Katalog

9 OCAK 2008 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA ENERJİ İran’ın doğalgazı keseceği Nisan 2007’de belli olmasına karşın hükümet gerekli önlemleri almamış GÖZ GÖRE GÖRE LADES 9 Uyarılar önemsenmemiş BAHADIR SELİM DİLEK Doğalgazda kâr oyunu ? Hükümet, doğalgazda yaşanan sıkıntılara karşın, ısrarla yurtiçinde tüketimi arttıracak doğalgaz dağıtım ihalelerini yapmaya devam ediyor. MURAT KIŞLALI ANKARA İran’ın Türkiye’ye verdiği doğalgazı keseceği 2007 yılı Nisan ayında belli olmasına karşın hükümetin gerekli önlemleri almadığı ortaya çıktı. Dışişleri Bakanlığı ve Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT), İran’ın içinde bulunduğu koşullardan dolayı doğalgaz konusunda kısıntıya gideceği yönünde üç kez uyarı yaptı ancak işe yaramadı. İran verdiği gazı kesince, Türkiye piyasadan yüzde 50 pahalı sıvılaştırılmış doğalgaz aramaya başladı. Edinilen bilgilere göre Dışişleri Bakanlığı ve MİT’in, İran’ın içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik durum ile güncel enerji politikalarına ilişkin 2006 ve 2007 yılı değerlendirmelerinde, bu ülkeden Türkiye’ye gelen doğalgazın arzı konusunda sıkıntı ya ? Dışişleri Bakanlığı ve MİT İran’ın kısıntıya gideceği yönünde üç kez uyarı yaptı ancak işe yaramadı. İran verdiği gazı kesince, Türkiye piyasadan yüzde 50 pahalı sıvılaştırılmış doğalgaz aramaya başladı. şanacağı tespiti yapıldı. Bu tespit doğrultusunda Nisan 2007’de, İran’ın bu kış doğalgazda kesinti yapacağı öngörüsü kesinleştirildi. Konu Milli Güvenlik Kurulu’nun gündemine de taşındı. Ancak hükümet İran’ın doğalgazı keseceğine olasılık tanımadığı için bu uyarıları dikkat almadı. Uyarıların dikkate alınması durumunda, geçen temmuz ve ağustos aylarında yani sıvılaştırılmış doğalgaz spot piyasada ucuzken Türkiye’nin gerekli alımları yapması gerekiyordu. Ancak hükümet bu alımların yapılması için İran’ın gazı kesmesini bekledi. Yapılan değerlendirmelere göre sıkıntı şu noktalardan kaynaklandı: ? Yatırım ve teknoloji transferi konusunda ambargo altında bulunan İran’ın doğalgaz ve petrol teknolojisi eskidi. Bu nedenle Tahran yönetimi, dünyanın en zengin gaz yataklarına sahip olan güney Pars sahasında üretim yapamaz duruma geldi. Türkiye ile yaptığı anlaşmaya, bu bölgedeki gazın ortaklaşa çıkarılması maddesini koydurup TPAO’nun teknolojisinden yararlanmayı hedefledi. ? Bunun yanı sıra dünyanın önde gelen petrol üreticisi olan İran, OPEC’in getirdiği kota yükümlülüklerine uyabilmek için petrol çıkarmaya öncelik verdi. Ancak teknolojisinin eski olması bu noktada da Tahran yönetiminin elini zora soktu. Çünkü, İran’ın gerekli petrol kotasını doldurması gerekiyordu. Ancak elindeki eski teknoloji ile bunu yapmakta zorlanıyordu. İran ambargodan dolayı petrol kuyularına teknolojik yatırım yapamamıştı. Bu nedenle de petrol kuyularının “karbondioksit” ile basınçlandırılması gerekiyordu. İran, yine teknolojik yetersizlikten ötürü karbondioksit yerine elindeki doğalgazı kullanarak kuyuların ba Fiyatı düşük tuttu İran çıkardığı gazın 35 milyar metreküplük bölümünü enerji santrallarında kullanırken fiyatı düşük tutarak vatandaşlarının daha çok doğalgaz tüketmesinin önünü açtı. sınçlandırılmasını sağladı. Yani, Türkiye’ye satmayı taahhüt ettiği yaklaşık 40 milyar metreküplük doğalgazı, petrol kuyularını basınçlandırmak için kullandı. ? Öte yandan, Türkmenistan’ın fiyatını az bulduğu için verdiği gazı kesmesi de İran’ın vanaları kapatmasının bir başka nedeni oldu. Rusya, Türkmen gazını İran’dan fazla fiyatlandırınca, Türkmenistan yönetimi İran’a gaz arzını kesti. Sonuçta İran’ın kendi gazını iç tüketime ayırması, petrol kuyularına pompalaması ve Türkmenistan’dan gelen gazın da kesilmesi sonucu Türkiye gaz sıkıntısı çekmeye başladı. İran’ın doğalgazda iç tüketimini kısıp vatandaşlarını fueloil ile ısınmaya yöneltmesi durumunda Türkiye’ye yönelik arza başlayabileceği, bunun için de en üst düzeyde karar alınmasının zorunlu olduğu belirtiliyor. ELEKTRİKTE DE SIKINTI İran’ın vanayı kapatmasıyla biri dışında elektrik santrallarının gazı kesildi Yurttaş ısıtıcıya yüklendi, tüketim tavan yaptı ? Kışın kendini giderek daha şiddetli hissettirdiği şu günlerde, elektrik tüketimi Cumhuriyet tarihinin en yüksek rakamlarına ulaştı. ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) Türkiye doğalgaz kriziyle karşı karşıya bulunurken elektrik üretiminde de sıkıntı yaşanıyor. Yurttaşların soğuk havalara karşı ısıtıcılara yüklenmesi nedeniyle tüketim tavan yaparken Yunanistan’dan elektrik alımına başlanmasına karar verildi. NTV’nin internet sitesinde yer alan habere göre, İran’dan gelen doğalgazın kesilmesiyle başlayan sıkıntı elektrik üretiminin büyük bölümünü doğalgazdan karşılayan Türkiye’nin yeni bir darboğaza girmesine neden oldu. Enerji Bakanlığı, doğalgaz santrallarının alternatif yakıtlara geçmesini istedi, ancak bu elektrik üretim maliyetlerinin yükselmesi anlamına gelecek. Yetkililer, şimdilik doğalgazdaki sıkıntıdan kaynaklanan elektrik açığının kapatıldığını, fakat İran ile ilgili sorunun sürmesi halinde yeniden sıkıntı yaşanacağını belirtti. Kışın kendini giderek daha şiddetli hissettirdiği şu günlerde, elektrik tüketimi Cumhuriyet tarihinin en yüksek rakamlarına ulaştı. Üretim tüketim dengesinin hemen hemen sınırda bulunduğunu gösteren rakamlar, tüketimin 29 bin 740 megavata çıktığını, üretimin ise en fazla 31 bin megavat olduğunu ortaya koyuyor. Mevcut durum, Türkiye’yi elektrik ithalatına mecbur bırakırken, bu hafta içinde Yunanistan’dan elektrik sa Elektrikte yarın belirsiz ? Santralların bir kısmı doğalgaza göre üç kat daha pahalı olan fueloil kullanarak üretime devam etse de elektrik kesintileri gündeme gelebilecek. FATMA KOŞAR tın alınmaya başlanacak. Yunanistan’dan, ocak ve şubat ayları süresince, günde 100 megavat elektrik alınacak. ISITICI UYARISI Öte yandan yetkililer, havaların soğumasıyla kullanımı giderek yaygınlaşan elektrikli ısıtıcılar konusunda yurttaşları uyardı. Çok fazla elektrik tüketen ısıtıcıların, özellikle akşam saatlerinde kapatılması ve günlük kullanımın 34 saati aşmaması istendi. Elektriğe yapılan yaklaşık yüzde 20’lik zamla birlikte, ocak ayı faturalarında eskiye göre ciddi artışlar olabileceğine de dikkat çekildi. Bir süredir kısıtlı olarak Türkiye’ye doğalgaz veren İran’ın vanayı tamamen kapatmasının ardından gözler elektrik üretimine çevrildi. Önceki gün kesintili tarifeden doğalgaz alan otoprodüktörlere verilen gaza sınır getirilmesinin ardından yapişletdevret (YİD) modeliyle elektrik üreten santralların da gazı kesildi. Santralların bir kısmı devletin karşılayacağı biçimde 3 katı daha pahalıya fueloil ile üretime şimdilik devam ediyor. Dönüşüm yaptıramayanlar ise çalışmıyor. Türkiye, satın alınan gazın yüzde 50’sine yakın bölümü ile elektrik üretiyor. Kış aylarında elektrik tüketiminin de artması ile bıçak sırtında giden elektrik üretiminin, İran’ın Türkiye’ye verdiği doğalgazı tamamen kesmesi nedeniyle sıkıntıya girebileceği ifade edildi. Bu arada Marmara Ereğlisi’ndeki depo ile Aliağa’daki LNG (sıvılaştırılmış gaz) terminalleri devreye sokuldu, özel gemilerle getirilen sıvılaştırılmış doğalgazla da sistem takviye ediliyor. Günlük tüketimi 140 milyon metreküp olan Türkiye’nin Silivri’den günlük 15 metreküp, Egegaz’dan da 10 milyon metreküp çekerek ancak 10 gün idare edebileceği belirtiliyor. ANKARA Hükümet, doğalgazda her yıl dışa bağımlılık nedeniyle yaşanan sıkıntılara karşın, ısrarla yurtiçinde tüketimi arttıracak doğalgaz dağıtım ihalelerini yapmaya devam ediyor. Geçen yıl başında İran’ın doğalgazı kesmesi ve Rusya’yla yapılan pazarlıklar ortadayken, yıl içinde Van, Çukurova ve SiirtBatman ihalelerine çıkıldı. Bu yıl da Aydın, Geyve ve Havza ihalelerinin yapılması ve 14 ilin ihalesine çıkılması planlanıyor. Yapılan ihalelerin de etkisiyle Türkiye’nin doğalgaz tüketimi bir yılda yüzde 15, üç yılda yüzde 50 artacak. Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) Başkanı Kemal Ulusaler “Hükümet bu ısrarıyla, hem kendi çevresine hem de kendi yapılanmalarına çıkar sağlamak istiyor” dedi. Türkiye’de 19872003 yılları arasında 5 kentte doğalgaz kullanılırken, Enerji Düzenleme ve Denetleme Kurulu (EPDK) verilerine göre 2003 yılından sonra doğalgaz dağıtım işinin serbestleştirilmesi üzerine 3.5 yıl içinde 62 ilin doğalgaz dağıtımı ihalesi yapıldı. Geçen yıl başına kadar 49 doğalgaz dağıtım lisansı ihalesi sonuçlandırıldı. Gaz verilen dağıtım bölgesi 30’a, abone konut sayısı 550 bine, tüketici sayısı ise 2.5 milyon kişiye çıktı. Geçen yıl, Türkiye’nin en büyük doğalgaz dağıtım bölgesi olan Çukurova ve aralık ayında da SiirtBatman’ın ihaleleri yapıldı. Bu yıl içinde Aydın, GeyveAlifuatpaşaPamukova ve HavzaVezirköprüBafra ihalelerinin ilanına çıkıldı. EPDK yıl içinde de “Zonguldak, Bartın, Ağrı, Muğla, Sinop, Artvin, Iğdır, Tunceli, Bingöl, Muş, Bitlis, Mardin, Şırnak ve Hakkâri”nin dağıtım ihalelerine çıkmayı planlıyor. EPDK mevcut dağıtım bölgelerinin kapsamını da genişletti. Havza, Vezirköprü ve Bafra Doğalgaz Dağıtım İhalesi’ne Ladik, Yalova dağıtım bölgesine de Çınarcık, Termal ve Koru dahil edildi. TÜKETİM HIZLA ARTIYOR BOTAŞ verilerine göre, AKP’nin iktidara geldiği 2002 sonunda 17.6 milyar metreküpten 2007 sonunda 29.5 milyar metreküpe çıktı. Yapılan dağıtım ihalelerinin de etkisiyle konutlardaki doğalgaz tüketimi toplam tüketimin yüzde 25’ine ulaştı. BOTAŞ toplam talebin 2007’de 35 milyar metreküpe, 2010’da 43.8 milyar metreküpe, 2020’de ise 65.9 milyar metreküpe ulaşacağını tahmin ediyor. Buna göre, doğalgazda yaşanan bunca sıkıntıya karşın, hükümet, planlarını, tüketimin gelecek 12 yıl içinde ikiye katlanacağı hesabı üzerine yapıyor. T ürkiye, satın alınan gazın yüzde 50’sine yakın bölümü ile elektrik üretiyor. Kış aylarında elektrik tüketiminin de artması ile bıçak sırtında giden elektrik üretiminin, İran’ın Türkiye’ye verdiği doğalgazı tamamen kesmesi nedeniyle sıkıntıya girebileceği ifade edildi. ‘HÜKÜMET AÇMAZ İÇİNDE’ EMO Başkanı Kemal Ulusaler “Hükümetin bir projesi, hedefi var. Yeni dünya düzeninde piyasalaşmaya entegre olmak istiyorlar. Ama açmaz içindeler. Çıkışları kendi dışındaki gelişmelere bağlı. Ama o gelişmeler umdukları gibi olmuyor. Onların düşüncesi bu piyasa ekonomisine entegre oluruz bize de bir şeyler düşer. Burada kalıcı olup hem kendi çevrelerine hem de kendi yapılanmalarına çıkar sağlamak istiyorlar” dedi. HAMMADEYİ BİR KİŞİ GETİRİYOR Rusya’dan gelen doğalgaz miktarı yüzde 30’un altına düştü Gübre fiyatında spekülasyon savı ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) Pankobirlik Genel Müdürü Mikdat Çakır, son bir yılda gübre fiyatlarında yüzde 300’e varan artışlar olduğuna dikkat çekerken, gübrenin hammaddesini sadece bir kişinin ithal ettiğini söyledi. Türkiye Ziraatçılar Derneği tarafından düzenlenen 7. Ulusal Tarım Kongresi’nde bir bildiri sunan Çakır, gübredeki fiyat artışlarına dikkati çekerken, ABD’nin bioenerji üretimi nedeniyle gübreye talebinin arttığını, gübre hammaddesinin büyük bölümünü aldığını, bunun fiyatların yükselmesinde etkili olduğunu anlattı. Türkiye’de de gübre fiyatlarında yüzde 300’e yakın artışlar olduğunu ifade eden Çakır, gübrenin ham maddesi olan fosforik asiti sadece bir tek kişinin ithal ettiğini belirtti. Çakır, bütün sorulara karşın bu kişiyi açıklamadı. Çakır, gübredeki KDV oranının yüzde 18 olmasını da eleştirdi. Şeker pancarı üretiminin küresel ısınma ve çevre kirliliğinin önlenmesi açısından da önemli olduğunu ifade eden Çakır, pancarın ormana göre 4 kat daha fazla oksijen ürettiğini, sera gazlarının azaltılması açısından pancar üretimini artırmanın yararlı olacağını kaydetti. BAŞBAKAN ERDOĞAN ‘Ahmedinejad ile görüşeceğim’ ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) Başbakan Tayyip Erdoğan, İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ile görüşüp doğalgaz kesintisinin sona erdirilmesini isteyeceğini söyledi. Erdoğan, elektrik zammının gözden geçirilmesine ilişkin bir talimatı olmadığını da belirtti. Başbakan Tayyip Erdoğan, dün partisinin grup toplantısı öncesinde gazetecilerin İran’ın doğalgazı kesmesiyle ilgili sorularını yanıtladı. Bu konuda İran ile bir temasının olup olmayacağının sorulması üzerine Erdoğan, “Şu anda temastayız. Başta Sayın Ahmedinejad olmak üzere kendileriyle görüşüp kesintiyi süratle ortadan kaldırmalarını rica edeceğim. Arkadaşlar şu anda bağlantı kurmaya çalışıyor” dedi. Erdoğan, elektrik zammının gözden geçirilmesine yönelik talimatının olup olmadığının sorulması üzerine ise böyle bir talimatının bulunmadığını bildirdi. ÜKLEER İÇİN KAMUOYU OLUŞTURULUYOR Türkiye’nin çok daha yüksek miktarda depolama yapabileceğini belirten yetkililer, hükümetin İran’la her yıl tekrar eden kriz öncesi önlem almamasını nükleer santral lehinde kamuoyu oluşturma çabalarına bağladı. Kaynaklar doğalgaz kullanan bütün ülkelerin LNG terminalleriyle sorunu çözdüğünü ve Türkiye’nin de çok daha yüksek depolama kapasitesine sahip olduğunu ifade ederek “İran’ın keseceği, öngörülebilir bir gelişme. Türkiye’nin her kış bir enerji kriziyle karşı karşıya gelmesinin açıklaması, nükleer için kamuoyu oluşturma çabası” dediler. Enerji Bakanlığı, doğalgaz santrallarının alternatif yakıtlara geçmesini istedi. Ancak bu da elektrik üretim maliyetlerini oldukça yükseltecek. Zorlu kış şartlarının yaşandığı son günlerde elektrik tüketimi de Cumhuriyet tarihinin en yüksek rakamlarına ulaştı. 29 bin 740 megavata çıkan tüketime karşılık, üretim en fazla 31 bin megavatı buluyor. Üretimtüketim dengesi neredeyse sınırda gidiyor. N Doğalgazda sıkıntı sürecek MAHMUT GÜRER ANKARA Türkiye, kaynak çeşitlendirmeyi zamanında tamamlayamadığı için İran’ın doğalgazı kesmesi nedeniyle büyük sıkıntı yaşıyor. Türkiye doğalgazının yüzde 50’sinden fazlasını Rusya’dan, kalanını da İran, Azerbaycan ve sıvı olarak Nijerya ile Cezayir’den alıyor. Mavi Akım ve İran hatları dışında kalan doğalgaz ise, Ukrayna ve Gürcistan üzerinden Anadolu’ya ulaşıyor. Bu da Kiev ve Tiflis yönetimlerine doğalgazı ücreti karşılığında kullanma hakkı veriyor. 2007 yılı kışında yaşanan doğalgaz krizinde de hem Ukrayna hem de Gürcistan hattan doğalgaz çekmişlerdi. Açık ancak Mavi Akım’dan gelen doğalgazın arttırılmasıyla kapatılmış, Rusya’ya fazladan para ödemek zorunda kalınmıştı. BOTAŞ yetkilileri kış şartlarının daha da ağırlaşması durumunda aynı durum ile tekrar karşılaşılabileceğini belirtiyorlar. Bu da zaten İran’dan doğal gaz alamayan Türkiye’nin büyük bir sıkıntı içine sürüklenmesine neden olacak. Kış şartları nedeniyle Rusya’dan gelen doğalgaz miktarının normal seviyenin yüzde 30 altına düştüğü kaydediliyor. BOTAŞ yetkilileri, bu durumu doğrularken, Cezayir ve Nijerya’dan alınacak sıvılaştırılmış doğalgaz aracılığıyla bu sorunun geçici olarak çözülmeye çalışılacağını belirtiyorlar. Ancak sıvılaştırılmış doğalgazın fiyatının boru hatları aracılığıyla gelen doğalgazın yaklaşık 2 katı olması da sıkıntının uzun sürmesi durumunda Türkiye’ye ciddi miktarlarda maddi külfet yüklenmesine neden olacak. BOTAŞ yönetim kurulunda da atanmayan üyeler nedeniyle sıkıntı yaşanıyor. 6 kişilik yönetim kurulunun toplanabilmesi için en az 4 üyesinin bulunması gerekiyor. Ancak şu anda şirketin yönetim kurulunda Genel Müdür Vekili Saltuk Düzyol , Genel Müdür Yardımcısı Rıza Çiftçi ile üye Osman Zühtü Göksel olmak üzere 3 kişi bulu nuyor. Söz konusu atamalar, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı ile BOTAŞ’ın birleştirilme planları nedeniyle gerçekleştirilmiyor. BOTAŞ yönetiminin eksik olması nedeniyle yıllardan bu yana Türkiye’nin ihtiyacı olan doğalgaz depolarına ilişkin ihaleler de gerçekleştirilemiyor. PROJELER Türkiye’nin açığı kapatmak için çeşitli projeleri bulunuyor ancak, bunlar konusunda halen bir adım atılabilmiş değil. Ankara, Irak ve İran’dan TPAO tarafından işletilecek yeni hatlar çekerek, enerji güvenliğini sağlamayı planlıyor. Ancak İran’la 9 ay önce yapılan mutabakatın halen anlaşmaya dönüştürülmemiş olması ve Irak’taki istikrarsız durum sürecin tıkanmasına neden oluyor. Türkiye’nin Suriye üzerinden Mısır’dan alacağı yıllık 4 milyar metreküplük Arap doğalgazı konusundaysa, Mısır ile Suriye arasında yaşanan ihale anlaşmazlığı nedeniyle ilerleme sağlanamadı. ‘MISIR İTHAL EDEN BAKAN OĞLU’ Ceyhan Ziraat Odası Başkanı Yavuz Tezcan da panelde yaptığı konuşmada, gübre ve mazot fiyatlarındaki artıştan şikâyet ederken, “Gübrenin hammaddesi olan fosforik asit ithalatını, zamanında mısır ithal eden bir bakanın oğlunun yönlendirdiğini duydum. Doğru olup olmadığını bilmiyorum’’ dedi. Tezcan tarımda 2007 desteklerinin hâlâ ödenmediğini de söyledi. Tezcan isim vermezken, Maliye Bakanı Kemal Unakıtan’ın oğlu Abdullah Unakıtan’ın mısır ithali ile uğraştığı biliniyor. CUMHURİYET 09 K