. Ancak, projenin Adalet Bakanlõğõ bünyesindeki bir daire başkanlõğõ tarafõndan yürütülmesi başlõ başõna yargõya müdahale niteliğinde. Adalet Bakanlõğõ’nõn tüm merkez ve taşra teşkilatlarõnõn işlemleri bağlamõnda başlayan projeye tüm mahkeme ve savcõlõklarla Yargõtay da sokuldu. Yargõnõn tüm işlemlerinin yürütme tarafõndan izlenmesi mümkün hale geldi. Tüm hazõrlõk soruşturmalarõ gizlidir. Ama UYAP’la birlikte hangi davaya, soruşturmaya hangi yargõç, savcõ bakõyor, kimin nerede ne davasõ var, bütün bu bilgilere bakanlõk bünyesindeki birim tarafõndan ulaşõlmasõ mümkün. Tüm bilgiler yine bakanlõk bünyesindeki veri bankasõ tarafõndan toplanõyor. Görevliler bunlara kolayca ulaşabilirler. Bu, kuvvetler ayrõlõğõ ilkesini, yargõ bağõmsõzlõğõnõ büyük ölçüde zedeleyici bir durum. Hatõrlarsanõz, YARSAV Başkanõ Ömer Yakup Eminağaoğlu’nun sadece gizli sicil dosyasõnda olmasõ gereken bilgiler basõnda, hem de iktidar yanlõsõ basõnda yayõmlandõ. Bunlar oralara nasõl sõzdõ dersiniz? Projenin yürütülmesinin acilen bakanlõk bünyesinden çõkartõlmasõ ve HSYK emrine verilmesi gerekir. Bunun dõşõnda önerilecek çözümler çözüm olmaz. P O R T R E TANSEL ÇÖLAŞAN Ortaöğrenimini Ankara Kõz Lisesi, yükseköğrenimini AÜ Hukuk Fakültesi’nde yaptõ. 1967’de Danõştay’da yargõç olarak göreve başladõ. 1992’de üye, 2001’de Danõştay Başkanvekilliği’ne seçildi. Danõştay İdari Dava Daireleri Kurulu’na beş yõl başkanlõk etti. 2006’da Danõştay Başsavcõsõ seçildi. Ekim 2008’de 43 yõllõk hizmetten sonra yaş haddinden emekli oldu. SÖYLEŞİ LEYLA TAVŞANOĞLU - ‘Mustafa’ filmini gördünüz mü? - “Dostunu söyle sana kim olduğunu söyleyeyim” diye bir deyiş vardõr. Can Dündar bu film için danõşman olarak Atilla Yayla’yõ seçmiş. Üstelik annesinin dostu, hemen erişebileceği, erişirse içtenlikle yardõm, danõşmanlõk alabileceği Turgut Özakman gibi bir duayen dururken…. Atilla Yayla kim? Atatürk’ü aşağõladõğõ için belli kesimi pek memnun eden bir zat. Bundan iyi bir seçim olamaz. Filme gitmeye gerek yok. Nasõl bir filmle karşõlaşacağõm belli. Bence gidip de şaşõranlara yazõk. Gitmeden önce filmle ilgili biraz bilgi toplanamaz mõ? Bana bu ön bilgiler yetti ve gitmedim. - ‘27 Mayıs devrimdir’ dediniz. Pek çok tepki aldınız. Bunu neden söylediniz? - Evet. 27 Mayõs devrimdir. Bu doğru bir tespittir. Cumhuriyet’in ilk 15 yõlõnda gerçekleştirilen devrimlerle Türkiye, Atatürk’ün deyimiyle muasõr (çağdaş) devletler arasõnda yerini almõştõr. Onun ölümünden sonra devrimleri yaşatacak, ileriye taşõyacak kadrolar ne yazõk ki yetersiz kaldõlar. Siyaset kolay yolu tercih etti. Dini kaşõdõ, oy aldõ. Hak ve hürriyetler, demokrasi sõnõfta kaldõ. İşte, 27 Mayõs ihtilali böyle bir 10 yõl sonunda yönetimi ele aldõ. Bozulan toplumsal ve hukuksal yapõyõ yeniden kurdu. 1961 Anayasasõ’nõ hazõrlayõp yürülüğe koydu ve yerini seçimle gelen iktidara bõraktõ. 27 Mayõs’õn misyonunu iyi tespit etmek gerek. Bu anlamda 27 Mayõs devrimdir. Ama daha sonraki 12 Mart, 12 Eylül tarihe darbe olarak geçmiştir ki bu doğrudur. Çünkü bunlar Türkiye’yi geriye götürmüştür. Kendisi beğõmsõz olmayan Hâkimler ve Savcõlar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) nasõl yargõ bağõmsõzlõğõnõ sağlayacağõnõ siz takdir edin. AB, kendisinin isteklerini yaptõğõ sürece AKP’ye karşõ çõkmõyor. Karşõlõklõ bir alõşveriş. Mustafa filminin ne olduğu danışmanından belli